tag:blogger.com,1999:blog-40115497336458270222024-03-13T12:01:54.917-07:00ЧИНГИС ХААН МОНГОЛnatsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.comBlogger15125tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-39881907295173069962011-07-19T19:12:00.001-07:002011-07-19T19:12:33.332-07:00List of Mongol Khans<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">List of Mongol Khans</h1><div id="siteSub">From Wikipedia, the free encyclopedia</div><div id="jump-to-nav"> Jump to: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#mw-head">navigation</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#p-search">search</a> </div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 202px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Guyuk_khan%27s_Stamp_1246.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="200" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Guyuk_khan%27s_Stamp_1246.jpg/200px-Guyuk_khan%27s_Stamp_1246.jpg" width="200" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Guyuk_khan%27s_Stamp_1246.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>The Imperial seal of the Mongol Empire</div></div></div>This is the list of <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol" title="Mongol">Mongol</a> <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khan_%28title%29" title="Khan (title)">Khans</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khagan" title="Khagan">Khagans</a>.<br />
<table class="toc" id="toc"><tbody>
<tr> <td> <div id="toctitle"> <h2>Contents</h2><span class="toctoggle">[<a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#" id="togglelink">hide</a>]</span></div><ul><li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#Great_Khans_of_the_Mongol_Empire"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Great Khans of the Mongol Empire</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#Khans_of_Golden_Horde"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Khans of Golden Horde</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-3"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#Left_wing"><span class="tocnumber">2.1</span> <span class="toctext">Left wing</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-4"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#Right_wing"><span class="tocnumber">2.2</span> <span class="toctext">Right wing</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#Ilkhans_of_Il_Khanate"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Ilkhans of Il Khanate</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#Khans_of_Chagatai_Khanate"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Khans of Chagatai Khanate</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-7"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#Khagans_of_Northern_Yuan"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Khagans of Northern Yuan</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-8"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#Rulers_of_Zunghar_Khanate"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Rulers of Zunghar Khanate</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-9"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#Upper_Mongol_Khoshud_Khans_of_Tibet"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Upper Mongol Khoshud Khans of Tibet</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-10"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#Torghud_Khans_of_the_Kalmyks"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Torghud Khans of the Kalmyks</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#20th_century_Mongolia"><span class="tocnumber">9</span> <span class="toctext">20th century Mongolia</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-12"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#References"><span class="tocnumber">10</span> <span class="toctext">References</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-13"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans#See_also"><span class="tocnumber">11</span> <span class="toctext">See also</span></a></li>
</ul></td> </tr>
</tbody></table><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_Mongol_Khans&action=edit&section=1" title="Edit section: Great Khans of the Mongol Empire">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Great_Khans_of_the_Mongol_Empire"><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Khan" title="Great Khan">Great Khans</a> of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire">Mongol Empire</a></span></h2><ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan" title="Genghis Khan">Genghis Khan</a> (1206–1227)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tolui" title="Tolui">Tolui</a> (regent) (1227–1229)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96gedei_Khan" title="Ögedei Khan">Ögedei Khan</a> (1229–1241)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/T%C3%B6regene_Khatun" title="Töregene Khatun">Töregene Khatun</a> (regent) (1243–1246)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCy%C3%BCk_Khan" title="Güyük Khan">Güyük Khan</a> (1246–1248)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Oghul_Ghaymish" title="Oghul Ghaymish">Oghul Ghaymish</a> (regent) (1248–1251)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/M%C3%B6ngke_Khan" title="Möngke Khan">Möngke Khan</a> (1251–1259)</li>
</ul><i>Following became Emperor of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yuan_Dynasty" title="Yuan Dynasty">Yuan Dynasty</a>, who were considered as Khagan for the Mongols and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_of_China" title="Emperor of China">Huangdi</a> (Chinese emperor) for native Chinese</i>:<br />
<ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kublai_Khan" title="Kublai Khan">Kublai Khan</a> (1260–1294) - Khagan title: Setsen; Template name: Shizu 1271-1294 Era name: Zhiyuan 1264-1294</li>
<li>Temür Khân - Khagan title: Oljeitu; Template name: <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Chengzong_of_Yuan_China" title="Emperor Chengzong of Yuan China">Chengzong</a>; 1294–1307; Era names: Yuanzhen 1295-1297; Dade 1297-1307</li>
<li>Khaiysan - Khagan title: Khülük; Template name: <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Wuzong_of_Yuan_China" title="Emperor Wuzong of Yuan China">Wuzong</a> - 1308-1311; Era name: Zhida 1308-1311</li>
<li>Ayurparibhadra - Template name: <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Renzong_of_Yuan_China" title="Emperor Renzong of Yuan China">Renzong</a> 1311-1320; Era names: Huangqing 1312-1313; Yanyou 1314-1320</li>
<li>Suddhipala - Khagan title: Gegeen; Template name: <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Yingzong_of_Yuan_China" title="Emperor Yingzong of Yuan China">Yingzong</a>- 1321-1323; Era names: Zhizhi 1321-1323; Jinzong</li>
<li>Yesün-Temür - Template name:<a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Taidingdi_of_Yuan_China" title="Emperor Taidingdi of Yuan China">Taiding Di</a> - 1323-1328;Taiding 1321-1328;Zhihe 1328</li>
<li>Arigaba - <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Tianshundi_of_Yuan_China" title="Emperor Tianshundi of Yuan China">Tianshun Di</a>; Tianshun 1328</li>
<li>Toq-Temür - Khagan title: Zayaghatu; Template name: <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Wenzong_of_Yuan_China" title="Emperor Wenzong of Yuan China">Wenzong</a>; 1328–1329 and 1329–1332; Era names: Tianli 1328-1330 Zhìshùn 1330-1332</li>
<li>Khuslen - Khagan title: Qutuqtu; Template name: <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Mingzong_of_Yuan_China" title="Emperor Mingzong of Yuan China">Mingzong</a> - 1329;</li>
<li>Irinchibal - Template name: <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Ningzong_of_Yuan_China" title="Emperor Ningzong of Yuan China">Ningzong</a>; Era name: Zhishun 1332</li>
<li>Toghan-Temür - Khagan title: Ukhaantu; Template name: <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Huizong_of_Yuan_China" title="Emperor Huizong of Yuan China">Huizong</a> ; Shundi - 1333-1370; Era names: Zhishun 1333;Yuantong 1333-1335; Zhiyuan 1335-1340; Zhizheng 1341-1368; Zhiyuan 1368-1370</li>
</ul><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 252px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mongol_dominions1.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="183" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Mongol_dominions1.jpg/250px-Mongol_dominions1.jpg" width="250" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mongol_dominions1.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>The <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire">Mongol Empire</a>, ca. 1300. The gray area is the later <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Timur" title="Timur">Timurid empire</a>.</div></div></div><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_Mongol_Khans&action=edit&section=2" title="Edit section: Khans of Golden Horde">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Khans_of_Golden_Horde">Khans of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Golden_Horde" title="Golden Horde">Golden Horde</a></span></h2><ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Batu_Khan" title="Batu Khan">Batu Khan</a> (1227–1255)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sartaq" title="Sartaq">Sartaq</a> (1255–56)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ulaghchi" title="Ulaghchi">Ulaghchi</a> (1257)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Berke" title="Berke">Berke</a> (1257–1266)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mengu-Timur" title="Mengu-Timur">Mengu-Timur</a> (1266–1282)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tuda-Mengu" title="Tuda-Mengu">Tuda-Mengu</a> (1282—1287)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Talabuga" title="Talabuga">Talabuga</a> (1287—1291)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tokhta" title="Tokhta">Tokhta</a> (1291—1312)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Uzbeg_Khan" title="Uzbeg Khan">Uzbeg Khan</a> (1312–1341)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tini_Beg" title="Tini Beg">Tini Beg</a> (1341–1342)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jani_Beg" title="Jani Beg">Jani Beg</a> (1342—1357)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Berdibek" title="Berdibek">Berdibek</a> (1357—1361)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Qulpa" title="Qulpa">Qulpa</a> (1359–1360)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Nawruz_Beg" title="Nawruz Beg">Nawruz Beg</a> (1360–1361)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Khidr_%28Khan_of_Golden_Horde%29&action=edit&redlink=1" title="Khidr (Khan of Golden Horde) (page does not exist)">Khidr</a> (1361–1362)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Timur_Khwaja&action=edit&redlink=1" title="Timur Khwaja (page does not exist)">Timur Khwaja</a> (1362)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Abdallah,_Khan_of_the_Golden_Horde&action=edit&redlink=1" title="Abdallah, Khan of the Golden Horde (page does not exist)">Abdallah</a> (1362–1370), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Murad_%28Khan_of_Golden_Horde%29&action=edit&redlink=1" title="Murad (Khan of Golden Horde) (page does not exist)">Murad</a> (1362–1367), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Aziz_%28Khan_of_Golden_Horde%29&action=edit&redlink=1" title="Aziz (Khan of Golden Horde) (page does not exist)">Aziz</a> (1367–1369), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Jani_Beg_II&action=edit&redlink=1" title="Jani Beg II (page does not exist)">Jani Beg II</a> (1369–1370), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Muhammad_Bolak&action=edit&redlink=1" title="Muhammad Bolak (page does not exist)">Muhammad Bolak</a> (1370–1379), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Tulun_Beg_Khanum&action=edit&redlink=1" title="Tulun Beg Khanum (page does not exist)">Tulun Beg Khanum</a> (1370–1373), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Aig_Beg&action=edit&redlink=1" title="Aig Beg (page does not exist)">Aig Beg</a> (1373–1376), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Arab_Shaykh&action=edit&redlink=1" title="Arab Shaykh (page does not exist)">Arab Shaykh</a> (1376–1379), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kagan_Beg&action=edit&redlink=1" title="Kagan Beg (page does not exist)">Kagan Beg</a> (1375–1376), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ilbani&action=edit&redlink=1" title="Ilbani (page does not exist)">Ilbani</a> (1373–1376), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hajji_Cherkes&action=edit&redlink=1" title="Hajji Cherkes (page does not exist)">Hajji Cherkes</a> (1375–1376), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Urus_Khan" title="Urus Khan">Urus Khan</a> (1376–1378), Urus was also Khan of the White Horde and uncle of Toqtamish, allowing the Hordes to unite.</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Freky_Aziz_Reffelruz&action=edit&redlink=1" title="Freky Aziz Reffelruz (page does not exist)">Freky Aziz Reffelruz</a> (1378–1380)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tokhtamysh" title="Tokhtamysh">Tokhtamysh</a> (1380–1395)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Temur_Qutlugh" title="Temur Qutlugh">Temür Qutlugh</a> (1396–1401), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Edigu" title="Edigu">Edigu</a></li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Shadi_Beg" title="Shadi Beg">Shadi Beg</a> (1399–1407), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Edigu" title="Edigu">Edigu</a></li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pulad" title="Pulad">Pulad</a> (1407–1410), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Edigu" title="Edigu">Edigu</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Temur_%28Khan_of_Golden_Horde%29&action=edit&redlink=1" title="Temur (Khan of Golden Horde) (page does not exist)">Temür</a> (1410–1412)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jalal_ad-Din_khan" title="Jalal ad-Din khan">Jalal ad-Din khan</a> (1411–1412)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Karimberdi&action=edit&redlink=1" title="Karimberdi (page does not exist)">Karimberdi</a></li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kebeg&action=edit&redlink=1" title="Kebeg (page does not exist)">Kebeg</a></li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jabbar_Berdi" title="Jabbar Berdi">Jabbar Berdi</a> (1417–1419)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Olug_Moxammat" title="Olug Moxammat">Ulugh Muhammad</a> (1419–1421, 1428–1433)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Dawlat_Berdi" title="Dawlat Berdi">Dawlat Berdi</a> (1419–1421, 1427–1432)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Baraq_%28Khan_of_Golden_Horde%29" title="Baraq (Khan of Golden Horde)">Baraq</a> (1422–1427)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Seyid_Akhmed&action=edit&redlink=1" title="Seyid Akhmed (page does not exist)">Seyid Akhmed</a> (1433–1435)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuchuk_Muhammed&action=edit&redlink=1" title="Kuchuk Muhammed (page does not exist)">Kuchuk Muhammed</a> (1435–1459)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/M%C3%A4xm%C3%BCd_of_Astrakhan" title="Mäxmüd of Astrakhan">Mahmud</a> (1459–1465)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Akhmat_Khan" title="Akhmat Khan">Ahmad</a> (1465–1481)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Shayk_Ahmad&action=edit&redlink=1" title="Shayk Ahmad (page does not exist)">Shayk Ahmad</a> (1481–1498, 1499–1502)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Murtada&action=edit&redlink=1" title="Murtada (page does not exist)">Murtada</a> (1498–1499)</li>
</ul><h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_Mongol_Khans&action=edit&section=3" title="Edit section: Left wing">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Left_wing"><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/White_Horde" title="White Horde">Left wing</a></span></h3><ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Orda" title="Orda">Orda</a> (1226–1251)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Qun_Quran" title="Qun Quran">Qun Quran</a> (1251–c.1280)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kochu" title="Kochu">Kochu</a> (c.1280–1302)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Buyan_%28khan%29" title="Buyan (khan)">Buyan (Bayan)</a> (1302–1309)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sasibuqa" title="Sasibuqa">Sasibuqa</a> (1309–1315)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ilbasan" title="Ilbasan">Ilbasan</a> (1315–1320)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Khwaja" title="Mubarak Khwaja">Mubarak Khwaja</a> (1320–1344)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chimtay" title="Chimtay">Chimtay</a> (1344–1374)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Urus" title="Urus">Urus</a> (1374–1376)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Toqtaqiya" title="Toqtaqiya">Toqtaqiya</a> (1376)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Timur-Malik" title="Timur-Malik">Timur-Malik</a> (1377)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Toqtamish" title="Toqtamish">Toqtamish</a> (1377–1378)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Koiruchik&action=edit&redlink=1" title="Koiruchik (page does not exist)">Koiruchik</a> (1378–1399)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Baraq_%28Khan_of_Golden_Horde%29" title="Baraq (Khan of Golden Horde)">Baraq</a> (1423–1428)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Muhammed_%28Khan%29&action=edit&redlink=1" title="Muhammed (Khan) (page does not exist)">Muhammed</a> (1428–1431)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Mustafa_%28Khan%29&action=edit&redlink=1" title="Mustafa (Khan) (page does not exist)">Mustafa</a> (1431–1446)</li>
</ul><i>This Horde was annexed by <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Abu%27l-Khayr_Khan" title="Abu'l-Khayr Khan">Abu'l-Khayr Khan</a> of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Shaybanids" title="Shaybanids">Shaybanids</a> in 1446</i>.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_Mongol_Khans&action=edit&section=4" title="Edit section: Right wing">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Right_wing"><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Blue_Horde" title="Blue Horde">Right wing</a></span></h3>Actual rulers of the Golden Horde (Jochid Ulus, Kipchak Khanate) were members of the House of Batu until 1361.<br />
<ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Batu_Khan" title="Batu Khan">Batu Khan</a> (1227–1255)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sartaq" title="Sartaq">Sartaq</a> (1255–56)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ulaghchi" title="Ulaghchi">Ulaghchi</a> (1257)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Berke" title="Berke">Berke</a> (1257–1266)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mengu-Timur" title="Mengu-Timur">Mengu-Timur</a> (1266–1282)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tuda-Mengu" title="Tuda-Mengu">Tuda-Mengu</a> (1282—1287)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Talabuga" title="Talabuga">Talabuga</a> (1287—1291)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tokhta" title="Tokhta">Tokhta</a> (1291—1312)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Uzbeg_Khan" title="Uzbeg Khan">Uzbeg Khan</a> (1312–1341)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tini_Beg" title="Tini Beg">Tini Beg</a> (1341–1342)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jani_Beg" title="Jani Beg">Jani Beg</a> (1342—1357)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Berdibek" title="Berdibek">Berdibek</a> (1357—1361)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Qulpa" title="Qulpa">Qulpa</a> (1359–1360)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Nawruz_Beg" title="Nawruz Beg">Nawruz Beg</a> (1360–1361)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Khidr_%28Khan_of_Golden_Horde%29&action=edit&redlink=1" title="Khidr (Khan of Golden Horde) (page does not exist)">Khidr</a> (1361–1362)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Timur_Khwaja&action=edit&redlink=1" title="Timur Khwaja (page does not exist)">Timur Khwaja</a> (1362)</li>
<li><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Abdallah,_Khan_of_the_Golden_Horde&action=edit&redlink=1" title="Abdallah, Khan of the Golden Horde (page does not exist)">Abdallah</a> (1362–1370), actual ruler was <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamai" title="Mamai">Mamai Khan</a></li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_Mongol_Khans&action=edit&section=5" title="Edit section: Ilkhans of Il Khanate">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Ilkhans_of_Il_Khanate">Ilkhans of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ilkhanate" title="Ilkhanate">Il Khanate</a></span></h2><ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hulagu_Khan" title="Hulagu Khan">Hülëgü</a> (1256–1265)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Abaqa" title="Abaqa">Abaqa</a> (1265–1282)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tekuder" title="Tekuder">Tekuder</a> (1282–1284)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Arghun" title="Arghun">Arghun</a> (1284–1291)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Gaykhatu" title="Gaykhatu">Gaykhatu</a> (1291–1295)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Baydu" title="Baydu">Baydu</a> (1295)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mahmud_Ghazan" title="Mahmud Ghazan">Ghazan</a> (1295–1304)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96ljeit%C3%BC" title="Öljeitü">Öljeitü</a> (1304–1316)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Sa%27id_%28Ilkhanid_dynasty%29" title="Abu Sa'id (Ilkhanid dynasty)">Abu Sa'id</a> (1316–1335)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Arpa_Ke%27un" title="Arpa Ke'un">Arpa Ke'ün</a> (1335–1336)</li>
</ul>After the murder of Arpa, the regional states established during the disintegration of the Ilkhanate raised their own candidates as claimants.<br />
<ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Musa_%28Ilkhanid_dynasty%29" title="Musa (Ilkhanid dynasty)">Musa</a> (1336–1337) (puppet of 'Ali Padshah of Baghdad)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad_Khan_%28Ilkhan%29" title="Muhammad Khan (Ilkhan)">Muhammad</a> (1336–1338) (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jalayirids" title="Jalayirids">Jalayirid</a> puppet)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sati_Beg" title="Sati Beg">Sati Beg</a> (1338–1339) (<a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chobanids" title="Chobanids">Chobanid</a> puppet)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Suleiman_Khan" title="Suleiman Khan">Sulayman</a> (1339–1343) (Chobanid puppet, recognized by the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sarbadars" title="Sarbadars">Sarbadars</a> 1341-1343)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jahan_Temur" title="Jahan Temur">Jahan Temur</a> (1339–1340) (Jalayirid puppet)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Anusirvan" title="Anusirvan">Anushirwan</a> (1343–1356) (non-dynastic Chobanid puppet)</li>
<li>Ghazan II (1356–1357) (known only from coinage)</li>
</ul><i>Claimants from eastern Persia (Khurasan):</i><br />
<ul><li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Togha_Temur" title="Togha Temur">Togha Temür</a> (c. 1338-1353) (recognized by the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kartids" title="Kartids">Kartids</a> 1338-1349; by the Jalayirids 1338-1339, 1340–1344; by the Sarbadars 1338-1341, 1344, 1353)</li>
<li>Luqman (1353–1388) (son of Togha Temür)</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_Mongol_Khans&action=edit&section=6" title="Edit section: Khans of Chagatai Khanate">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Khans_of_Chagatai_Khanate">Khans of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khanate" title="Chagatai Khanate">Chagatai Khanate</a></span></h2><ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khan" title="Chagatai Khan">Chagatai Khan</a> 1226-1242</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Qara_H%C3%BCl%C3%ABg%C3%BC" title="Qara Hülëgü">Qara Hülëgü</a> 1242-1246 d. 1252</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yes%C3%BC_M%C3%B6ngke" title="Yesü Möngke">Yesü Möngke</a> 1246-1252</li>
<li>Qara Hülëgü (restored) 1252</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mubarak_Shah" title="Mubarak Shah">Mubarak Shah</a> 1252-1260 <ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Orghana" title="Orghana">Orghana</a> Khatun (fem.), regent 1252-1260</li>
</ul></li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Alghu" title="Alghu">Alghu</a> 1260-1266</li>
<li>Mubarak Shah (restored) 1266</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Baraq_%28Chagatai_Khan%29" title="Baraq (Chagatai Khan)">Baraq</a> 1266-1270</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Neg%C3%BCbei" title="Negübei">Negübei</a> 1270-c. 1272</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Buqa_Tem%C3%BCr" title="Buqa Temür">Buqa Temür</a> c. 1272-1287</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Duwa" title="Duwa">Duwa</a> 1287-1307</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6nchek" title="Könchek">Könchek</a> 1306-1308</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Taliqu" title="Taliqu">Taliqu</a> 1308-1309</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kebek" title="Kebek">Kebek</a> 1309 d. 1325</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Esen_Buqa_I" title="Esen Buqa I">Esen Buqa I</a> 1309-c. 1318</li>
<li>Kebek (restored) c. 1318-1325</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Eljigidey" title="Eljigidey">Eljigidey</a> 1325</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Duwa_Temur" title="Duwa Temur">Duwa Temur</a> 1325</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tarmashirin" title="Tarmashirin">Aladdin Tarmashirin</a> 1325-1333</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Buzan" title="Buzan">Buzan</a> 1333-c. 1334</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Changshi" title="Changshi">Changshi</a> 1334-c. 1338</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yesun_Temur" title="Yesun Temur">Yesun Temur</a> c. 1338-c. 1342 with...</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%27Ali-Sultan" title="'Ali-Sultan">'Ali-Sultan</a> c. 1338-c. 1342</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad_I_ibn_Pulad" title="Muhammad I ibn Pulad">Muhammad I ibn Pulad</a> c. 1342-1343</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Qazan_Khan_ibn_Yasaur" title="Qazan Khan ibn Yasaur">Qazan Khan ibn Yasaur</a> 1343-1346</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Danishmendji" title="Danishmendji">Danishmendji</a> 1346-1348</li>
</ul><i>The Chagatai Khanate is split into two parts, western and eastern (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Moghulistan" title="Moghulistan">Moghulistan</a>). For the eastern khans, see <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khans#Khans_of_Moghulistan" title="Chagatai Khans">Khans of Moghulistan</a>, below.</i><br />
<ul><li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Bayan_Quli" title="Bayan Quli">Bayan Quli</a> 1348-1358</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Shah_Temur" title="Shah Temur">Shah Temur</a> 1358</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tughlugh_Timur" title="Tughlugh Timur">Tughluq Temur</a> (in Mogulistan 1348-1363) 1358-1363</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ilyas_Khodja" title="Ilyas Khodja">Ilyas Khodja</a> (in Mogulistan 1363-1368) 1363 d. 1368</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Adil-Sultan" title="Adil-Sultan">Adil-Sultan</a> 1363</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khabul_Shah" title="Khabul Shah">Khabul Shah</a> 1364-1370</li>
</ul><i>From 1370 on, the Chagatai Khans were puppets of Timur.</i><br />
<ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Suurgatmish" title="Suurgatmish">Suurgatmish</a> 1370-1388</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sultan_Mahmud_%28Chagatai%29" title="Sultan Mahmud (Chagatai)">Sultan Mahmud</a> (Mohammed II) 1388-1402</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_Mongol_Khans&action=edit&section=7" title="Edit section: Khagans of Northern Yuan">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Khagans_of_Northern_Yuan">Khagans of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Northern_Yuan_Dynasty" title="Northern Yuan Dynasty">Northern Yuan</a></span></h2><ul><li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Biligt%C3%BC_Khan" title="Biligtü Khan">Biligtü Khan</a> (Ayurshiridar) (1370–1378)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Uskhal_Khan" title="Uskhal Khan">Uskhal Khan</a> (Tögüs Temür) (1378–1388)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jorightu_Khan,_Emperor_Xingyuan_of_Northern_Yuan" title="Jorightu Khan, Emperor Xingyuan of Northern Yuan">Jorightu Khan</a> (Yesüder) (1388–1392)?</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Engke_Khan,_Emperor_Xingyuan_of_Northern_Yuan" title="Engke Khan, Emperor Xingyuan of Northern Yuan">Engke Khan</a> (?-1392)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Elbeg_Nig%C3%BCles%C3%BCgchi_Khan,_Emperor_Dagu_of_Northern_Yuan" title="Elbeg Nigülesügchi Khan, Emperor Dagu of Northern Yuan">Elbeg Nigülesügchi Khan</a> (1392–1399)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCn_Tem%C3%BCr_Khan,_Emperor_Shuntian_of_Northern_Yuan" title="Gün Temür Khan, Emperor Shuntian of Northern Yuan">Gün Temür Khan</a> (1400–1402)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96r%C3%BCg_Tem%C3%BCr_Khan" title="Örüg Temür Khan">Örüg Temür Khan</a> (Guilichi) - non-chingisid</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96ljei_Tem%C3%BCr_Khan" title="Öljei Temür Khan">Öljei Temür Khan</a> (Bunyashiri) (1403–1412)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Delbeg_Khan" title="Delbeg Khan">Delbeg Khan</a> (Dalbag) (1415)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Oyiradai_Khan" title="Oyiradai Khan">Oyiradai Khan</a> (1415–1425)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Adai_Khan" title="Adai Khan">Adai Khan</a> (1425–1438)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tayisung_Khan,_Emperor_Taizong_of_Northern_Yuan" title="Tayisung Khan, Emperor Taizong of Northern Yuan">Tayisung Khan</a> (Toghtoa Bukha) (1433–1452)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Agbarjin" title="Agbarjin">Agbarjin</a> (1453)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Esen_Tayisi" title="Esen Tayisi">Esen Tayisi</a> - the leader of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Oirats" title="Oirats">Oirats</a> (1453–1454)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mark%C3%B6rgis_Khan" title="Markörgis Khan">Markörgis Khan</a> (Ükegtü) (1454–1465)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mulan_Khan" title="Mulan Khan">Mulan Khan</a> (1465–1466)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Manduulun_Khan" title="Manduulun Khan">Manduulun Khan</a> (1475–1478)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Dayan_Khan" title="Dayan Khan">Dayan Khan</a> (Batu Möngke) (1478–1516)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Bars_Bolud_Jinong" title="Bars Bolud Jinong">Bars Bolud Jinong</a> (deputy)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Bodi_Alagh_Khan" title="Bodi Alagh Khan">Bodi Alagh Khan</a> (1516–1547)</li>
</ul>The following Khans are successors of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Dayan_Khan" title="Dayan Khan">Dayan Khan</a> and directly ruled the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chahar_%28Mongols%29" title="Chahar (Mongols)">Chahar</a>. They had suzerainty over other Mongol tümens, but were unable to exercise their authority over them.<br />
<ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Darayisung_G%C3%B6deng_Khan" title="Darayisung Gödeng Khan">Darayisung Gödeng Khan</a> (1547–1557)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCmen_Jasaghtu_Khan" title="Tümen Jasaghtu Khan">Tümen Jasaghtu Khan</a> (1557–1592)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Buyan_Sechen_Khan" title="Buyan Sechen Khan">Buyan Sechen Khan</a> (1592–1603)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Lingdan_Khan" title="Lingdan Khan">Ligden Khan</a> (1604–1634)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ejei_Khan" title="Ejei Khan">Ejei Khan</a> (1634–1635)</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_Mongol_Khans&action=edit&section=8" title="Edit section: Rulers of Zunghar Khanate">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Rulers_of_Zunghar_Khanate">Rulers of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Zunghar_Khanate" title="Zunghar Khanate">Zunghar Khanate</a></span></h2><ul><li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khara-Khula" title="Khara-Khula">Khara-Khula</a> (d.1634)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Erdeni_Batur" title="Erdeni Batur">Baatur Khung-Taiji</a> (1634–1653)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sengge" title="Sengge">Sengge</a> (1653–1670)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshugtu_Khan" title="Galdan Boshugtu Khan">Galdan Boshugtu Khan</a> (1670–1697)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tsewang-Rabtan" title="Tsewang-Rabtan">Tsewang-Rabtan</a> (1694–1727)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Tseren" title="Galdan Tseren">Galdan Tseren Khan</a> (1727–1745)</li>
<li>Tsewang-Dorji-Namjil (1746–1749)</li>
<li>Lamdarja (1749–1752)</li>
<li>Dawachi (1752–1755)</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_Mongol_Khans&action=edit&section=9" title="Edit section: Upper Mongol Khoshud Khans of Tibet">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Upper_Mongol_Khoshud_Khans_of_Tibet"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Upper_Mongols" title="Upper Mongols">Upper Mongol</a> Khoshud Khans of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tibet" title="Tibet">Tibet</a></span></h2><ul><li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Gushi_Khan" title="Gushi Khan">Gushi Khan</a> Toro-Baikhu (1642–1655)</li>
<li>Dayan Ochir Khan (1655–1669)</li>
<li>Gonchug Dalai Khan (1669–1698)</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Lhazang_Khan" title="Lhazang Khan">Lhazang</a> Chingis Khan (1698–1717)</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_Mongol_Khans&action=edit&section=10" title="Edit section: Torghud Khans of the Kalmyks">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Torghud_Khans_of_the_Kalmyks"><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Torghud" title="Torghud">Torghud</a> Khans of the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kalmyks" title="Kalmyks">Kalmyks</a></span></h2><ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kho_Orluk" title="Kho Orluk">Khoo-Orlog</a> (d.1644)</li>
<li>Shikir-Daichung (1644–1661)</li>
<li>Puntsog (1661–1669)</li>
<li>Ayuukhi (1669–1724)</li>
<li>Tseren-Dondog (1724–1735)</li>
<li>Dondug-Ombo (1735–1741)</li>
<li>Dondug-Dashi (1741–1761)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ubashi_Khan" title="Ubashi Khan">Ubashi</a> (1762–1771)</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_Mongol_Khans&action=edit&section=11" title="Edit section: 20th century Mongolia">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="20th_century_Mongolia">20th century Mongolia</span></h2><ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Bogd_Khan" title="Bogd Khan">Bogd Khan</a> (the 8th <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jebtsundamba_Khutuktu" title="Jebtsundamba Khutuktu">Jebtsundamba Khutuktu</a>) (1911–1924)</li>
</ul>natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-76656631786621285592011-07-19T05:04:00.000-07:002011-07-19T05:04:40.253-07:00Гүүш хаан Богд хаан<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Гүүш хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D2%AF%D1%88_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D2%AF%D1%88_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Gushi_Khan_Fresco.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="199" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Gushi_Khan_Fresco.jpg/220px-Gushi_Khan_Fresco.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Gushi_Khan_Fresco.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Гүүш хаан</div></div></div><b>Гүүш хаан</b> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1582&action=edit&redlink=1" title="1582 (хуудас бичигдээгүй байна)">1582</a> - <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1654&action=edit&redlink=1" title="1654 (хуудас бичигдээгүй байна)">1654</a>) буюу <b>Төрбайх</b> нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=17-%D1%80_%D0%B7%D1%83%D1%83%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="17-р зуун (хуудас бичигдээгүй байна)">17-р зууны</a> дунд үед <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB" title="Монгол">Монголын</a> дөрвөн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Ойрад">Ойрадын</a> нэг болох <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D1%88%D1%83%D1%83%D0%B4" title="Хошууд">Хошуудын</a> удирдагч байсан төрийн зүтгэлтэн юм.<br />
5-р далай ламын хүсэлтээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1637&action=edit&redlink=1" title="1637 (хуудас бичигдээгүй байна)">1637</a> онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D1%85_%D0%BD%D1%83%D1%83%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Хөх нуур (хуудас бичигдээгүй байна)">Хөх нуурт</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%BE%D0%B3%D1%82_%D1%85%D1%83%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Цогт хунтайж (хуудас бичигдээгүй байна)">Цогт хунтайжийн</a> цэргийг ялан, далай ламаас "шашныг баригч номын хаан" цолоор шагнагдаж байсан аж. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1640&action=edit&redlink=1" title="1640 (хуудас бичигдээгүй байна)">1640</a> онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Цахар (хуудас бичигдээгүй байна)">Цахар</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%85" title="Халх">Халх</a> монголчуудыг ялж (тухайн үед зүүн талаасаа <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B6" title="Манж">Манжийн</a> довтолгоонд нэрвэгдэж байсан), 1642 он гэхэд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%A9%D0%B2%D0%B4" title="Төвд">Төвдийг</a> далай ламын захиргаанд оруулж чаджээ.<br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Богд хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 112px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Sharav_bogd_khan.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="138" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Sharav_bogd_khan.jpg/110px-Sharav_bogd_khan.jpg" width="110" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Sharav_bogd_khan.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Богд хаан</div></div></div>1911 оны 12 сарын 29 Монгол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B6_%D0%A7%D0%B8%D0%BD_%D1%83%D0%BB%D1%81" title="Манж Чин улс">Манж гүрнээс</a> салж тусгаар тогтнолоо зарласны дараа <b>Богд Живзундамба Агваанлувсанчойжинямданзанванчүг</b> (1869–1924)-ийг Монголын эзэн хаанаар өргөмжилжээ. 8-р <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%B7%D1%83%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Живзундамба (хуудас бичигдээгүй байна)">Живзундамба</a> Хутагт нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%A9%D0%B2%D0%B4%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%91%D1%83%D0%B4%D0%B4%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Төвдийн Буддизм">Төвдийн Буддизмд</a> 3-р чухал хүний тоонд ордог байжээ. Дээр нь зөвхөн Далай лам болон Бодисадва оршино. Тэрээр Монголын <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D0%B4%D0%B4%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Буддизм">Буддын</a> шашны тэргүүн байжээ. Түүний эхнэр Шаравын Дондогдулам нь эх дагины хойд дүр гэж үзэгддэг байжээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Амьдрал">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.90.D0.BC.D1.8C.D0.B4.D1.80.D0.B0.D0.BB">Амьдрал</span></h2><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 112px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:BogdKhan.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="183" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/BogdKhan.jpg/110px-BogdKhan.jpg" width="110" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:BogdKhan.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Залуу богд хаан</div></div></div>1919 онд Хятадын цэрэг Монголд орж ирсний дараа Богд хаан нь гэрийн хорионд орсон боловч удалгүй 1921 <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD_%D0%A3%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BD_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B3" title="Барон Унгерн фон Штернберг">Барон Унгерн фон Штернбергийн</a> хүчний ачаар суллагдан, өмнөх байр сууриндаа заларчээ. <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D0%BC%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B_%D0%A1%D2%AF%D1%85%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Дамдины Сүхбаатар">Дамдины Сүхбаатараар</a> удирдуулсан хувьсгалын дараа тэрээр хаан ширээндээ үлдсэн хэдий ч 1924 онд таалал төгсчээ. Түүний үхлийн дараа Коммунист засаг нь Богд хааны хойд дүр ахиж олдоогүй гэж зарласан (Бүгд найрамдах засаг). Гэвч төд удалгүй Живзундамба Хутагтийн хойд дүр нь Монголын хойд хэсэгт олдсон боловч цааш мэдээ сонсогдоогүй. Энэ нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%BB%D0%B0%D0%BC" title="Далай лам">Далай лам</a> залбирлынхаа явцад Живзундамба Хутагтын 9 дэх төрөл нь Лхаст төрсөн гэж үзсэнтэй холбоотой. 13-р Далай лам нь 1933 онд таалал төгсчээ. 14-р Далай лам нь 9 дэх Живзундамба Хутагтыг 1999 онд Улаанбаатарт залж, ширээнд нь суулгажээ. Богд хаантны зарлиг заавраар олон янзын ном гүрэм уншиж, сор залж байсны дотор 1920 оны 9 сарын 3-наас эхлэн шашин төрийн тухай Эрдэм Итгэмжит сүмийн газар “житга бөндөг” хэмээх олон сор залах их гүрмийг олон лам нараар 7 хоног бүтээн уншуулж, соруудыг залж, хуучин үхэр бууг цаасан сумаар цэнэглэн буудаж, галын наадам гарган пуужингуудыг харвасан нь ихээхэн дуу чимээ гаргаж Хүрээний хятад цэргүүд Монголын хувьсгал дэгдэж, цэрэг хөдлөв үү хэмээн айн сандарч, шөнийн цагт зүг зүг явган, морьтой сарнин үймэлдэхэд хүргэж байсан нь тэмдэглэгдэн үлджээ. Ийнхүү Монголын ноёд, лам нарын хамт Монголын автономит эрхийг хадгалан хамгаалах, сэргээхэд чиглэгдсэн өргөн цар хүрээтэй тэмцлийг явуулж, түүнд Богд хаан удирдан чиглүүлж, зохион байгуулах үүрэгтэй оролцож байжээ. 1919, 1920 оны үеийн Монголын улс төрийн хоёр дахь бүлэглэл болох Ардын нам буюу Консулын бүлгийнхэн Богд хаантай шууд харилцаж байсангүй, гагцхүү түшмэдийн намтай нэгдсэнээс хойш хамтын үйл ажиллагааны хүрээнд Богд хаантай харилцаж байжээ. Түшмэдийн нам буюу Хүрээний бүлгийнхэн уг бүлгэм үүсэн тэрлэж эхлэх үеэсээ Богд хаантай харилцаж, үйл ажиллагаагаа зохицуулж байжээ. Тус бүлгэм болон МАН-аас Богд хаантай харилцах харилцаа нь Хаант Орос улсын консул Орлов, ЗОУ-тай харилцахад тусламжийн бичигт Богд хаантаны соёрхлыг олж, тамга даруулан баталгаажуулах хүрээнд ихэвчлэн явагдаж байв.<br />
<div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 182px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Sharav_dondogdulam.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="215" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Sharav_dondogdulam.jpg/180px-Sharav_dondogdulam.jpg" width="180" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Sharav_dondogdulam.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Богд хааны эхнэр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D1%8D%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D0%B3%D0%B4%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="Цэндийн Дондогдулам (хуудас бичигдээгүй байна)">Цэндийн Дондогдулам</a></div></div></div><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=2" title="Хэсгийг засварлах: Богд хэмээх нэрийн учир">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.91.D0.BE.D0.B3.D0.B4_.D1.85.D1.8D.D0.BC.D1.8D.D1.8D.D1.85_.D0.BD.D1.8D.D1.80.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.83.D1.87.D0.B8.D1.80">Богд хэмээх нэрийн учир</span></h2>Богд гэдэг үг бол Будда гэсэн утга бүхий Монголчуудын дунд ариун дээд шүтээн болсон хүн, эсвэл өндөр дээд шүтлэгт уул хайрханыг нэрлэхэд хэрэглэдэг үг. Уг үгийг гарвалыг эрдэмтэд Монгол хэлэнд Уйгур хэлээр дамжин орсон үг гэж үздэг бөгөөд уг нь Санскрит хэлний Бурхан гэсэн утгатай Буддха гэдэг үг Уйгур хэлнээ орохдоо тухайн хэлний онцлог байдлаас болж Бугдха болон хувирсан гэж үздэг байна. Уйгур хэлэнд Буддха хэмээхийг эхний <да> гийгүүлэгч <га> болж, хэлний угийн сул дуудлагатай <дха> гийгүүлэгч Уйгур хэдний шүдний <да> гийгүүлэгч болон дуудагдсанаас Бугда болон хувирсан нь Монгол хэлэнд орохдоо Богда/Богд гэсэн үг болж хувирсан гэж үздэг байна. Тиймээс Богд гэдэг үгийг Бурхан гэж ухан ойлгох болж, улмаар богд хүн, богд сургаал, богд лам, богд уул гэсэн нэрс үүсэн бий болжээ.<br />
Богд гэдэг нь бурхан мэт онцгой тодорсон содон, гэгээрсэн, цэцэн, мэргэн, дээдийн дээд гэсэн утгыг илэрхийлдэг. Чингис хааныг бурхантай адил дээдлэн шүтэх болсоноор Богд Эзэн Чингис Хаан гэх болсон бол Монголын анхын хувилгаан Живзүндамба хутагтын анхдугаар дүр Өндөр Гэгээн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Занабазар (хуудас бичигдээгүй байна)">Занабазарыгаа</a> бурхан мэт ховор лам хэмээн Богд гэж нэрлэж, 1911 онд Манжаас туурга тусгаар улс болохдоо 8-р Богд Живзүндамбыг хаан ширээнд залж, Олноо өргөгдсөн Богд хаан гэж хэмээн өргөмжилж, төр улсаа Олноо Өргөгдсөн Богд Хаант Монгол Улс гэж тунхаглан зарлаж байсан билээ.<br />
Түүнчилэн Монголчууд бусдаас онцгой, өндөрлөг, ялгарангуй уулыг Богд гэж нэрлэсэн байх бөгөөд ийм нэртэй уулс нь ихэвчлэн тал хээрийн бүст тохиолдоно. Тийм нэртэй уулс нь Хайрхан нэртэй уулстай адил хад бартаа ихтэй биш, харин хавь ойрдоо содон ноёлог уул байдаг байна. Говийн сүрлэг содон уулс ийм нэртэй байх нь элбэг. Иймээс Богд нэртэй уулс нь бурхан мэт онцгой тодорсон содон уулын нэр болдог байна. Их Богд, Бага Богд, Арц Богд, Аж Богд, Ноён Богд, Хан Богд, Сэгс Цагаан Богд, Шилийн Богд тэргүүтэн Богд нэртэй уулс тооцвол арвин байдаг. Жишээ нь Богд хан уул л гэхэд Монголын ой модот Хангай, Хэнтийн уулсын хамгийн урд хязгаар, тал хээр нутгийн умард хил болон оршдог билээ.natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-15468655314864935662011-07-19T05:02:00.000-07:002011-07-19T18:59:15.534-07:00Дэлбэг хаан Адай хаан Махагүргис хаан Батмөнх Даян хаан Барсболд хаан Боди Алаг хаан Лигдэн хаан Галдан бошигт хаан<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Дэлбэг хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav">Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%BB%D0%B1%D1%8D%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%BB%D0%B1%D1%8D%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Дэлбэг хаан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Монголын хаан</i></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1412-1415</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаан ширээнд<br />
суусан</th> <td class="">1415</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бүтэн нэр</th> <td class="">Дэлбэг</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class=""><br />
</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1415</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Боржигин">Боржигин</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Улсын нэр</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%85_%D0%AE%D0%B0%D0%BD%D1%8C_%D1%83%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Их Юань улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Их Юань улс</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BB%D0%B7%D0%B8%D0%B9%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Өлзийтөмөр (хуудас бичигдээгүй байна)">Өлзийтөмөр</a></td> </tr>
</tbody></table><b>Дэлбэг хаан</b> нь 1395 оны хөхөгчин гахай жил төрж, 1415 оны цагаан туулай жил таалал төгсчээ. 1412 оны шар хулгана жил хаан ор суусан.Дэлбэг Хаан 20 насалсан. Тэрээр Өлзийтөмөр хааны хүү юм.<br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Адай хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Адай хаан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Монголын хаан</i></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1425–1438</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаан ширээнд<br />
суусан</th> <td class="">1425</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бүтэн нэр</th> <td class="">Адай</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">1390</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1438</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D1%81%D1%83%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D1%82%D0%BE%D1%85%D0%B1%D1%83%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Тайсун хаан Тогтохбух (хуудас бичигдээгүй байна)">Тайсун хаан Тогтохбух</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Боржигин">Боржигин</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%80%D1%85%D1%83%D1%86%D0%B0%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Хархуцаг (хуудас бичигдээгүй байна)">Хархуцаг</a></td> </tr>
</tbody></table><b>Адай хаан</b> 1400 оны цагаан луу жил төрж, 1438 оны шар морин жил таалал төгсчээ. 1426 оны шар морин жил хаан ор суусан. Хаан 38 насалжээ. Тэрээр Хархучаг гэгчийн хүү байжээ. Адай хаан 1425 онд төв болон зүүн Монголын нутаг дэвсгэрийг нэгтгэн, нутаг дэвсгэрээ өргөтгөж чадсан. Чингис хааны эрин үе шиг сэргэн мандаж хүчтэй болчих вий хэмээн гэж сэрэмжлэн Минь улс Ойрадыг дэмжин зүүн Монгол дахь овог аймаг болон төв Монгол дахь овог аймгийг хооронд нь хагаралдуулж байв. Адай хааны баруун Монголыг нэгтгэх үйл ажиллагаанд Ойрадууд ихээр саад болж байв. Хоёр тал арав гаруй жил хоорондоо байлдаж, бие биеэ ихээр хөнөөх болов. Тэрээр зүүн болон төв нутаг дахь Монголчуудыг нэгтгээд, 1426 онд өөрийгөө Хаан гэж зарлав. Адай хаан, Аругтай хоёр нэгдэн Ойрадуудыг ялж, тэдний ихэнх толгойлогчдыг нь хөнөөв. Адай хаан Ойрадын ноёдыг барьсны дараа Гүличигийн эхнэрийг авч суув. Мөн Батула чинсаны хүү болох Бахамуг олзлон авч, тогоон дор хөмөрч Тогоон хэмээх нэр өгөөд боолоо болгов. Гэсэн хэдий ч баруун Монголчууд Адай хааныг хаанаа гэж бүрэн дүүрэн хүлээн авсангүй. Тухайн үед баруун Монголчууд өөрийн гэсэн хаангүй байсан тул Адай 9 жил баруун Монголыг захирсан. Ойрадын тайшийн бэлэвсэн эхнэр Тогооныг баруун Монголын хаан хэмээн зарлав. 1422, 1423 онд болсон үйл явдлаас болж Адай хаан 1430 он гэхэд маш их хохирол амссан байв. 3 дахь удаагаа Ойрадууд түүний гол хүчийг бут цохисноос болж тэрээр үр дүнтэй дайралт хийж чадахааргүй болов. 1434 онд Ойрадууд ялснаар Адай хаан болон Аругтай нар алагдацгаав.<br />
<table class="wikitable" style="clear: both; font-size: 95%; margin: 0.5em auto;"><tbody>
<tr style="text-align: center;"><td align="center" rowspan="1" width="30%">Өмнөх<br />
<b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ойрадай хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Ойрадай хаан</a></b></td> <td rowspan="1" style="text-align: center;" width="40%"><b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Монголын хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Монголын хаан</a></b><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1425&action=edit&redlink=1" title="1425 (хуудас бичигдээгүй байна)">1425</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1438&action=edit&redlink=1" title="1438 (хуудас бичигдээгүй байна)">1438</a></td> <td align="center" rowspan="1" width="30%">Дараах<br />
<b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D1%81%D1%83%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D1%82%D0%BE%D1%85%D0%B1%D1%83%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Тайсун хаан Тогтохбух (хуудас бичигдээгүй байна)">Тайсун хаан Тогтохбух</a></b></td></tr>
</tbody></table><table class="wikitable" style="clear: both; font-size: 95%; margin: 0.5em auto;"><tbody>
<tr style="text-align: center;"><td align="center" rowspan="1" width="30%"><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Махагүргис хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D0%B0%D0%B3%D2%AF%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D0%B0%D0%B3%D2%AF%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Махагүргис Үхэгт хаан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Монголын хаан</i></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1454-1465</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаан ширээнд<br />
суусан</th> <td class="">1454</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бүтэн нэр</th> <td class="">Махагүргис</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">1446</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1465</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Молон хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Молон хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Боржигин">Боржигин</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Улсын нэр</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%85_%D0%AE%D0%B0%D0%BD%D1%8C_%D1%83%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Их Юань улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Их Юань улс</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D1%81%D1%83%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Тайсун хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Тайсун хаан</a></td> </tr>
</tbody></table><b>Махагүргис Үхэгт хаан</b> 1446 оны улаан барс жил төрж, 1465 оны улаан хулгана жил таалал төгсчээ. 1454 оны хөхөгчин гахай жил хаан ор суусан ба хаан 20-хон насыг насалжээ. Тэрээр Тайсун хаан 2-р хүү юм. Түүнийг төрөөд удаагүй байж байтал Эсэн Хангай, Завхан дахь дөрвөн Ойрад руу довтолж, түүний ээжийн амийг хөнөөв. Үйл явдал болж байх хооронд найман настай Махагүргис морин тэргэн доогуур нуугдаж амь гарсан. Иймээс дараа нь түүнийг Үхэгт хаан гэж дуудах болсон. Эсэн Ойрадыг ялж, маш их олзтой нутаг буцав. Монголын язгууртнууд хоорондоо маш ихээр муудалцаж, бие биеэ хөнөөх болов. 1465 онд Махагүргис Үхэгт хаан алагдаж, түүнийг Молон нь залгамжилжээ.<br />
<table class="wikitable" style="clear: both; font-size: 95%; margin: 0.5em auto;"><tbody>
<tr style="text-align: center;"><td align="center" rowspan="1" width="30%">Өмнөх<br />
<b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D1%81%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Эсэн хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Эсэн хаан</a></b></td> <td rowspan="1" style="text-align: center;" width="40%"><b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Монголын хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Монголын хаан</a></b><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1412&action=edit&redlink=1" title="1412 (хуудас бичигдээгүй байна)">1412</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1415&action=edit&redlink=1" title="1415 (хуудас бичигдээгүй байна)">1415</a></td> <td align="center" rowspan="1" width="30%">Дараах<br />
<b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Молон хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Молон хаан</a></b></td></tr>
</tbody></table><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Батмөнх Даян хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D0%94%D0%B0%D1%8F%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D0%94%D0%B0%D1%8F%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Батмөнх Даян хаан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Монголын хаан</i></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1470–1517</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бүтэн нэр</th> <td class="">Батмөнх</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">1464</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1517</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4_%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Барсболд Сайн Алаг хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Барсболд Сайн Алаг хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Их хатан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%B9_%D1%81%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Мандухай сэцэн хатан">Мандухай сэцэн хатан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бага Хатад</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Хүсэй (хуудас бичигдээгүй байна)">Хүсэй</a><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%96%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%B3%D1%8D%D0%BD%D1%8D&action=edit&redlink=1" title="Жимсгэнэ (хуудас бичигдээгүй байна)">Жимсгэнэ</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны удам</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%BB%D1%83%D1%81%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Улусболд (хуудас бичигдээгүй байна)">Улусболд</a><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Төрболд (хуудас бичигдээгүй байна)">Төрболд</a><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4_%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Барсболд Сайн Алаг хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Барсболд Сайн Алаг хаан</a><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%B4%D1%8C_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Бодь Алаг хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Бодь Алаг хаан</a><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D1%8D%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Гэрболд (хуудас бичигдээгүй байна)">Гэрболд</a><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D1%87%D0%B8%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Очирболд (хуудас бичигдээгүй байна)">Очирболд</a><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Арболд (хуудас бичигдээгүй байна)">Арболд</a><br />
<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%8D%D1%80%D1%81%D1%8D%D0%BD%D0%B7" title="Гэрсэнз">Гэрсэнз</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Боржигин">Боржигин</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Улсын нэр</th> <td class=""><a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Монгол Улс">Монгол Улс</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D0%B6%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Баянмөнх жонон (хуудас бичигдээгүй байна)">Баянмөнх жонон</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эх</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B8%D1%85%D1%8D%D1%80_%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D1%85%D1%83&action=edit&redlink=1" title="Шихэр Тайху (хуудас бичигдээгүй байна)">Шихэр Тайху</a> хатан</td> </tr>
</tbody></table><b>Батмөнх Даян хаан</b> (1464-1543) нь <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB" title="Монгол">Монголын</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">хаан</a> бөгөөд нэг хэсэг тархай бутархай байсан монголчуудыг дахин нэгтгэж чадсан билээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D0%94%D0%B0%D1%8F%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Түүх">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A2.D2.AF.D2.AF.D1.85">Түүх</span></h2><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D0%B6%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Баянмөнх жонон (хуудас бичигдээгүй байна)">Баянмөнх жононгийн</a> хүү тэрээр 5 настайдаа өнчирч хоцорсон байна. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%83%D1%83%D0%BB_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Мандуул хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Мандуул хаан</a> 1467 онд нас барахад <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%B9_%D1%81%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Мандухай сэцэн хатан">Мандухай сэцэн хатан</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Алтан ураг (хуудас бичигдээгүй байна)">алтан ургийн</a> цорын ганц залгамжлагч болох түүнийг өсгөж, 19 хүрэхэд нь гэрлэсэн байна. Түүний хаанчлалын эхний жилүүдэд Мандухай сэцэн хатан гол үүргийг гүйцэтгэжээ.<br />
Батмөнх хүү Улусболдоо баруун гурван түмний захирагчаар томилж явуулахад нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%80%D1%87%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Харчин (хуудас бичигдээгүй байна)">Харчины</a> Ибрай тайш барьж алсан байна. Үүнд хилэгнэсэн Батмөнх баруун гурван түмнийг дайлаар мордож, Ибрайг ялжээ.<br />
Батмөнх <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%BD_%D1%83%D0%BB%D1%81" title="Мин улс">Мин улстай</a> сайн харилцааг хадгалах замаар дотоод асуудлуудаа шийдэх бодлого баримталж байв. Тэрээр чөлөөт худалдааны гэрээ хийх элч илгээсэн ч Мингийн хаан элчийг нь алсан тул цэрэг хөдөлгөж байсан аж.<br />
Хэдэн жилийн дараа баруун түмнийг нэгтгэж чадсанаар Даян хаан цолд өргөмжлөгдсөн байна. Монголын эх сурвалжуудад түүний хаанчлалын жилүүдэд Монголд энх амгалан байдал тогтсон гэдэг.<br />
Тэр өөрийн 7 хүүдээ албатууд хуваарилж олгосон нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%85" title="Халх">Халх</a> 7 хошууны эхлэл болжээ.<br />
Тэр Монголыг дахин зохион байгуулалтад оруулсан юм.<br />
Зүүн түмэн: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%85" title="Халх">Халх</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Цахар (хуудас бичигдээгүй байна)">Цахар</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D1%85%D0%B0%D0%B9" title="Урианхай">Урианхай</a><br />
Баруун түмэн: <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%BE%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Ордос (хуудас бичигдээгүй байна)">Ордос</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D2%AF%D0%BC%D1%8D%D0%B4" title="Түмэд">Түмэд</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%BD%D1%88%D1%8D%D1%8D%D0%B1%D2%AF%D2%AF" title="Юншээбүү">Юншээбүү</a><br />
Бусад: <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%83%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Онгиуд (хуудас бичигдээгүй байна)">Онгиуд</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D3%A9%D0%BB%D0%B4" title="Өөлд">Өөлд</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%81%D1%83%D0%B4" title="Асуд">Асуд</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%80%D1%87%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Харчин (хуудас бичигдээгүй байна)">Харчин</a><br />
Түмэдийн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Алтан хан">Алтан хан</a> нь түүний ач хүү болно.<br />
<table class="wikitable" style="clear: both; font-size: 95%; margin: 0.5em auto;"><tbody>
<tr style="text-align: center;"><td align="center" rowspan="1" width="30%">Өмнөх<br />
<b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%83%D1%83%D0%BB_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Мандуул хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Мандуул хаан</a></b></td> <td rowspan="1" style="text-align: center;" width="40%"><b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Монголын хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Монголын хаан</a></b><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1470&action=edit&redlink=1" title="1470 (хуудас бичигдээгүй байна)">1470</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1517&action=edit&redlink=1" title="1517 (хуудас бичигдээгүй байна)">1517</a></td> <td align="center" rowspan="1" width="30%"><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4_%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Барсболд Сайн Алаг хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Дараах<br />
<b></b></a><b><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%B4%D0%B8_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Боди Алаг хаан">Боди Алаг хаан </a></b></td></tr>
</tbody></table></td> <td rowspan="1" style="text-align: center;" width="40%"><b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Монголын хаан (хуудас бичигдээгүй байна)"><br />
</a></b><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1415&action=edit&redlink=1" title="1415 (хуудас бичигдээгүй байна)"></a><br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Барсболд хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Барсболд Жонон</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Монголын хаан</i></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1517–1519</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаан ширээнд<br />
суусан</th> <td class="">1517</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бүтэн нэр</th> <td class="">Барсболд</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">1488</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1519</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Боржигин">Боржигин</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Улсын нэр</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%85_%D0%AE%D0%B0%D0%BD%D1%8C_%D1%83%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Их Юань улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Их Юань улс</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D0%94%D0%B0%D1%8F%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Батмөнх Даян хаан">Батмөнх Даян хаан</a></td> </tr>
</tbody></table><b>Барсболд жонон</b> (1488-1519) 1488 оны шар бичин жил төрж, 1519 оны шаргачин туулай жил таалал төгсчээ. 1517 оны улаагчин үхэр жил хаан суусан ба 31 насалсан. Батмөнх Даян хааны 2-р хүү юм. Даян хааныг нас барсны дараа Боди Алаг Монголын эзэнт гүрнийг удирдахад туршлага бага, мөн дэндүү залуу байсан учраас Барсболд өөрийгөө хаан гэж зарлав. Гэсэн хэдий ч Боди Алаг хаан өөрийн хааны хэргэм зэргийг Барсболдод тийм ч амар өгөхийг хүссэнгүй. Тухайн үеийн монголчууд дайн тулаанаас үнэхээр залхаж, энхтайвныг хүсэмжлэх болсон. Тиймээс туршлагатай сайн хаан хэрэгтэй байв. Хэдий тийм боловч Даян хааны дөрөв дэхь хөвгүүн Боди Алаг хаанд дагаар орсноор Боди Алаг хаан Барсболд жононгоос илүү хүчтэй болж, Барсболд жонон цус урсгахаас татгалзан буулт хийснээр гурван жил үргэлжилсэн хаан ширээний төлөөх тэмцэл төгсөж, Боди Алаг Монголын хаан ширээнд суув. Барсболд жонон нь маш зоригтой, ер бусын цэрэг дайны чадвартай нэгэн байв.<br />
<table class="wikitable" style="clear: both; font-size: 95%; margin: 0.5em auto;"><tbody>
<tr style="text-align: center;"><td align="center" rowspan="1" width="30%">Өмнөх<br />
<b><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D0%94%D0%B0%D1%8F%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Батмөнх Даян хаан">Батмөнх </a></b><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Боди Алаг хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%B4%D0%B8_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%B4%D0%B8_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Боди Алаг хаан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Монголын хаан</i></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1519–1547</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаан ширээнд<br />
суусан</th> <td class="">1519</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бүтэн нэр</th> <td class="">Боди Алаг</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">1504</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1547</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Боржигин">Боржигин</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Улсын нэр</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%85_%D0%AE%D0%B0%D0%BD%D1%8C_%D1%83%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Их Юань улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Их Юань улс</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Төрболд (хуудас бичигдээгүй байна)">Төрболд</a></td> </tr>
</tbody></table><b>Боди Алаг хаан</b> 1504 оны хөхөгчин үхэр жил төрж, 1547 оны улаагчин хонин жил таалал төгсчээ. 1519 оны цагаан луу жил хаан ор суусан. Хаан 42 насалжээ. Тэрээр Батмөнх Даян хааны хүү Төрболдын ууган хүү юм. Даян хаан түүнийг хаан ширээ залгамжлагчаар тодруулсан..Даян хааныг нас барсны дараа Боди Алаг хаан Монголын эзэнт гүрнийг удирдахад туршлага бага, мөн дэндүү залуу байсан учраас Барсболд өөрийгөө хаан гэж зарлав. Гэсэн хэдий ч Боди Алаг өөрийн хааны хэргэм зэргийг Барсболдод тийм ч амар өгөхийг хүссэнгүй. Тухайн үеийн монголчууд дайн тулаанаас үнэхээр залхаж, энх тайвныг хүсэмжлэх болсон. Тиймээс туршлагатай сайн хаан хэрэгтэй байв. Хэдий тийм боловч Даян хааны дөрөв дэхь хөвгүүн Боди Алаг хаанд дагаар орсноор Боди Алаг хаан Барсболд жононгоос илүү хүчтэй болж, Барсболд жонон цус урсгахаас татгалзан буулт хийснээр гурван жил үргэлжилсэн хаан ширээний төлөөх тэмцэл төгсөж, Боди Алаг Монголын хаан ширээнд суув. 1547 онд тэрээр нас барахдаа өөрийн том хүүдээ хаан ширээг өгсөн.<br />
<table class="wikitable" style="clear: both; font-size: 95%; margin: 0.5em auto;"><tbody>
<tr style="text-align: center;"><td align="center" rowspan="1" width="30%">Өмнөх<br />
<b><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Барсболд хаан">Барсболд хаан</a></b></td> <td rowspan="1" style="text-align: center;" width="40%"><b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Монголын хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Монголын хаан</a></b><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1519&action=edit&redlink=1" title="1519 (хуудас бичигдээгүй байна)">1519</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1547&action=edit&redlink=1" title="1547 (хуудас бичигдээгүй байна)">1547</a></td> <td align="center" rowspan="1" width="30%">Дараах<br />
<b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B9%D1%81%D2%AF%D0%BD_%D0%A5%D2%AF%D0%B4%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Дарайсүн Хүдэн хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Дарайсүн Хүдэн хаан</a></b></td></tr>
</tbody></table><b><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D0%94%D0%B0%D1%8F%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Батмөнх Даян хаан">Даян хаан</a></b><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Лигдэн хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D0%B3%D0%B4%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D0%B3%D0%B4%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Лигдэн хаан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Их Монгол улсын хаан</i></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1603-1634</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаан ширээнд<br />
суусан</th> <td class="">1603</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хэргэм, цол</th> <td class="">Хутагт хаан</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">1588</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1634</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Өмнөх хаан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D1%8F%D0%BD_%D1%81%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Буян сэцэн хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Буян сэцэн хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%B6%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Эжэй хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Эжэй хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Боржигон (хуудас бичигдээгүй байна)">Боржигон</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны дуулал</th> <td class="">Чингис хааны удмын сүүлчийн хаан.</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class="">Мангуш</td> </tr>
</tbody></table><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Галдан бошигт хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%B3%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%B3%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Галдан (хуудас бичигдээгүй байна)">Галдан</a> 1644 онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D3%A9%D1%80%D0%B2%D3%A9%D0%BD_%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Дөрвөн Ойрад (хуудас бичигдээгүй байна)">Дөрвөн Ойрадын</a> зонхилох аймгуудын нэг, зүүн жигүүрийг өмгөөлөн явагч <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Цорос">Цорос</a> аймгийн тэргүүн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D1%80%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D1%85%D1%8D%D0%BC%D1%8D%D1%8D%D0%B3%D0%B4%D1%8D%D0%B3%D1%87_%D0%A5%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%87%D0%B8%D0%BD_%D1%85%D1%83%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Эрдэнэбаатар хэмээгдэгч Хотогчин хунтайж (хуудас бичигдээгүй байна)">Эрдэнэбаатар хэмээгдэгч Хотогчин хунтайжын</a> зургадугаар <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D0%B2%D0%B3%D2%AF%D2%AF%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хөвгүүн (хуудас бичигдээгүй байна)">хөвгүүн</a> болон төржээ. Эрдэнэбаатар хунтайжийг 10, 11, 12 <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D0%B2%D0%B3%D2%AF%D2%AF%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хөвгүүн (хуудас бичигдээгүй байна)">хөвгүүнтэй</a> байсан гэсэн зөрүүтэй мэдээнүүд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Сурвалж (хуудас бичигдээгүй байна)">сурвалж</a> бичгүүдэд бий. Мөн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%82%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хатд (хуудас бичигдээгүй байна)">хатдынх</a> нь тоог 5, 9 байсан гэсэн зөрүүтэй тоо ч бий. Ихэнх эрдэмтдийн санал нэгтэй байдаг ганцхан үнэн бол <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%B3%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Галдан бошигт (хуудас бичигдээгүй байна)">Галдан бошигт</a> түүний зургадугаар хүү юм гэсэн мэдээ билээ. Галданг төрөхөд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Ойрад">Ойрадад</a> их хөл үймээн болж түүнийг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%BE%D0%BD%D1%85%D0%BE%D0%B2&action=edit&redlink=1" title="Зонхов (хуудас бичигдээгүй байна)">Зонховын</a> шавь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D2%AF%D0%BB%D0%B6%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Дүлжин (хуудас бичигдээгүй байна)">дүлжин</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D1%86%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Дагважалцан (хуудас бичигдээгүй байна)">Дагважалцангийн</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хувилгаан (хуудас бичигдээгүй байна)">хувилгаанаар</a> өргөмжилжээ. Чингээд 7 наснаас нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D1%85%D0%B0%D1%81" title="Лхас">Лхас</a> хотноо <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=V_%D0%94%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%BB%D0%B0%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="V Далай лам (хуудас бичигдээгүй байна)">V Далай лам</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%BD_%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Ванчин Богд (хуудас бичигдээгүй байна)">Ванчин Богд</a> нарын дэргэд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B2%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Шавь (хуудас бичигдээгүй байна)">шавь</a> оруулсан байна. Тэр <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D2%AF%D0%B2%D0%B4" title="Түвд">Түвдэд</a> 20 жил сууж <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%BD%D1%8B&action=edit&redlink=1" title="Шарын шашны (хуудас бичигдээгүй байна)">шарын шашны</a> эрдэмд гүнээ нэвтэрсэн юм.<br />
<br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D1%80%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Эрдэнэбаатар (хуудас бичигдээгүй байна)">Эрдэнэбаатар</a> хунтайжийн тавдугаар хөвгүүн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%8D%D0%BD%D0%B3%D1%8D_%D1%85%D1%83%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Сэнгэ хунтайж (хуудас бичигдээгүй байна)">Сэнгэ хунтайж</a> аавынхаа <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Хан ор (хуудас бичигдээгүй байна)">хан орыг</a> залгамжилсан боловч эцэг нэг, эх ондоо ах нарынхаа гарт зэрлэгээр алуулав. Энэ <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%8D%D0%BD%D0%B3%D1%8D&action=edit&redlink=1" title="Сэнгэ (хуудас бичигдээгүй байна)">Сэнгэ</a> бол <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%B3%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Галдан бошигт (хуудас бичигдээгүй байна)">Галдан бошигтын</a> төрсөн ах бөгөөд тэдний эх <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AE%D0%BC_%D0%90%D0%B3%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Юм Ага (хуудас бичигдээгүй байна)">Юм Ага</a> бол <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%87%D0%B8%D0%BD_%D1%85%D1%83%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Хотогчин хунтайж (хуудас бичигдээгүй байна)">Хотогчин хунтайжийн</a> гуравдугаар <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хатан (хуудас бичигдээгүй байна)">хатан</a> байсан бололтой. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%8D%D0%BD%D0%B3%D1%8D&action=edit&redlink=1" title="Сэнгэ (хуудас бичигдээгүй байна)">Сэнгэ</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Хан">ханыг</a> алсан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BD_%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Цэцэн тайж (хуудас бичигдээгүй байна)">Цэцэн тайж</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Зодов баатар (хуудас бичигдээгүй байна)">Зодов баатар</a> нар <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Хунтайж (хуудас бичигдээгүй байна)">хунтайжийн</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%85_%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Их хатн (хуудас бичигдээгүй байна)">их хатны</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D0%B2%D0%B3%D2%AF%D2%AF%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хөвгүүд (хуудас бичигдээгүй байна)">хөвгүүд</a> байсан юм. Яагаад ч юм <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D1%80%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D1%85%D1%83%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Эрдэнэбаатар хунтайж (хуудас бичигдээгүй байна)">Эрдэнэбаатар хунтайж</a> хатдынхаа хөвгүүдээс Юм Агагийн хөвгүүдийг ихэд тоон нэгийг нь хувилгаанаар тодруулж Түвдэд суулгаад, нөгөөд нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Хан ор (хуудас бичигдээгүй байна)">хан ороо</a> залгамжлуулсан нь цаанаа учиртай байсан бололтой. Сэнгийг алагдахад түүний хөвгүүн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D1%8D%D0%B2%D1%8D%D1%8D%D0%BD%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Цэвээнравдан (хуудас бичигдээгүй байна)">Цэвээнравдан</a> нас бага байсан тул Галданг Түвдээс дуудаж <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Хан ор (хуудас бичигдээгүй байна)">хан ор</a> суулгасан нь ч энэ <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D1%87%D0%B8%D1%80_%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Учир жанцан (хуудас бичигдээгүй байна)">учир жанцангийн</a> нэгэн хэсэг биз ээ.<br />
<br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%B3%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Галдан бошигт (хуудас бичигдээгүй байна)">Галдан бошигт</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Ойрад">Ойрадад</a> ирээд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%81_%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Цорос аймг (хуудас бичигдээгүй байна)">Цорос аймгийн</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Хан ор (хуудас бичигдээгүй байна)">хан ор</a> сууж, ахынхаа хатан байсан, тухайн үедээ Ойрадын <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D3%A9%D1%80%D0%B2%D3%A9%D0%BD_%D1%82%D2%AF%D0%BC%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Дөрвөн түмн (хуудас бичигдээгүй байна)">дөрвөн түмнийг</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%BE%D0%BD%D1%85%D0%B8%D0%BB%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Зонхилж (хуудас бичигдээгүй байна)">зонхилж</a> асан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D1%88%D1%83%D1%83%D0%B4_%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Хошууд аймг (хуудас бичигдээгүй байна)">Хошууд аймгийн</a> тэргүүн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D1%87%D0%B8%D1%80%D1%82_%D1%86%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Очирт цэцэн хан (хуудас бичигдээгүй байна)">Очирт цэцэн ханы</a> охин <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D1%83&action=edit&redlink=1" title="Ану (хуудас бичигдээгүй байна)">Ануг</a> өөрийн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хатан (хуудас бичигдээгүй байна)">хатан</a> болгож, тархай бутархай <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%83%D0%BD_%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%87%D1%83%D1%83%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Баруун монголчууд (хуудас бичигдээгүй байна)">баруун монголчуудыг</a> нэгтгэн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D2%AF%D2%AF%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D1%83%D0%BB%D1%81" title="Зүүнгарын хаант улс">Зүүнгарын хаант улсыг</a> байгуулаад, энэ улсынхаа <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">хаан</a> нь болсон юм. Тэрээр зөвхөн баруун Монголыг төдийгүй бүх <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D2%AF%D0%BD%D0%B4%D1%8D%D1%81%D1%82%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Монгол үндэстн (хуудас бичигдээгүй байна)">монгол үндэстнийг</a> нэгтгэн хүчирхэг, нэгдсэн улсыг байгуулах хэтийн зорилготой байлаа. Үүний тулд тэрээр газар нутгаа тэлж, цэрэг армиа зузаатгасаар байв. 1686 он гэхэд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D2%AF%D2%AF%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D1%83%D0%BB%D1%81" title="Зүүнгарын хаант улс">Зүүнгарын хаант улсын</a> хүчирхэг саварт <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Хами (хуудас бичигдээгүй байна)">Хами</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%83%D1%80%D1%84%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Турфан (хуудас бичигдээгүй байна)">Турфан</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%88%D0%B3%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Кашгар (хуудас бичигдээгүй байна)">Кашгар</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="Сайрам (хуудас бичигдээгүй байна)">Сайрам</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D1%85%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Бухар (хуудас бичигдээгүй байна)">Бухар</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Самарканд (хуудас бичигдээгүй байна)">Самарканд</a> зэрэг төв болон дундад <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%B8" title="Ази">Азийн</a> 1000 гаруй том жижиг хотууд атгагдсан байлаа. Энэ үед <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%B2_%D0%90%D0%B7%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Төв Ази (хуудас бичигдээгүй байна)">Төв Азийн</a> хамгийн хүчирхэг хүн нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%B3%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Галдан бошигт (хуудас бичигдээгүй байна)">Галдан бошигт</a> байв.<br />
<br />
Тэрээр <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Орос">Оростой</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%82_%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE&action=edit&redlink=1" title="Дипломат бодлого (хуудас бичигдээгүй байна)">дипломат бодлого</a> явуулж, худалдаа хийж, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BB%D1%87%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D3%A9%D0%BB%D3%A9%D3%A9%D0%BB%D3%A9%D0%B3%D1%87&action=edit&redlink=1" title="Элчин төлөөлөгч (хуудас бичигдээгүй байна)">элчин төлөөлөгч</a> солилцох бодлого барьсан юм. Энэ бол бүүр ааваас нь уламжилсан найрсаг харилцаа байсан юм. <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Орос">Орос</a>, <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8F%D1%82%D0%B0%D0%B4" title="Хятад">Хятадыг</a> холбосон <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%BE%D0%BD%D1%8B_%D0%B7%D0%B0%D0%BC" title="Торгоны зам">торгоны замыг</a> хяналтандаа байлгаж байсан болохоор түүний хувьд таатай нөхцөл бүрдсэн байв.<br />
<br />
Түүний намтрын хамгийн ойлгомжгүй хэсэг нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%85" title="Халх">Халхтай</a> явуулсан харилцаанд байдаг. Энгийн учирзүйн үүднээс авч үзвэл <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Ойрд (хуудас бичигдээгүй байна)">Ойрд</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%85" title="Халх">Халх</a> хоёр бусдаас хамгийн сайн ойлголцож болмоор. Харамсалтай нь нөхцөл байдал, түүхэн үнэн тийм биш байв. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BD%D0%B4%D3%A9%D1%80_%D0%B3%D1%8D%D0%B3%D1%8D%D1%8D%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Өндөр гэгээн (хуудас бичигдээгүй байна)">Өндөр гэгээнтэй</a> түүний харилцаж байсан тухай олон мэдээ түүхийн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Сурвалж (хуудас бичигдээгүй байна)">сурвалжуудад</a> бий. Ер бусын найрсаг, дотно байдлаар элч төлөөлөгч солилцож, ярилцаж байсан яриа хэлэлцээнүүд нь түүхэн баримтанд тодорхой үлдсэн бий. Чухам юун дээр зөрчилдөж, юун дээр үл ойлголцож байсныг нь одоо хэр эрдэмтэд ч сайтар нотлож чадаагүй юм. Чухамдаа <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BD%D0%B4%D3%A9%D1%80_%D0%B3%D1%8D%D0%B3%D1%8D%D1%8D%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Өндөр гэгээн (хуудас бичигдээгүй байна)">Өндөр гэгээний</a> дүү <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D2%AF%D1%88%D1%8D%D1%8D%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD_%D0%A7%D0%B0%D1%85%D1%83%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Түшээт хан Чахундорж (хуудас бичигдээгүй байна)">Түшээт хан Чахундорж</a> л эдгээр их хүмүүсийн хооронд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%8D%D1%80%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="Хэрүүлийн алим (хуудас бичигдээгүй байна)">хэрүүлийн алим</a> чулуудаж байсан гэж үздэг. Энэ нь ч үнэн байж болох талтай. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D2%AF%D1%88%D1%8D%D1%8D%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD_%D0%93%D0%BE%D0%BC%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Түшээт хан Гомбодорж (хуудас бичигдээгүй байна)">Түшээт хан Гомбодорж</a> 1655 онд таалал болсон нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%85" title="Халх">Халхын</a> улс төрийн байдалд эргэлт гарахад хүрсэн эмгэнэл болсон гэж түүхчид үздэг. <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%BD%D0%B4%D3%A9%D1%80_%D0%B3%D1%8D%D0%B3%D1%8D%D1%8D%D0%BD_%D0%97%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%80" title="Өндөр гэгээн Занабазар">Өндөр гэгээн Занабазар</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B0%D1%85%D1%83%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Чахундорж (хуудас бичигдээгүй байна)">Чахундорж</a> нарын эцэг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D0%BC%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Гомбодорж (хуудас бичигдээгүй байна)">Гомбодорж</a> харин ухаатай хүн байлаа. Тэр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Ойрад">Ойрадоос</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хатан (хуудас бичигдээгүй байна)">хатан</a> буулгаж <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D1%80%D1%82%D0%BD%D1%8D%D1%8D%D1%81_%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B6%D0%B8%D0%BB%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D3%A9%D1%81_%D1%85%D0%BE%D0%BD%D0%B7%D0%BE%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Эртнээс уламжилсан өс хонзон (хуудас бичигдээгүй байна)">эртнээс уламжилсан өс хонзонг</a> аргацаан тайтгаруулж байсан баримт бий. Харин түүний хүү Чахундорж эртний тэр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D1%81_%D1%85%D0%BE%D0%BD%D0%B7%D0%BE%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Өс хонзон (хуудас бичигдээгүй байна)">өс хонзон</a> дээр, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BC%D1%8D%D0%B3_%D1%8D%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%BD%D1%85%D1%8D%D1%8D_%D3%A9%D1%81%D0%BB%D0%B8%D0%B9%D0%B3_%D3%A9%D1%88%D0%B8%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Эмэг эхийнхээ өслийг өшиж (хуудас бичигдээгүй байна)">эмэг эхийнхээ өслийг өшиж</a> Галдан бошигт хаантай үл найрамдахын бодлого баримталсан юм. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BD%D0%B4%D3%A9%D1%80_%D0%B3%D1%8D%D0%B3%D1%8D%D1%8D%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Өндөр гэгээн (хуудас бичигдээгүй байна)">Өндөр гэгээн</a> энэ эвдрэлийг зохицуулахыг ихэд хичээж байсныг түүхэн баримтууд нотлодог. Гэвч тэр яаж ч чадаагүй билээ. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%85,_%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Халх, Ойрад (хуудас бичигдээгүй байна)">Халх, Ойрадын</a> хооронд их тулалдаан эхэлж, энэ тэмцэлд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B6_%D0%A7%D0%B8%D0%BD_%D0%A3%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Манж Чин Улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Манж Чин Улс</a>, <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D2%AF%D0%B2%D0%B4" title="Түвд">Түвдийн</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Шарын шашн (хуудас бичигдээгүй байна)">шарын шашны</a> тэргүүнүүд аймшиггүйгээр оролцож Монголын хүчирхэг угсаатныг өөрсдөөр нь өөрсдийг нь доройтуулсан гашуун түүхтэй.<br />
<br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B6_%D0%A7%D0%B8%D0%BD_%D0%A3%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Манж Чин Улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Манж Чин Улсад</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D1%80_%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Дагаар орсон (хуудас бичигдээгүй байна)">дагаар орсон</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%85" title="Халх">Халхын</a> ноёдтой хийсэн тэмцэл нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%B3%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Галдан бошигт (хуудас бичигдээгүй байна)">Галдан бошигтын</a> армийг одоогийн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B9%D1%85_%D0%B4%D2%AF%D2%AF%D1%80%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Налайх дүүрг (хуудас бичигдээгүй байна)">Налайх дүүргийн</a> нутаг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D1%83%D1%83%D0%BD_%D0%BC%D0%BE%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Зуун мод (хуудас бичигдээгүй байна)">Зуун модонд</a> авчирсан юм. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D1%85-%D0%90%D0%BC%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Энх-Амгалан (хуудас бичигдээгүй байна)">Энх-Амгалангийн</a> гурван гарын их цэрэгтэй хийсэн сүүлчийн тулаандаа <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Галдан хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Галдан хаан</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D1%83_%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ану хатн (хуудас бичигдээгүй байна)">Ану хатнаа</a>, цэрэг армийнхаа ихэнхийг алдаад баруун тийш дутаажээ. <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%83%D0%BB" title="Туул">Туулын</a> хөвөөнд болсон энэ тулалдаанд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Галдан (хуудас бичигдээгүй байна)">Галдангийн</a> 30000, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D1%85-%D0%90%D0%BC%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Энх-Амгалан (хуудас бичигдээгүй байна)">Энх-Амгалангийн</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B6" title="Манж">манж</a>, <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB" title="Монгол">монгол</a> нийлсэн 50000 цэрэг оролцсон гэж <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80" title="Баабар">Баабар</a> бичсэн нь бий. Энэ бол 1696 он билээ. Ялагдсан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Галдан (хуудас бичигдээгүй байна)">Галдан</a> баруун зүг дутаахад <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D1%85-%D0%90%D0%BC%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Энх-Амгалан (хуудас бичигдээгүй байна)">Энх-Амгалан</a> эцсийг нь үзэхээр араас нь зогсоо чөлөөгүй <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%B2&action=edit&redlink=1" title="Нэхэв (хуудас бичигдээгүй байна)">нэхэв</a>.<br />
<br />
<strong class="selflink">Галдан бошигт хааныг</strong> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%85" title="Халх">Халхад</a> дайтаж явах хооронд <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D2%AF%D2%AF%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%80" title="Зүүнгар">Зүүнгарт</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%8D%D0%BD%D0%B3%D1%8D_%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Сэнгэ хан (хуудас бичигдээгүй байна)">Сэнгэ ханы</a> хүү <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D1%8D%D0%B2%D1%8D%D1%8D%D0%BD%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Цэвээнравдан (хуудас бичигдээгүй байна)">Цэвээнравдан</a> төрийн эргэлт хийн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Хаан ор (хуудас бичигдээгүй байна)">хаан ор</a> суужээ. Үүнийг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B6_%D0%A7%D0%B8%D0%BD_%D0%A3%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Манж Чин Улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Манж Чин Улс</a>, <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Орос">Орос</a> дэмжсэн байдаг. Ингэснээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Галдан (хуудас бичигдээгүй байна)">Галдан</a> хоёр галын дунд ганцаардаж, ямар ч хүч чадалгүй болсон юм. Амьдралынхаа сүүлчийн жил орчмын хугацааг зугтан дутаах байдалтай явж өнгөрүүлсэн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%B3%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Бошигт хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Бошигт хаан</a> 1697 онд хор уун амиа егүүтгэсэн юм. Тэрээр дайсан этгээдүүддээ үүрд баригдаагүй билээ.</td><td align="center" rowspan="1" width="30%"><b> </b></td> <td rowspan="1" style="text-align: center;" width="40%"><b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Монголын хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Монголын хаан</a></b><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1517&action=edit&redlink=1" title="1517 (хуудас бичигдээгүй байна)">1517</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1519&action=edit&redlink=1" title="1519 (хуудас бичигдээгүй байна)">1519</a></td> <td align="center" rowspan="1" width="30%">Дараах<br />
<b><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%B4%D0%B8_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Боди Алаг хаан">Боди Алаг хаан</a></b></td></tr>
</tbody></table></td> <td align="center" rowspan="1" width="30%"><br />
</td></tr>
</tbody></table>natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-5657188738723895932011-07-19T04:55:00.000-07:002011-07-19T04:55:08.145-07:00Гайхату # Байду (1295) # Махмуд Газан (1295-1304) # Кунжик 1306-1308 Элбэг нигүүлсэгч хаан (Нигүүлсэгч цолтой) (1392-1399)<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Гайхату</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B9%D1%85%D0%B0%D1%82%D1%83#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B9%D1%85%D0%B0%D1%82%D1%83#p-search">Хайлт</a> </div><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Байду</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D1%83#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D1%83#p-search">Хайлт</a> </div><b>Байду</b> бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хант</a> улсын хан юм. Тэрээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B9%D1%85%D0%B0%D1%82%D1%83" title="Гайхату">Гайхату</a> ханы үхлийн дараагаар 1295 онд Ил ханы сууринд суусан байна. Энэ үед <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD" title="Аргун">Аргун</a> ханы хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD" title="Газан">Газан</a> Хорасан мужид өөрийгөө Ил ханы сууринд суулгах ёслол хийв. Тэрээр Байду ханы эсрэг дайнд мордсон байна. Байду хан мөн Газаны эсрэг цэрэг дайчлан морджээ. Байду хан Газантай дайтахаар явах замдаа цэргүүдээсээ өөрийнх нь төлөө баатар зоригтой тулалдахыг олонтоо гуйж байсан хэмээн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE_%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BE" title="Марко Поло">Марко Поло</a> тэмдэглэсэн байдаг. Гэвч Байду хан Газантай тулалдах үед түүний ихэнх цэргүүд Газаны талд урваж оржээ. Байду хан энэ тулалдаанд алагджээ. <br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Газан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Газан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Хан">хан</a></i></td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:GhazanConversionToIslam.JPG"><img alt="GhazanConversionToIslam.JPG" height="268" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/GhazanConversionToIslam.JPG/200px-GhazanConversionToIslam.JPG" width="200" /></a><br />
<small>Газан (зургийн голд) <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D0%B4%D0%B4%D0%B8%D1%81%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Буддист (хуудас бичигдээгүй байна)">Буддист</a> маягаар өсч хүмүүжсэн боловч <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC" title="Ислам">Исламын</a> шашинд орсон юм.</small></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1295 - 1304</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бүтэн нэр</th> <td class="">Махмуд Газан</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1271&action=edit&redlink=1" title="1271 (хуудас бичигдээгүй байна)">1271</a> оны <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/11_%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_5" title="11 сарын 5">11 сарын 5</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1304&action=edit&redlink=1" title="1304 (хуудас бичигдээгүй байна)">1304</a> оны <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/5_%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_11" title="5 сарын 11">5 сарын 11</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Өмнөх хаан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D1%83" title="Байду">Байду</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BB%D0%B7%D0%B8%D0%B9%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Өлзийт (хуудас бичигдээгүй байна)">Өлзийт</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Их хатан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D1%85%D3%A9%D1%87%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хөхөчин (хуудас бичигдээгүй байна)">Хөхөчин</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD" title="Аргун">Аргун</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эх</th> <td class="">Хутлуг хатан</td> </tr>
</tbody></table><b>Махмуд Газан</b> буюу <b>Газан хан</b> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1271&action=edit&redlink=1" title="1271 (хуудас бичигдээгүй байна)">1271</a> оны <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/11_%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_5" title="11 сарын 5">11 сарын 5</a> – <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1304&action=edit&redlink=1" title="1304 (хуудас бичигдээгүй байна)">1304</a> оны <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/5_%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_11" title="5 сарын 11">5 сарын 11</a>) нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улсын 4 дэх хаан бөгөөд 1295-1304 онд төр барьжээ. Газан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Перс (хуудас бичигдээгүй байна)">Перс</a> дахь монголчуудыг Исламын шашинд оруулсан юм. Тэрээр монголчуудаас <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D1%8E%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Мамлюк (хуудас бичигдээгүй байна)">Мамлюкуудыг</a> ялсан (1299) ганц жанжин боловч түүний арми <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D1%80%D0%B8" title="Сири">Сиритэй</a> амжилтгүй дайтсан юм. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Британника (хуудас бичигдээгүй байна)">Британника</a> нэвтэрхий тольд түүнийг Ил хангуудын дундаас хамгийн алдартай нь гэж бичсэн байдаг.<br />
<table class="wikitable" style="clear: both; font-size: 95%; margin: 0.5em auto;"><tbody>
<tr style="text-align: center;"><td align="center" rowspan="1" width="30%">Өмнөх<br />
<b><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D1%83" title="Байду">Байду</a></b></td> <td rowspan="1" style="text-align: center;" width="40%"><b><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Ханы</a> хаан</b><br />
1295–1304</td> <td align="center" rowspan="1" width="30%">Дараах</td></tr>
</tbody></table><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Кунжик</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BD%D0%B6%D0%B8%D0%BA#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BD%D0%B6%D0%B8%D0%BA#p-search">Хайлт</a> </div><b>Кунжик</b> (1308 онд нас барсан) нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD_%D1%83%D0%BB%D1%81" title="Цагадайн улс">Цагадайн улсын</a> хан (1307–1308) юм. Тэрээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D1%83%D0%B2%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Дува (хуудас бичигдээгүй байна)">Дувагийн</a> хөвгүүн болно. Аавыгаа нас барахад Кунжик залгамжлан Хан болсон хэдий ч жил л хаанчлаад 1308 онд нас баржээ.<br />
<table class="wikitable" style="clear: both; font-size: 95%; margin: 0.5em auto;"><tbody>
<tr style="text-align: center;"> <td align="center" rowspan="1" width="30%">Өмнөх<br />
<b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D1%83%D0%B2%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Дува (хуудас бичигдээгүй байна)">Дува</a></b></td> <td rowspan="1" style="text-align: center;" width="40%"><b><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD_%D1%83%D0%BB%D1%81" title="Цагадайн улс">Цагадайн улсын</a> хан</b><br />
1307–1308</td> <td align="center" rowspan="1" width="30%">Дараах<br />
<b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%83&action=edit&redlink=1" title="Талику (хуудас бичигдээгүй байна)">Талику</a></b></td> </tr>
</tbody></table><div class="printfooter"> "<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BD%D0%B6%D0%B8%D0%BA">http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BD%D0%B6%D0%B8%D0%BA</a>"-с авсан</div><div class="catlinks" id="catlinks"><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Элбэг нигүүлсэгч хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BB%D0%B1%D1%8D%D0%B3_%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D1%81%D1%8D%D0%B3%D1%87_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BB%D0%B1%D1%8D%D0%B3_%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D1%81%D1%8D%D0%B3%D1%87_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Элбэг нигүүлсэгч хаан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Монголын хаан</i></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1393–1399</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаан ширээнд<br />
суусан</th> <td class="">1393</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бүтэн нэр</th> <td class="">Элбэг</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">1361</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1399</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D2%AF%D0%BD_%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Гүн төмөр хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Гүн төмөр хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Их хатан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BB%D0%B7%D0%B8%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D0%BE_%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Өлзий гоо хатан (хуудас бичигдээгүй байна)">Өлзий гоо хатан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Боржигин">Боржигин</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Улсын нэр</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%85_%D0%AE%D0%B0%D0%BD%D1%8C_%D1%83%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Их Юань улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Их Юань улс</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D1%85%D0%B7%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B3%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Энхзоригт хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Энхзоригт хаан</a></td> </tr>
</tbody></table><b>Элбэг нигүүлсэгч</b> 1361 оны цагаагчин үхэр жил төрж 1399 оны шаргачин туулай жил таалал төгсчээ. 1393 оны харагчин тахиа жил хаан ор суусан. Хаан 38 насалжээ. Тэрээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D1%85%D0%B7%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B3%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Энхзоригт хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Энхзоригт хааны</a> хүү юм. Түүнийг хаан ширээнд сууж байх үед Мин болон <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Ойрад">Ойрадын</a> хил дээр тулалдаан бослого их болдог байв. Тухайн үед Ойрад болон Боржигин овгын харилцаа муу байсан. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D1%81%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Саган сэцэн (хуудас бичигдээгүй байна)">Саган сэцэний</a> бичсэнээр Элбэг хаан өөрийнхөө хийсэн буруу зүйлсийнхээ хариуцлагыг өөрөө хүлээдэг байсан. Элбэг хаан нэг өдөр ан хийж яваад цасан дээр цус тунасан туулайн цусыг хараад “Цас шиг цагаан царайтай, цус шиг улаан хацартай хүүхэн байдаг болов уу?”гэж асуухад Ойрадын Хуухай баатар: ”Хаантан минь ээ! Би тийм үзэсгэлэнтэй эмэгтэйг мэднэ ээ” гэж хэлэхэд хаан: “Тэр үзэсгэлэн гоог хэн гэдэг юм бэ?” гэж асуухад Хуухай баатар: ”Түүнийг харах таны хувьд боломжгүй, хэрэв та үнэхээр үүнийг хүсч байгаа бол би хэлье. Тэр бол таны хүү Дүүрэн Төмөр хун тайжийн эхнэр Өлзий гүнж”гэж хариулахад Элбэг нигүүлсэгч хаан “Хараагүй зүйлийг минь харахад тусалж, хүрээгүй зүйлд минь хүрэхэд туслан мөрөөдлийг минь биелүүлж яг одоо түүнийг авч ир!” гэж Хуухай баатарт зарлиг буулгав. Хуухай баатар гүнж дээр очоод ”Хаан таны үзэсгэлэн гоог харахыг хүсэж байна” гэж хэлэхэд гүнж “Тэнгэр газар хоёр зэрэг ирээ юү дээ? Хаан хүүгийнхээ эхнэрийг харахыг хүслээ гэж үү? Тэр өөрийн хүү Дүүрэн Төмөрийг алах гэж үү? Хаан ёс бус юм бодож байна” гэж хэлүүлэхэд Хаан эдгээр үгсийг үл тоон биечлэн ирж, бэр охиноо үзээд дурлаж, өөрийн хүү Хархүчүг хунтайжийг хороолгож, эхнэр Өлзийтийг нь хvчээр авчээ. Хожмын нэг өдөр Хуухай баатар хааны өргөөнд айраг уухаар ирэхэд хаан байсангүй учир тэрээр хааны гэрийн урд хүлээж байтал Өлзий хатан хүрч ирээд түүнд ”Би хаанд элч явуулсан байгаа, хоёулаа хамт хүлээе, Өргөөнд морилно уу” гэж хэлээд Хуухай баатарыг өргөөнд дагуулан орж архи хундагалаж өгөв. Тэгэхдээ Хуухай баатарын аяганд архи, өөрийнхөө аяганд ус хийж Хуухай баатарыг овжин аргаар согтоов. Хуухай баатарыг согтсон байх зуур өөрийнхөө хувцсыг урж, үс гэзгээ сэгсийлгээд, дээрээсээ цус асгаж хэвтээд, тусламж эрж хашгирчээ. Хаан болон хааны албатууд Хуухайг барьж хороов. Өлзийт хатан: "Эм хүний өшөө ийм байдаг юм, хүүгээ алсан ёсгүй хаан чи билээ" гэх зэргээр хэлсэнд Элбэг хаан буруу хардаж, Хуухайг хилсээр хөнөөснөө ойлгожээ. Тэгээд тэр Дөрвөн түмнийг Хуухайн хүү Батула Чинсанд мэдүүлэв. Дөрвөн түмэн Ойрад гэх тэр бөлгөө. Хэргийн үнэн учрыг мэдсэн Батула Чинсан эцгийнхээ өсийг авахаар цэрэглэн ирж байлдаад, Элбэг Нигүүлсэгч хааныг хөнөөжээ. Энэ тухай Лувсанданзангийн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A2%D0%BE%D0%B2%D1%87&action=edit&redlink=1" title="Алтан Товч (хуудас бичигдээгүй байна)">Алтан Товчид</a>: "Элбэг хааныг Ойрадын Батула Чинсан ... хороож тэнгэр болгов. Батула чинсан ... эхлэн дөрвөн түмэн Ойрадыг аван харь дайсан болов..." гэжээ. Ийнхvv Элбэг Нигүүлсэгч хааны зүй бус авир Монголд хор болов.<br />
<dl><dd>Төрийн хаад суудлаа засаж чадахгүй бол</dd><dd>Түмэн олон гүйдлээ олж чаддагүйг</dd><dd>Элбэг Нигүүлсэгч хааны түүх харуулдаг билээ.</dd></dl><table class="wikitable" style="clear: both; font-size: 95%; margin: 0.5em auto;"><tbody>
<tr style="text-align: center;"><td align="center" rowspan="1" width="30%">Өмнөх<br />
<b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Энх хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Энх хаан</a></b></td> <td rowspan="1" style="text-align: center;" width="40%"><b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Монголын хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Монголын хаан</a></b><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1393&action=edit&redlink=1" title="1393 (хуудас бичигдээгүй байна)">1393</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1399&action=edit&redlink=1" title="1399 (хуудас бичигдээгүй байна)">1399</a></td> <td align="center" rowspan="1" width="30%">Дараах<br />
<b><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D2%AF%D0%BD_%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Гүн төмөр хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Гүн төмөр хаан</a></b></td></tr>
</tbody></table></div>natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-89566055144199701502011-07-19T04:48:00.000-07:002011-07-19T04:48:41.056-07:00# Ахмед Тэкүдэр (1282-1284) # Аргун (1284-1291) # Гайхату (1291-1295)<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Тэкүдэр</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BA%D2%AF%D0%B4%D1%8D%D1%80#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BA%D2%AF%D0%B4%D1%8D%D1%80#p-search">Хайлт</a> </div><b>Ахмед Тэкүдэр</b> буюу <b>Султан Ахмад</b> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1282&action=edit&redlink=1" title="1282 (хуудас бичигдээгүй байна)">1282</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1284&action=edit&redlink=1" title="1284 (хуудас бичигдээгүй байна)">1284</a> онд хаанчилсан) нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан эзэнт улсын</a> султан, <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%83" title="Хулагу">Хулагугийн</a> хүү, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0" title="Абаха">Абахагийн</a> дүү байлаа. Түүний дараа <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD" title="Аргун">Аргун</a> хан өргөмжлөгдсөн. Төрөхдөө <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Нестор (хуудас бичигдээгүй байна)">Нестор</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Христ (хуудас бичигдээгүй байна)">Христ</a> шашинтны ёсоор Николас Тэкүдэр хэмээх нэр авсан Тэкүдэр сүүлд Исламын шашинд орж, нэрээ Ахмед Тэкүдэр хэмээн өөрчилжээ.<br />
Тэкүдэр 1282 онд хаан ширээг авангуутаа <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улсыг султант улс болгон өөрчилж, <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D0%B4%D0%B4%D0%B0" title="Будда">Буддын</a> болон <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Нестор (хуудас бичигдээгүй байна)">Нестор</a> шашныг хязгаарлахыг оролдож эдгээр шашны төлөөлөгчдийг хавчин хяхах болсон. Гэвч түүний ач дүү <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хорасан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хорасаны</a> захирагч <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD" title="Аргун">Аргун</a> Буддын шашинтан байсан бөгөөд <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B0%D0%BD%D1%8C" title="Юань">Юань</a> улсын эзэн хаан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилайгаас</a> тусламж хүсчээ. Марко Пологийн тэмдэглэснээр бүх Монголчуудын Их Хаан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай</a> үүнд ихэд хилэгнэсэн ажээ.<br />
Тэкүдэр Мамлюк султанд найрсаг захидал илгээж, энхийг хүсчээ. Тэкүдэрийн Исламын шашинд орж, Мамлюкуудтай сайхан харилцаа тогтоосон нь Монгол язгууртнуудад тийм ч сайхан санагдаагүй аж.<br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Аргун</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:AbaqaOnHorseArghunStandingGhazanAsAChild.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="140" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/AbaqaOnHorseArghunStandingGhazanAsAChild.jpg/220px-AbaqaOnHorseArghunStandingGhazanAsAChild.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:AbaqaOnHorseArghunStandingGhazanAsAChild.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div><b>Аргун</b> өөрийн хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD" title="Газан">Газаныг</a> тэврэн эзэн хааны шүхэр дор зогсож байна. Хажууд нь Аргуны эцэг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0" title="Абаха">Абаха</a> морьтой байна. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%B4_%D0%B0%D0%B4-%D0%94%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Рашид ад-Дин (хуудас бичигдээгүй байна)">Рашид ад-Дин</a>, XIV зууны эхэн үе.</div></div></div><b>Аргун хан</b> (1258-1291 оны гуравдугаар сарын 7<sup class="reference" id="cite_ref-steppes-376_0-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-steppes-376-0">[1]</a></sup>) <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1284&action=edit&redlink=1" title="1284 (хуудас бичигдээгүй байна)">1284</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1291&action=edit&redlink=1" title="1291 (хуудас бичигдээгүй байна)">1291</a> онд <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%82_%D0%B3%D2%AF%D1%80%D1%8D%D0%BD" title="Монголын эзэнт гүрэн">Монголын эзэнт гүрний</a> нэг хэсэг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%BB_%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ил хан (хуудас бичигдээгүй байна)">Ил хан</a> улсын дөрөвдэх удирдагч байлаа. Тэрбээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0" title="Абаха">Абаха</a> ханы хүү бөгөөд эцгийнхээ нэгэн адил <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D0%B4%D0%B4%D0%B0" title="Будда">Буддын</a> шашны чин сүжигтэн (хэдийгээр Христ шашныг дэмждэг байсан ч) байлаа. Тэрбээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B8%D1%83%D0%BD_%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Ариун Газар (хуудас бичигдээгүй байна)">Ариун Газрын</a> <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BB" title="Лал">Лалын</a> шашинтнуудын эсрэг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86-%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D0%B2%D1%81%D1%8D%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Франц-Монголын эвсэл (хуудас бичигдээгүй байна)">Франц-Монголын эвсэл</a> байгуулах бүтэл муутай оролдлого хийн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF" title="Европ">Европ</a> руу хэд хэдэн удаа элч илгээж байснаараа алдартай. Аргун мөн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай хаанаас</a> шинэ эхнэр хүсч байжээ. Аргунд залуу гүнж <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D1%85%D3%A9%D1%87%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хөхөчин (хуудас бичигдээгүй байна)">Хөхөчинг</a> хүргэж өгөх даалгаврыг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE_%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BE" title="Марко Поло">Марко Поло</a> авч <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%B8" title="Ази">Ази</a> тивийг хөндлөн туулж Ил Хан улсад хүрсэн байна. Хөхөчинг ирэхээс өмнө Аргун нас барсан тул гүнж Аргуны хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD" title="Газан">Газантай</a> суужээ.<br />
<table class="toc" id="toc"><tbody>
<tr> <td> <div id="toctitle"> <h2>Агуулга</h2><span class="toctoggle">[<a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#" id="togglelink">нуух</a>]</span></div><ul><li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.9D.D0.B0.D0.BC.D1.82.D0.B0.D1.80"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Намтар</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.97.D3.A9.D1.80.D1.87.D0.B8.D0.BB_.D0.BC.D3.A9.D1.80.D0.B3.D3.A9.D0.BB.D0.B4.D3.A9.D3.A9.D0.BD"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Зөрчил мөргөлдөөн</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.A5.D1.80.D0.B8.D1.81.D1.82.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.88.D0.B0.D1.88.D0.B8.D0.BD.D1.82_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.83.D1.83.D0.B4.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D1.85.D0.B0.D1.80.D0.B8.D0.BB.D1.86.D0.B0.D0.B6_.D0.B1.D0.B0.D0.B9.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Христийн шашинт улсуудтай харилцаж байсан нь</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.9F.D0.B0.D0.BF_.D0.BB.D0.B0.D0.BC.D0.B4_.D0.B8.D0.BB.D0.B3.D1.8D.D1.8D.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B0.D0.BD.D1.85.D0.BD.D1.8B_.D1.8D.D0.BB.D1.87"><span class="tocnumber">3.1</span> <span class="toctext">Пап ламд илгээсэн анхны элч</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.A4.D0.B8.D0.BB.D0.B8.D0.BF_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D0.BE.D0.BD_.D0.AD.D0.B4.D0.B2.D0.B0.D1.80.D0.B4_.D0.B2.D0.B0.D0.BD.D0.B3.D1.83.D1.83.D0.B4.D0.B0.D0.B4_.D0.B8.D0.BB.D0.B3.D1.8D.D1.8D.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B7.D0.B0.D1.85.D0.B8.D0.B4.D0.BB.D1.83.D1.83.D0.B4"><span class="tocnumber">3.2</span> <span class="toctext">Филип болон Эдвард вангуудад илгээсэн захидлууд</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-6"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.93.D1.83.D1.80.D0.B0.D0.B2.D0.B4.D0.B0.D1.85.D1.8C_.D1.83.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D0.B3.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D0.B8.D0.BB.D0.B3.D1.8D.D1.8D.D0.BB.D1.82"><span class="tocnumber">3.3</span> <span class="toctext">Гуравдахь удаагийн илгээлт</span></a> <ul><li class="toclevel-3 tocsection-7"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.94.D0.B0.D0.B9.D1.80.D0.B0.D0.BB.D1.82.D1.8B.D0.BD_.D1.82.D1.8D.D0.BD.D0.B3.D0.B8.D1.81.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.85.D2.AF.D1.87.D0.B8.D0.BD.D0.B3_.D0.B1.D2.AF.D1.80.D0.B4.D2.AF.D2.AF.D0.BB.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">3.3.1</span> <span class="toctext">Дайралтын тэнгисийн хүчинг бүрдүүлсэн нь</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-8"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.94.D3.A9.D1.80.D3.A9.D0.B2_.D0.B4.D1.8D.D1.85_.D0.B8.D0.BB.D0.B3.D1.8D.D1.8D.D0.BB.D1.82"><span class="tocnumber">3.4</span> <span class="toctext">Дөрөв дэх илгээлт</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-9"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.9D.D0.B0.D1.81_.D0.B1.D0.B0.D1.80.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Нас барсан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-10"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.9C.D0.B0.D1.80.D0.BA.D0.BE_.D0.9F.D0.BE.D0.BB.D0.BE"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Марко Поло</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.A2.D1.8D.D0.BC.D0.B4.D1.8D.D0.B3.D0.BB.D1.8D.D0.BB"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Тэмдэглэл</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-12"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.9B.D0.B0.D0.B2.D0.BB.D0.B0.D1.85_.D0.BC.D0.B0.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B8.D0.B0.D0.BB"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Лавлах материал</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-13"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#.D0.93.D0.B0.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D0.B4_.D1.85.D0.BE.D0.BB.D0.B1.D0.BE.D0.BE.D1.81"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Гадаад холбоос</span></a></li>
</ul></td> </tr>
</tbody></table><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Намтар">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9D.D0.B0.D0.BC.D1.82.D0.B0.D1.80">Намтар</span></h2><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:GhazanBeingBreastfed.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="321" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/GhazanBeingBreastfed.jpg/220px-GhazanBeingBreastfed.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:GhazanBeingBreastfed.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Аргуны гэргий <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Булуган хатан (хуудас бичигдээгүй байна)">Булуган хатан</a> бөгөөд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD" title="Газан">Газаныг</a> (энд эх нь хөхүүлж байгаагаар дүрсэлсэн) төрүүлжээ. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%B4_%D0%B0%D0%B4-%D0%94%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Рашид ад-Дин (хуудас бичигдээгүй байна)">Рашид ад-Дин</a>, XIV зууны эхэн.</div></div></div>Аргун <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0" title="Абаха">Абаха</a> хан ба түүний Христ шашинт гэргий <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B0%D1%88_%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хаймаш хатан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хаймаш хатнаас</a> төрсөн. Аргун өөрөө олон эхнэртэй байсан бөгөөд хамгийн хайртай эхнэр нь Булуган байлаа. Булуган Аргуны хоёр хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD" title="Газан">Газан</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BB%D0%B7%D0%B8%D0%B9%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Өлзийт (хуудас бичигдээгүй байна)">Өлзийт</a> нарыг төрүүлсэн. Хоёр хүү нь хоёулаа Аргуныг залгамжилсан бөгөөд улмаар <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BB" title="Лал">Лалын</a> шашинд орцгоожээ. Аргун Өлзийтийг төрөхөд нь Христ шашны ёсоор угаалга үйлдүүлж, Пап лам <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=IV_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%81&action=edit&redlink=1" title="IV Николас (хуудас бичигдээгүй байна)">IV Николасын</a> нэрээр Николас хэмээх нэр өгчээ.<sup class="reference" id="cite_ref-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-1">[2]</a></sup> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Домииканы орден (хуудас бичигдээгүй байна)">Доминиканы</a> миссионер <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D1%87%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A0%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%BE&action=edit&redlink=1" title="Монтекрочегийн Риколдо (хуудас бичигдээгүй байна)">Монтекрочегийн Риколдо</a> Аргун бол "хамгийн адгийн хорлонтой этгээд, гэлээ ч гэсэн тэр Христүүдийн анд нөхөр билээ" гэж бичиж байв.<sup class="reference" id="cite_ref-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-2">[3]</a></sup><br />
Аргуны эмэгтэй дүү нарын нэг Өлжалх Гүржийн ван <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D2%AF%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B9%D0%BD_III_%D0%92%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Гүржийн III Вактанг (хуудас бичигдээгүй байна)">III Вахтангийн</a> гэргий болсон.<sup class="reference" id="cite_ref-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-3">[4]</a></sup><br />
Аргун Буддын шашинтан байсан боловч ихэнх Монголчуудын нэгэн адилаар бүх шашин шүтлэгт хүлцэнгүй хандаж, тэр байтугай Лалын шашинтнуудад <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%BB%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Кораны хууль (хуудас бичигдээгүй байна)">Кораны хуулиараа</a> хэргээ шүүхийг хүртэл зөвшөөрч байв. Түүний сангийн сайд Саад ад давла еврей гаралтай хүн байлаа. Саад Ил Хан улсын Монгол цэргийн удирдагчдын эрх мэдлээ урвуулан ашиглах явдалтай эрчтэй тэмцэх замаар засгийн газарт дэг журмыг үр дүнтэй сэргээн тогтоожээ.<sup class="reference" id="cite_ref-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-4">[5]</a></sup><br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD&action=edit&section=2" title="Хэсгийг засварлах: Зөрчил мөргөлдөөн">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.97.D3.A9.D1.80.D1.87.D0.B8.D0.BB_.D0.BC.D3.A9.D1.80.D0.B3.D3.A9.D0.BB.D0.B4.D3.A9.D3.A9.D0.BD">Зөрчил мөргөлдөөн</span></h2>Аргуны хаанчлалын үе харьцангуй тайван байсан бөгөөд бусад Монголчуудтайгаа цөөхөн удаа л зөрчилдөн тулалджээ. Тэрбээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хорасан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хорасанд</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%BB%D0%B8%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Цагадайн ханлиг (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагадайн ханлигийн</a> эсрэг богино хугацааны дайн хийсэн. 1289-1290 онд тэрбээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Ойрад">Ойрадын</a> эмир Наурузын үймээнийг дарж, Наурузыг Трансоксони руу дутаалгаж байв.<br />
1290 онд тэрбээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D1%83%D0%B3%D0%B0" title="Тулабуга">Тулабугагаар</a> удирдуулсан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Алтан орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Алтан ордын</a> цэргийг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7&action=edit&redlink=1" title="Кавказ (хуудас бичигдээгүй байна)">Кавказын</a> хавиас үлдэн хөөсөн юм.<br />
Аргуны хаанчлалын хугацаанд Египетийн Мамлюкууд Сирид эрх мэдлээ тасралтгүй бэхжүүлж, Мамлюк Султан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Калавун (хуудас бичигдээгүй байна)">Калавун</a> Загалмайтнуудын нутаг дэвсгэрийг эргүүлэн авсан бөгөөд эдний зарим нь, тухайлбал <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BB%D0%B8%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Триполийн ванлиг (хуудас бичигдээгүй байна)">Триполи</a> Монголчуудын вассал улс байлаа. Мамлюкууд 1285 онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B3%D0%B0%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Маргат (хуудас бичигдээгүй байна)">Маргатын</a> хойд цайзыг, 1287 онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D0%BA%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Латтаки (хуудас бичигдээгүй байна)">Латтакиг</a> эзлэн авч, 1289 онд Триполийг буулган авчээ.<sup class="reference" id="cite_ref-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-5">[6]</a></sup><br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD&action=edit&section=3" title="Хэсгийг засварлах: Христийн шашинт улсуудтай харилцаж байсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A5.D1.80.D0.B8.D1.81.D1.82.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.88.D0.B0.D1.88.D0.B8.D0.BD.D1.82_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.83.D1.83.D0.B4.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D1.85.D0.B0.D1.80.D0.B8.D0.BB.D1.86.D0.B0.D0.B6_.D0.B1.D0.B0.D0.B9.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Христийн шашинт улсуудтай харилцаж байсан нь</span></h2><dl><dd> <div class="noprint relarticle mainarticle"><i>Гол өгүүлэл: <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86-%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D0%B2%D1%81%D1%8D%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Франц-Монголын эвсэл (хуудас бичигдээгүй байна)">Франц-Монголын эвсэл</a></i></div></dd></dl>Аргун нь нийтлэг дайсан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Египет">Египетийн</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D1%8E%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Мамлюк (хуудас бичигдээгүй байна)">Мамлюкуудын</a> эсрэг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF" title="Европ">Европчуудтай</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86-%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D0%B2%D1%81%D1%8D%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Франц-Монголын эвсэл (хуудас бичигдээгүй байна)">Франц-Монголын эвсэл</a> байгуулахыг зорьж байсан олон Монгол удирдагчийн нэг байлаа. Аргун тэр ч байтугай <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%B5%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="Иерусалем (хуудас бичигдээгүй байна)">Иерусалемийг</a> эзлэн авдаг л юм бол угаалга үйлдэнэ гэж амлаж байв. Гэвч XIII зууны эцэс гэхэд Баруун Европ уналтанд орсон загалмайтны аян дайныг сонирхохоо больсон байсан тул Аргуны элч довтолгож байсан нь үр дүнгүй өнгөрч байв.<sup class="reference" id="cite_ref-6"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-6">[7]</a></sup><br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD&action=edit&section=4" title="Хэсгийг засварлах: Пап ламд илгээсэн анхны элч">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9F.D0.B0.D0.BF_.D0.BB.D0.B0.D0.BC.D0.B4_.D0.B8.D0.BB.D0.B3.D1.8D.D1.8D.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B0.D0.BD.D1.85.D0.BD.D1.8B_.D1.8D.D0.BB.D1.87">Пап ламд илгээсэн анхны элч</span></h3>1285 онд Аргун Пап лам <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=IV_%D0%9E%D0%BD%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%83%D1%81&action=edit&redlink=1" title="IV Онориус (хуудас бичигдээгүй байна)">IV Онориуст</a> элчээр захидал өгүүлжээ. Энэхүү захидлын латин орчуулга нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BD" title="Ватикан">Ватиканд</a> хадгалагддаг.<sup class="reference" id="cite_ref-runciman-398_7-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-runciman-398-7">[8]</a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-8"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-8">[9]</a></sup> Аргуны захидалд түүний гэр бүл Христ шашинтай ямар холбоотойг дурдаж, Лалын шашинтны газар нутгийг хамтын хүчээр эзлэн авахыг санал болгожээ:<sup class="reference" id="cite_ref-9"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-9">[10]</a></sup><br />
<blockquote class="templatequote"> <div> "Сири, Египет хэмээх Лалын шашинт орнууд та бидний хооронд оршиж байна, бид тэднийг бүслэн, хаах ("estrengebimus") болно. Бид та нарыг Египет рүү цэргээ илгээхийг хүсч элч илгээнэ. Ингэснээр бид нэг талаас нь, та нар нөгөө талаас нь гарамгай дайчдаараа тэднийг эзлэн авч чадна. Үүнийг хэзээ гүйцэлдүүлэхийг найдвартай элч ирүүлж бидэнд мэдэгдэнэ үү. Бид Ертөнцийн Эзэн, Пап лам, Их Хааны тусламжтай <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Сарацин (хуудас бичигдээгүй байна)">Сарацинчуудыг</a> үлдэн хөөнө."<br />
</div><div class="templatequotecite">—<cite>Аргунаас Ватиканы IV Онориуст явуулсан захидлаас<sup class="reference" id="cite_ref-10"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-10">[11]</a></sup></cite></div></blockquote><h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD&action=edit&section=5" title="Хэсгийг засварлах: Филип болон Эдвард вангуудад илгээсэн захидлууд">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A4.D0.B8.D0.BB.D0.B8.D0.BF_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D0.BE.D0.BD_.D0.AD.D0.B4.D0.B2.D0.B0.D1.80.D0.B4_.D0.B2.D0.B0.D0.BD.D0.B3.D1.83.D1.83.D0.B4.D0.B0.D0.B4_.D0.B8.D0.BB.D0.B3.D1.8D.D1.8D.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B7.D0.B0.D1.85.D0.B8.D0.B4.D0.BB.D1.83.D1.83.D0.B4">Филип болон Эдвард вангуудад илгээсэн захидлууд</span></h3><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:VoyagesOfRabbanBarSauma.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="101" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/VoyagesOfRabbanBarSauma.jpg/220px-VoyagesOfRabbanBarSauma.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:VoyagesOfRabbanBarSauma.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Аргуны элч <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D0%B1%D0%B1%D0%B0%D0%BD_%D0%91%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Раббан Бар Саума (хуудас бичигдээгүй байна)">Раббан Бар Саума</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE_%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BE" title="Марко Поло">Марко Полог</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%B8" title="Ази">Азиас</a> Европт эргэн ирэхээс хавьгүй өмнө дорно зүгийн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%8D%D0%B6%D0%B8%D0%BD" title="Бээжин">Бээжин</a> хотоос өрнө зүгийн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%BC" title="Ром">Ром</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%81" title="Парис">Парис</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%BE&action=edit&redlink=1" title="Бордо (хуудас бичигдээгүй байна)">Бордо</a> хүртэл аялж, тухайн үеийн гол удирдагчидтай уулзжээ.</div></div></div>Захидалдаа хариу аваагүй Аргун 1287 онд Европын удирдагчид руу Нестор шашинт хятад лам <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D0%B1%D0%B1%D0%B0%D0%BD_%D0%91%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Раббан Бар Саума (хуудас бичигдээгүй байна)">Раббан Бар Саумаар</a> толгойлуулсан элч төлөөлөгчдийг илгээлээ. Эдгээр элч төлөөлөгч <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B9%D1%80%D1%85%D0%B8_%D0%94%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B4" title="Ойрхи Дорнод">Ойрхи Дорнод</a> дахь Лалын шашинтнуудтай тулалдаж, Иерусалем хотыг эзлэн авах цэргийн эвсэл байгуулах зорилготой байв.<sup class="reference" id="cite_ref-runciman-398_7-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-runciman-398-7">[8]</a></sup> Аргун захидалдаа нааштай боловч бүрхэг хариу авчээ. Саума 1288 онд Пап лам <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=IV_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%81&action=edit&redlink=1" title="IV Николас (хуудас бичигдээгүй байна)">IV Николас</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%B9%D0%BD_I_%D0%AD%D0%B4%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Английн I Эдвард (хуудас бичигдээгүй байна)">Английн I Эдвард</a>, Францын <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=IV_%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF&action=edit&redlink=1" title="IV Филип (хуудас бичигдээгүй байна)">Гоо Филип</a> нарын нааштай хариу захидлуудыг аван буцсан.<sup class="reference" id="cite_ref-11"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-11">[12]</a></sup><br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD&action=edit&section=6" title="Хэсгийг засварлах: Гуравдахь удаагийн илгээлт">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.93.D1.83.D1.80.D0.B0.D0.B2.D0.B4.D0.B0.D1.85.D1.8C_.D1.83.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D0.B3.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D0.B8.D0.BB.D0.B3.D1.8D.D1.8D.D0.BB.D1.82">Гуравдахь удаагийн илгээлт</span></h3><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:ArghunLetterToPhilippeLeBelExtract1289.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="149" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/ArghunLetterToPhilippeLeBelExtract1289.jpg/220px-ArghunLetterToPhilippeLeBelExtract1289.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:ArghunLetterToPhilippeLeBelExtract1289.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>1289 онд Аргунаас <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=IV_%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF&action=edit&redlink=1" title="IV Филип (хуудас бичигдээгүй байна)">Гоо Филипэд</a> явуулсан захидал. Энэ захидал <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B9%D0%B3%D1%83%D1%80_%D0%B1%D0%B8%D1%87%D0%B8%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Уйгур бичиг (хуудас бичигдээгүй байна)">Уйгур бичгээр</a> бичигдсэн бөгөөд танилцуулга хэсэгтэй юм. Энэ захидлыг Францын ванд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B8%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D1%84%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%91%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Гизолфегийн Бускарел (хуудас бичигдээгүй байна)">Гизолфегийн Бускарел</a> дамжуулан өгчээ. Тамга нь хятад бичгээр бичигдсэн Их Хааны тамга юм. Тамган дээр: "Төр улсыг баригч, түмэн олныг түвшрүүлэгчийн тамга" гэсэн бичиг байна. Цаасыг нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D1%81" title="Солонгос">Солонгост</a> гар аргаар үйлджээ. 182x25 см. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=French_National_Archives&action=edit&redlink=1" title="French National Archives (хуудас бичигдээгүй байна)">French National Archives</a>.<sup class="reference" id="cite_ref-12"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-12">[13]</a></sup></div></div></div>1289 онд Аргун Европ руу гурав дахь удаагаа элч илгээхдээ Персэд суурьшсан Генуягийн иргэн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B8%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D1%84%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%91%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Гизолфегийн Бускарел (хуудас бичигдээгүй байна)">Гизолфегийн Бускарелийг</a> илгээжээ. Түүний гол зорилго нь загалмайтан, монголчууд нэгдэж ажиллагаа явуулах өдрийг товлоход оршиж байв. Загалмайтнууд Сэн-Жан-д'Акрт буунгуут Аргун цэргээ хөдөлгөжээ. Бускарел Ромд 1289 оны 7-р сарын 15-наас 9-р сарын 30 хүртэл, Парист 1289 оны 11-12-р сард тус тус байв. Тэрээр Аргуны захидлыг Филип лө Бэлд гардуулжээ. Тус захидлаар Филипийн захидал болон амлалтад хариу өгч, Иерусалимыг шагнал болгон өгөхөөр санал болгож, довтолгоог 1290 оны өвлөөс 1291 оны хавар хүртэл өөрчлөн товлохоор оролдсон:<sup class="reference" id="cite_ref-13"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-13">[14]</a></sup><br />
Бускарелло Монголын хаан загалмайтнуудад шаардлагатай бүх хангамжийн зүйлсийг, үүний дотор 30.000 адуу бэлдэнэ гэдгийг дуулгажээ.<sup class="reference" id="cite_ref-14"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-14">[15]</a></sup> Дараа нь Бускарел Англи руу Аргуны захидлыг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%B9%D0%BD_I_%D0%AD%D0%B4%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Английн I Эдвард (хуудас бичигдээгүй байна)">I Эдвардад</a> өргөн барив. Тэрээр Лондонд 1290.01.15-д ирэв. Энэ захидалд Эдвардын өгсөн хариу сайтар хадгалагдсан байдаг. Тэрээр төлөвлөгөөг маш сонирхсон боловч яг хэрэгжүүлэх тал дээр зайлсхийсэн хариу өгч, Пап лам руу булзааруулжээ.<sup class="reference" id="cite_ref-15"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-15">[16]</a></sup><br />
<h4><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD&action=edit&section=7" title="Хэсгийг засварлах: Дайралтын тэнгисийн хүчинг бүрдүүлсэн нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.94.D0.B0.D0.B9.D1.80.D0.B0.D0.BB.D1.82.D1.8B.D0.BD_.D1.82.D1.8D.D0.BD.D0.B3.D0.B8.D1.81.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.85.D2.AF.D1.87.D0.B8.D0.BD.D0.B3_.D0.B1.D2.AF.D1.80.D0.B4.D2.AF.D2.AF.D0.BB.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Дайралтын тэнгисийн хүчинг бүрдүүлсэн нь</span></h4>1290 онд Аргун Багдадад хөлөг онгоц барих хөтөлбөр эхлүүлж, Мамлюкийн Улаан тэнгис дэх арилжаа худалдаанд саад учруулахыг зорьж байв. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D2%AF%D0%B3%D0%B4_%D0%9D%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D1%85_%D0%93%D0%B5%D0%BD%D1%83%D1%8F_%D0%A3%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Бүгд Найрамдах Генуя Улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Генуячууд</a> хөлөг онгоц барихад туслах зорилгоор 800 мужаан, далайчнаас бүрдсэн баг илгээв. Мөн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%82%D1%87%D0%B4%D1%8B%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Арбалетчдын (хуудас бичигдээгүй байна)">арбалетчдын</a> нэг баг илгээсэн. Гэвч Генуягийн засгийн газар эцэстээ тус төлөвлөгөөг татгалзаж, Персийн булангийн Басра боомтод Генуячуудын дунд тулалдаан зөрчил гарснаар энэ ажиллагаа бүтэлгүй болжээ.<sup class="reference" id="cite_ref-16"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-16">[17]</a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-17"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-17">[18]</a></sup><br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD&action=edit&section=8" title="Хэсгийг засварлах: Дөрөв дэх илгээлт">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.94.D3.A9.D1.80.D3.A9.D0.B2_.D0.B4.D1.8D.D1.85_.D0.B8.D0.BB.D0.B3.D1.8D.D1.8D.D0.BB.D1.82">Дөрөв дэх илгээлт</span></h3>Аргун 1290 онд Европын хаад руу Андрей Заган (Цагаан)-аар тэргүүтэй, Гизолфегийн Бускарел, Сахадин нэр нэгэн христ шүтлэгтнээс бүрдсэн элч илгээю.<sup class="reference" id="cite_ref-18"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-18">[19]</a></sup><br />
1291 онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%BF_%D0%BB%D0%B0%D0%BC_IV_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Пап лам IV Николас (хуудас бичигдээгүй байна)">Пап лам IV Николас</a> шинэ загалмайтны аян дайн зарлаж, Аргун, Армений <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=II_%D0%A5%D1%8D%D1%82%D1%83%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="II Хэтум (хуудас бичигдээгүй байна)">II Хэтум</a>, жакобит, этиоп, гүржүүдтэй хэлэлцээр хийв. 1291.01.05-д Николас бүх христ шашинтанд хандан Ариун газрыг аврах мөргөл үйлдэж, Английн I Эдвардын араас загалмайтны аян дайнд мордохыг христ шашинтнуудад уриалж эхлэв.<sup class="reference" id="cite_ref-19"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-19">[20]</a></sup><br />
Гэвч эдгээр хүчин чармайлт дэндүү бага, дэндүү хожимдсон ажил болсон. 1291.05.18-д мамлюкууд Сэн-Жан-д'Акрыг эзэлжээ.<br />
1291 оны 8-р сард Николас Аргунд захидал бичиж, түүнд I Эдвардын Ариун газрыг эргүүлэн авах загалмайтны дайнд мордох гэж буй төлөвлөгөөг мэдээлж, загалмайтнууд зөвхөн монголчуудын "хүчирхэг гар"-ын тусламжтай амжилт олно гэж мэдэгджээ.<sup class="reference" id="cite_ref-20"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-20">[21]</a></sup> Николас загалмайтны үргэлж хийдэг заншлын дагуу Аргуныг угаалга үйлдэн, мамлюкуудын эсрэг цэргээ хөдөлгөхийг хүсчээ.<sup class="reference" id="cite_ref-21"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-21">[22]</a></sup> Гэвч Аргун өөрөө 1291.03.10-д нас барсан байсан бөгөөд IV Николас өөрөө 1292 оны 3-р сард мөн нас барснаар тэдний хамтын ажиллагаа явуулах оролдлого эцэс болжээ.<sup class="reference" id="cite_ref-22"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-22">[23]</a></sup><br />
I Эдвард Аргуны залгамжлагч <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B9%D1%85%D0%B0%D1%82%D1%83" title="Гайхату">Гайхатуд</a> 1292 онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%96%D3%A9%D1%84%D1%84%D1%80%D0%B8_%D0%B4%D3%A9_%D0%9B%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Жөффри дө Лангли (хуудас бичигдээгүй байна)">Жөффри дө Ланглийг</a> элчээр илгээсэн боловч зөвхөн Аргуны хүү Газаны үед л харилцаа сэргэжээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD&action=edit&section=9" title="Хэсгийг засварлах: Нас барсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9D.D0.B0.D1.81_.D0.B1.D0.B0.D1.80.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Нас барсан нь</span></h2>Аргун 1291.03.07-д нас барж<sup class="reference" id="cite_ref-steppes-376_0-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-steppes-376-0">[1]</a></sup>, түүний дүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B9%D1%85%D0%B0%D1%82%D1%83" title="Гайхату">Гайхату</a> залгамжлав.<br />
XIII зуунд Өрнөдөд Монгол нэр моодонд орж, Италид төрсөн олон хүүхэд Монгол хаадын нэрээр нэрлэгдэж байв. Тухайлбал: <i>Can Grande</i> ("Их хаан"), <i>Alaone</i> (<a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%83" title="Хулагу">Хулагу</a>), <i>Argone</i> (Аргун), <i>Cassano</i> (<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD" title="Газан">Газан</a>).<sup class="reference" id="cite_ref-23"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD#cite_note-23">[24]</a></sup><br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD&action=edit&section=10" title="Хэсгийг засварлах: Марко Поло">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9C.D0.B0.D1.80.D0.BA.D0.BE_.D0.9F.D0.BE.D0.BB.D0.BE">Марко Поло</span></h2>Аргун Марко Полод 23 жилийн дараа Венецдээ эргэн очих боломжийг бүрдүүлжээ. Аргун хайртай хатан Болганагаа алдсаныхаа дараа Хубилай хаанаас Болганы хамаатнаас шинэ бэр буулгаж өгөхийг хүсжээ. Ингээд 17 настай Хөхөчинг Аргуны хатан болгохоор сонгон, Марко Полод түүнийг далай тэнгис, хуурай газраа бараа болон аваачиж, өгөх даалгавар өгчээ. Ийнхүү Монголын хөлөг онгоц Энэтхэгийн далайгаар Персийг зорин хөдөлсөн байна. Энэ аялал хоёр жил үргэлжилж, энэ хооронд Аргун нас барсан тул Хөхөчин Аргуны хүү Газантай суужээ.natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-86238079636508937212011-07-19T04:45:00.000-07:002011-07-19T04:46:07.460-07:00Абаха<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Абаха</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav">Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#p-search">Хайлт</a> </div><div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:AbaqaOnHorseArghunStandingGhazanAsAChild.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="140" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/AbaqaOnHorseArghunStandingGhazanAsAChild.jpg/220px-AbaqaOnHorseArghunStandingGhazanAsAChild.jpg" width="220" /></a> <br />
<div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:AbaqaOnHorseArghunStandingGhazanAsAChild.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Морь унасан Абаха. Түүний хажууд хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD" title="Аргун">Аргун</a> нь өөрийн хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD" title="Газан">Газаныг</a> тэврэн эзэн хааны шүхэр дор зогсож байна. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%B4_%D0%B0%D0%B4-%D0%94%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Рашид ад-Дин (хуудас бичигдээгүй байна)">Рашид ад-Дин</a>, XIV зууны эхэн үе.</div></div></div><b>Абаха хан</b> (1234–1282) (<b>Абага</b>, <b>Абага хан</b> ч гэдэг) <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Перс (хуудас бичигдээгүй байна)">Персийн</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улсын хоёрдахь Монгол удирдагч (Ил-хан) байлаа. <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF" title="Хүлэгү">Хүлэгү</a> хан, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%B3%D1%83%D0%B7&action=edit&redlink=1" title="Догуз (хуудас бичигдээгүй байна)">Догуз</a> хатны дундаас гарсан хүү Абаха 1265–1282 онд Ил Хан улсыг захирч байсан бөгөөд түүнийг дүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BA%D2%AF%D0%B4%D1%8D%D1%80" title="Тэкүдэр">Тэкүдэр</a> нь залгамжилжээ. Абахагийн хаанчлалын жилүүдийн ихэнх хугацаанд Монголын Эзэнт гүрэн дотоодод дайнтай байлаа. Тухайлбал Ил Хан ба умард зүгийн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> хоорондох дайныг дурдаж болно. Абаха мөн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D1%80%D0%B8" title="Сири">Сирийг</a> эзлэн авахаар удаа дараа оролдсон боловч амжилтгүй болжээ. Тухайлбал <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D0%BC%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%BE%D1%91%D1%80%D0%B4%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D1%80_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хомсын хоёрдугаар тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хомсын хоёрдугаар тулалдаанд</a> ялагдал хүлээсэн байдаг.<br />
<table class="toc" id="toc"><tbody>
<tr> <td><div id="toctitle"><h2>Агуулга</h2><span class="toctoggle">[<a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#" id="togglelink">нуух</a>]</span></div><ul><li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#.D0.90.D0.BC.D1.8C.D0.B4.D1.80.D0.B0.D0.BB"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Амьдрал</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#.D0.A6.D1.8D.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D1.8B_.D0.B0.D0.B6.D0.B8.D0.BB.D0.BB.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.B0"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Цэрэг дайны ажиллагаа</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#.D0.90.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BD_.D0.BE.D1.80.D0.B4.D0.BD.D1.8B_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D1.82.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">2.1</span> <span class="toctext">Алтан ордны улстай дайтсан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#.D0.A6.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D1.82.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">2.2</span> <span class="toctext">Цагадайн улстай дайтсан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#.D0.A1.D0.B8.D1.80.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">2.3</span> <span class="toctext">Сирийг дайлсан нь</span></a> <ul><li class="toclevel-3 tocsection-6"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#.D0.A5.D1.80.D0.B8.D1.81.D1.82_.D1.88.D0.B0.D1.88.D0.B8.D0.BD.D1.82_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.83.D1.83.D0.B4.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D1.85.D0.B0.D1.80.D0.B8.D0.BB.D1.86.D0.B0.D0.B6_.D0.B1.D0.B0.D0.B9.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">2.3.1</span> <span class="toctext">Христ шашинт улсуудтай харилцаж байсан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-3 tocsection-7"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#.D0.97.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.BB.D0.BC.D0.B0.D0.B9.D1.82.D0.BD.D1.8B_.D0.B5.D1.81.D0.B4.D2.AF.D0.B3.D1.8D.D1.8D.D1.80_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D1.8B_.D2.AF.D0.B5.D1.8D.D1.80_.D1.8F.D0.B2.D1.83.D1.83.D0.BB.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.90.D0.B1.D0.B0.D1.85.D0.B0.D0.B3.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.86.D1.8D.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D1.8B_.D0.B0.D0.B6.D0.B8.D0.BB.D0.BB.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.B0_.281271.29"><span class="tocnumber">2.3.2</span> <span class="toctext">Загалмайтны есдүгээр аян дайны үеэр явуулсан Абахагийн цэрэг дайны ажиллагаа (1271)</span></a></li>
<li class="toclevel-3 tocsection-8"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#1280-1281_.D0.BE.D0.BD.D1.8B_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD"><span class="tocnumber">2.3.3</span> <span class="toctext">1280-1281 оны аян дайн</span></a></li>
<li class="toclevel-3 tocsection-9"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#1281_.D0.BE.D0.BD.D1.8B_.D0.BD.D0.B0.D0.BC.D1.80.D1.8B.D0.BD_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD"><span class="tocnumber">2.3.4</span> <span class="toctext">1281 оны намрын аян дайн</span></a></li>
</ul></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-10"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#.D0.90.D0.BB.D0.B0.D0.B3.D0.B4.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Алагдсан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#.D0.A2.D1.8D.D0.BC.D0.B4.D1.8D.D0.B3.D0.BB.D1.8D.D0.BB"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Тэмдэглэл</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-12"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#.D0.9B.D0.B0.D0.B2.D0.BB.D0.B0.D1.85_.D0.BC.D0.B0.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B8.D0.B0.D0.BB"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Лавлах материал</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-13"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#.D0.93.D0.B0.D0.B4.D0.BD.D1.8B_.D0.B3.D0.BE.D0.B3.D1.86.D0.BE.D0.BE.D0.BD.D1.83.D1.83.D0.B4"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Гадны гогцоонууд</span></a></li>
</ul></td> </tr>
</tbody></table><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Амьдрал">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.90.D0.BC.D1.8C.D0.B4.D1.80.D0.B0.D0.BB">Амьдрал</span></h2>Абаха 1234 онд төрсөн. Тэрбээр Ил Хан улсыг үндэслэн байгуулагч <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF" title="Хүлэгү">Хүлэгү</a> хан, түүний гэргий <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B9%D0%B4" title="Хэрэйд">Хэрэйдийн</a> гүнж <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%B3%D1%83%D0%B7&action=edit&redlink=1" title="Догуз (хуудас бичигдээгүй байна)">Догуз</a> хатны дундаас гарсан хүү юм. Догуз <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Несториан шашин (хуудас бичигдээгүй байна)">Несториан Христ</a> шашинтан байсан бөгөөд олон шашинд хүлцэнгүй ханддаг байсан Монголчуудын оюун санааны удирдагч гэгддэг байв. Абаха өөрөө эхийнхээ нөлөөгөөр Христ шашинд ихэд талтай байсан боловч <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D0%B4%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD" title="Буддын шашин">Буддын шашинтан</a> болсон ажээ. Хүлэгүгийн хайртай хүү тэрбээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%BA%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Туркестан (хуудас бичигдээгүй байна)">Туркестаны</a> захирагч болсон.<sup class="reference" id="cite_ref-runciman-320_0-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-runciman-320-0">[1]</a></sup><br />
Хүлэгү 1265 онд өвчнөөр нас баржээ. Нас барахаасаа өмнө тэрбээр Византийн Эзэн хааны гэр бүлийн нэг охиныг Хүлэгүгийн олон эхнэрийн нэг болгохоор Византийн Эзэн хаан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=VIII_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D1%8D%D0%BB_%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D1%8D%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%81&action=edit&redlink=1" title="VIII Михаэл Палэологос (хуудас бичигдээгүй байна)">VIII Михаэл Палэологостой</a> яриа хэлэлцээ хийж байлаа. VIII Михаэл өөрийн хууль бус охин <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B0_%D0%94%D0%B5%D1%81%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D1%8D%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Мариа Деспина Палэологина (хуудас бичигдээгүй байна)">Мариа Деспина Палэологинаг</a> сонгож 1265 онд зүүн ортодокс шашны патриарх <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D1%83%D1%82%D1%85%D0%B8%D0%BC%D1%8E%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Эутхимюс (хуудас бичигдээгүй байна)">Эутхимюсыг</a> дагалдуулан илгээжээ. Хүлэгү түүнийг ирэхээс өмнө нас барсан тул Абаха Ил Ханаар өргөмжлөгдөхдөө Мариаг хатнаа болгожээ. Абахагийн эх Догуз хатан 1265 онд мөн нас барахад оюун санааны удирдагчийн үүрэг Монголчуудын "Деспина хатан" гэдэг байсан Мариад шилжлээ. Абахагийн үеийн зарим зоосон дээр Христийн загалмайг дүрсэлж, "Эцэг, Хүү, Ариун Сүнсний нэрийн өмнөөс" гэдэг Христ шашны үгийг арабаар сийлсэн байдаг.<sup class="reference" id="cite_ref-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-1">[2]</a></sup><br />
Абаха Ил Хан улсын нийслэл Табризыг Монголчуудад таалагдсан баруун хойд хээр нутагт байнга байрлуулахаар шийджээ.<sup class="reference" id="cite_ref-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-2">[3]</a></sup><br />
Тэрбээр Буддын, Христийн зэрэг зарим шашинд талтай байсан хэдий ч Исламын эсрэг үзэлтэй байв. Тэрбээр өөрийн харъяат Исламын шашинтнуудыг өөр шашинд оруулахыг оролдож, Несториан болон Буддын шашны эрх ашгийг тэднийхээс дээгүүр тавьж тэднийг өршөөлгүй хавчин дарамталдаг байлаа.<br />
Абаха эцгийгээ нас барснаас хойш дөрвөн сарын дараа төрийн эрх мэдлийг гартаа авч, газар, захирагчийн албыг дахин хуваарилсаар хэдэн сарыг өнгөрөөжээ.<sup class="reference" id="cite_ref-runciman-320_0-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-runciman-320-0">[1]</a></sup><br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0&action=edit&section=2" title="Хэсгийг засварлах: Цэрэг дайны ажиллагаа">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A6.D1.8D.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D1.8B_.D0.B0.D0.B6.D0.B8.D0.BB.D0.BB.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.B0">Цэрэг дайны ажиллагаа</span></h2><h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0&action=edit&section=3" title="Хэсгийг засварлах: Алтан ордны улстай дайтсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.90.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BD_.D0.BE.D1.80.D0.B4.D0.BD.D1.8B_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D1.82.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Алтан ордны улстай дайтсан нь</span></h3>Ил Хан улсын Монголчууд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF" title="Хүлэгү">Хүлэгү</a> ханы үеэс хойш <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> Монголчуудтай дайтсаар иржээ. Энэ дайн Абахагийн үед ч үргэлжилсэн бөгөөд Алтан Орд Абахаг хаан ширээнд суусны дараа хавар Ил Хан улс руу довтоллоо. Алтан Орд Египетийн Мамлюкууд хоорондоо холбоотон байсан бөгөөд Мамлюкуудын гарт байсан Сири рүү Абахаг довтлуулахгүй, хойд фронт руу анхаарлыг нь татаж сарниулахыг Алтан Орд оролдож байсан тул нь ийнхүү довтолжээ.<sup class="reference" id="cite_ref-runciman-320_0-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-runciman-320-0">[1]</a></sup> Алтан Ордын хан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85" title="Бэрх">Бэрх</a> 1267 онд нас барах хүртэл энэ дайсагнал үргэлжлэв.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0&action=edit&section=4" title="Хэсгийг засварлах: Цагадайн улстай дайтсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A6.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D1.82.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Цагадайн улстай дайтсан нь</span></h3>1270 онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD_%D0%A3%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Цагадайн Улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагадайн Улсын</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Барак (хуудас бичигдээгүй байна)">Барак</a> хан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран">Ираныг</a> эзлэн авах гэж оролдсоноор <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Херат (хуудас бичигдээгүй байна)">Херат</a> хотод Абаха ханы эсрэг шинэ дайн эхлүүлэв. Харин Абаха хотоо амжилттай хамгаалж чаджээ.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0&action=edit&section=5" title="Хэсгийг засварлах: Сирийг дайлсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A1.D0.B8.D1.80.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Сирийг дайлсан нь</span></h3><dl><dd><span class="boilerplate seealso"><i>Мөн үзэх: <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%87%D1%83%D1%83%D0%B4_%D0%A1%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%B3_%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D0%BD%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Монголчууд Сирийг дайлсан нь (хуудас бичигдээгүй байна)">Монголчууд Сирийг дайлсан нь</a></i></span></dd></dl><h4><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0&action=edit&section=6" title="Хэсгийг засварлах: Христ шашинт улсуудтай харилцаж байсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A5.D1.80.D0.B8.D1.81.D1.82_.D1.88.D0.B0.D1.88.D0.B8.D0.BD.D1.82_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.83.D1.83.D0.B4.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D1.85.D0.B0.D1.80.D0.B8.D0.BB.D1.86.D0.B0.D0.B6_.D0.B1.D0.B0.D0.B9.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Христ шашинт улсуудтай харилцаж байсан нь</span></h4>Абаха нь Исламын шашинт Мамлюкуудын эсрэг Өрнөдтэй хамтрахыг оролдсон олон Монгол удирдагчийн нэг байлаа. Тэрбээр 1267-1268 онд Пап лам <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=IV_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82&action=edit&redlink=1" title="IV Клемент (хуудас бичигдээгүй байна)">IV Клементтэй</a> харилцаа тогтоохыг оролдож, 1268 онд Монгол элч илгээж, Өрнөдийн орнууд болон хадам эцэг VIII Михаэлтэй хамтран <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86-%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D0%B2%D1%81%D1%8D%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Франц-Монголын эвсэл (хуудас бичигдээгүй байна)">Франц-Монголын эвсэл</a> байгуулахыг зорьж байлаа. Тэрбээр Ром болон <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%BD%D1%8B_I_%D0%A5%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B5&action=edit&redlink=1" title="Арагоны I Хауме (хуудас бичигдээгүй байна)">Арагоны I Хаумегээс</a> хариу авчээ. Гэхдээ энэ нь 1269 онд Хаумег <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D0%BA%D0%B0,_%D0%98%D0%B7%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Акка, Израиль (хуудас бичигдээгүй байна)">Акка</a> руу бүтэл муутай аян дайн хийхэд хүргэсэн эсэх нь тодорхойгүй байна.<sup class="reference" id="cite_ref-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-3">[4]</a></sup> Абаха Арагоны ванд бичихдээ түүнийг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Силисийн Армен (хуудас бичигдээгүй байна)">Силисид</a> ирвэл өөрийн дүү <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%85%D0%B0%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Ахай (хуудас бичигдээгүй байна)">Ахайг</a> угтуулж илгээнэ гэж бичжээ. Абаха мөн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%B9%D0%BD_I_%D0%AD%D0%B4%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Английн I Эдвард (хуудас бичигдээгүй байна)">Английн I Эдвардад</a> элч илгээж байсан бөгөөд 1274 онд Пап лам <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=X_%D0%93%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="X Грегори (хуудас бичигдээгүй байна)">X Грегори</a> руу төлөөлөгчид илгээжээ. Абахагийн нарийн бичгийн дарга Рихалдус <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%91%D1%80%D0%B4%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D1%80_%D0%97%D3%A9%D0%B2%D0%BB%D3%A9%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Лионы Хоёрдугаар Зөвлөл (хуудас бичигдээгүй байна)">Лионы Хоёрдугаар Зөвлөлийн</a> хурал дээр Хүлэгү Христүүдтэй ямар найрсаг байсныг тэдэнд сануулж, Абаха Сириэс Мамлюкуудыг хөөж гаргахаар төлөвлөж байгааг батлан хэлжээ.<sup class="reference" id="cite_ref-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-4">[5]</a></sup><br />
<h4><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0&action=edit&section=7" title="Хэсгийг засварлах: Загалмайтны есдүгээр аян дайны үеэр явуулсан Абахагийн цэрэг дайны ажиллагаа (1271)">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.97.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.BB.D0.BC.D0.B0.D0.B9.D1.82.D0.BD.D1.8B_.D0.B5.D1.81.D0.B4.D2.AF.D0.B3.D1.8D.D1.8D.D1.80_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D1.8B_.D2.AF.D0.B5.D1.8D.D1.80_.D1.8F.D0.B2.D1.83.D1.83.D0.BB.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.90.D0.B1.D0.B0.D1.85.D0.B0.D0.B3.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.86.D1.8D.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D1.8B_.D0.B0.D0.B6.D0.B8.D0.BB.D0.BB.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.B0_.281271.29">Загалмайтны есдүгээр аян дайны үеэр явуулсан Абахагийн цэрэг дайны ажиллагаа (1271)</span></h4><div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:EdwardICrusadeMap.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="249" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/EdwardICrusadeMap.jpg/220px-EdwardICrusadeMap.jpg" width="220" /></a> <br />
<div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:EdwardICrusadeMap.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D1%82%D0%BD%D1%8B_%D0%B5%D1%81%D0%B4%D2%AF%D0%B3%D1%8D%D1%8D%D1%80_%D0%B0%D1%8F%D0%BD_%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Загалмайтны есдүгээр аян дайн (хуудас бичигдээгүй байна)">Загалмайтны есдүгээр аян дайны</a> үеэр 1271 онд явуулсан Абахагийн жанжин Самагарын удирдсан Монгол цэргийн ажиллагаа (улаанаар тэмдэглэв)</div></div></div><dl><dd><span class="boilerplate seealso"><i>Мөн үзэх: <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D1%82%D0%BD%D1%8B_%D0%B5%D1%81%D0%B4%D2%AF%D0%B3%D1%8D%D1%8D%D1%80_%D0%B0%D1%8F%D0%BD_%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Загалмайтны есдүгээр аян дайн (хуудас бичигдээгүй байна)">Загалмайтны есдүгээр аян дайн</a></i></span></dd></dl><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BE%D1%85%D1%8B%D0%BD_VI_%D0%91%D0%BE%D1%85%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Антиохын VI Бохемонд (хуудас бичигдээгүй байна)">Антиохын VI Бохемонд</a> хадам эцэг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9_I_%D0%A5%D0%B5%D1%82%D1%83%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="Армений I Хетум (хуудас бичигдээгүй байна)">Армений I Хетумын</a> нөлөөгөөр 1260 онд Абахагийн эцэг Хүлэгүг хан байх үед Монголчуудад сайн дураар даган оржээ.<sup class="reference" id="cite_ref-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-5">[6]</a></sup> Ингэснээр Антиох, Триполи улсууд Ил Ханы вассал улсууд болжээ. 1268 онд Мамлюкийн удирдагч Бэйбарс Антиохыг эзэлсний дараа,<sup class="reference" id="cite_ref-6"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-6">[7]</a></sup> Бохемонд Триполийг нэмж алдахгүйн тулд Бэйбарстай дайнаа зогсоожээ.<sup class="reference" id="cite_ref-7"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-7">[8]</a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-8"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-8">[9]</a></sup><br />
Антиох эзлэгдсэний хариуд, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%B9%D0%BD_I_%D0%AD%D0%B4%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Английн I Эдвард (хуудас бичигдээгүй байна)">Английн I Эдвард</a> 1271 онд Аккад ирж, Загалмайтны шинэ аян дайн хийхийг оролдов. Энэ оролдлого нь эцэстээ амжилтгүй болсон бөгөөд Эдвард Англи руугаа буцахын өмнө Мамлюкуудтай дайнаа зогсоож амжжээ.<br />
Эдвард Аккад ирээд Абаха руу Режиналд Россел, Ваузын Годефрой, Паркерийн Жон нараар толгойлуулсан элч илгээж, Монголчуудаас цэргийн тусламж хүсжээ.<sup class="reference" id="cite_ref-9"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-9">[10]</a></sup> Абаха Туркестанд тулалдаж байсан боловч Эдвардын хүсэлтэд нааштайгаар хандан Селжүкийн Анатоли дахь Монгол цэргээс нэг түмэн цэргийг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Самагар (хуудас бичигдээгүй байна)">Самагар</a> жанжны удирдлага дор Сири рүү илгээв.<br />
<blockquote class="templatequote"><div>"Энэ хэрэг явдлын талаар ярилцаад бид хүчирхэг цэргээ Семакар (Самагар) жанжнаар удирдуулан танд туслуулахаар илгээхээр тогтлоо; тиймээс та дээр дурдсан Семакарыг оролцуулсан төлөвлөгөөг өвөр зуураа хэлцэхдээ дайсантай тулалдах сар, өдрөө тодорхой бөгөөд нарийн тохирно уу."</div><div class="templatequotecite">—<cite>1271 оны есдүгээр сарын 4-нд Абахагаас I Эдвардад явуулсан захидал.<sup class="reference" id="cite_ref-10"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-10">[11]</a></sup></cite></div></blockquote>Монголчууд туслах Селжүк цэргүүдийн хамтаар <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE&action=edit&redlink=1" title="Алеппо (хуудас бичигдээгүй байна)">Алеппогоос</a> урагших нутгийг сүйтгэжээ. Хэдийгээр энэ хүч харьцангуй жижиг байсан ч гэсэн, Исламын шашинт хүн амыг (тэд урьд нь Монгол жанжин Хитбухын удирдсан цэрэг өмнө зүгт Каир хүртэл тулалдаж байсныг мартаагүй байв) зугтан дүрвэхэд хүргэв.<sup class="reference" id="cite_ref-11"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-11">[12]</a></sup> Харин Эдвард Монголчуудтай ажиллагаагаа зохицуулж, цэргээ цуглуулж чадахгүй, цэрэг дайны ямар ч амжилт гаргаж чадаагүй тул Абахагийн цэрэг яалт ч үгүй ухарчээ. Бэйбарс арваннэгдүгээр сарын 12-нд Египетэд сөрөг довтолгоо хийхэд Монголчууд ухраад аль хэдийн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%95%D0%B2%D1%84%D1%80%D0%B0%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Евфрат (хуудас бичигдээгүй байна)">Евфрат</a> мөрний цаана гарсан байлаа.<br />
<h4><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0&action=edit&section=8" title="Хэсгийг засварлах: 1280-1281 оны аян дайн">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id="1280-1281_.D0.BE.D0.BD.D1.8B_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD">1280-1281 оны аян дайн</span></h4>Мамлюкуудын удирдагч <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%8D%D0%B9%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Бэйбарс (хуудас бичигдээгүй байна)">Бэйбарс</a> 1277 онд нас барлаа. 1280-1281 онд Абаха <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D1%80%D0%B8" title="Сири">Сири</a> рүү шинэ довтолгоон хийжээ. 1280 оны есдүгээр сард Монголчууд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Баграс (хуудас бичигдээгүй байна)">Баграс</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B1%D1%81%D0%B0%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Дарбсак (хуудас бичигдээгүй байна)">Дарбсакыг</a> авч, аравдугаар сарын 20-нд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE&action=edit&redlink=1" title="Алеппо (хуудас бичигдээгүй байна)">Алеппог</a> эзлэв. Монголчууд Акка руу элч илгээж, цэргийн тусламж хүсчээ. Гэвч Загалмайтнууд Мамлюкуудтай 10 жилийн турш дайтахгүй гэсэн гэрээний хугацаа нь дуусаагүй байв. Патриархын ширээт лам Абахагийн хүсэлтэд татгалзсан хариу өгөхдөө хот өлсгөлөнд нэрвэгдсэн байгаа бөгөөд Иерусалемийн ван өөр нэг дайнд татагдан ороод байна гэсэн тайлбар өгчээ. Киприйн ван <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=III_%D0%A5%D1%8E%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="III Хюг (хуудас бичигдээгүй байна)">III Хюг</a> болон VI Бохемонд мөн цэргээ хөдөлгөсөн боловч хүчин тусалж чадсангүй. Учир нь Мамлюкууд аль хэдийн Монголчууд болон тэдний хооронд цэргээ байршуулж амжсан байв.<sup class="reference" id="cite_ref-richard-465_12-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-richard-465-12">[13]</a></sup><br />
Абаха, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9%D0%BD_III_%D0%9B%D0%B5%D0%BE&action=edit&redlink=1" title="Арменийн III Лео (хуудас бичигдээгүй байна)">Арменийн III Лео</a> нар Франкчуудыг шинэ Загалмайтны аян дайн эхлүүлэхийг уриалсан боловч Мальтын орден болон I Эдвард (санхүүжилт байхгүйн улмаас ирж чадаагүй) нар л нааштай хариу өгчээ.<sup class="reference" id="cite_ref-13"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-13">[14]</a></sup> Мальтын орден <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Бекаа (хуудас бичигдээгүй байна)">Бекаа</a> руу хамтарсан довтолгоон хийж, Султаны эсрэг хэд хэдэн удаа тулалдан<sup class="reference" id="cite_ref-14"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-14">[15]</a></sup> 1280 оны аравдугаар сард <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B0%D0%BA_%D0%B4%D0%B5_%D0%A8%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Крак де Шевальер (хуудас бичигдээгүй байна)">Крак де Шевальер</a> хүртэл давшиж, 1281 оны хоёрдугаар сард Крак дахь Мамлюкийн цэргийг бутцохилоо.<sup class="reference" id="cite_ref-richard-465_12-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-richard-465-12">[13]</a></sup><br />
Монголчууд эцэст нь ухрахдаа 1281 оны өвөл буцаж ирнэ гэж андгайлав. Тэд 50000 морьтон цэрэг, 50000 явган цэрэг авчирна гэдгээ Франкчуудад мэдэгдсэн боловч энэ хүсэлтэд ямар нэг хариу өгөөгүй ажээ.<sup class="reference" id="cite_ref-15"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-15">[16]</a></sup><br />
<h4><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0&action=edit&section=9" title="Хэсгийг засварлах: 1281 оны намрын аян дайн">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id="1281_.D0.BE.D0.BD.D1.8B_.D0.BD.D0.B0.D0.BC.D1.80.D1.8B.D0.BD_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD">1281 оны намрын аян дайн</span></h4><div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:1281BattleOfHoms.JPG"><img alt="" class="thumbimage" height="138" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/1281BattleOfHoms.JPG/220px-1281BattleOfHoms.JPG" width="220" /></a> <br />
<div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:1281BattleOfHoms.JPG" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>1281 оны <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D0%BC%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%BE%D1%91%D1%80%D0%B4%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D1%80_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хомсын хоёрдугаар тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хомсын тулалдаанд</a> Монголчууд (зүүн тал) ялагдсан нь.</div></div></div>Египетийн Исламын шашинтнууд 1271 онд 10 жилийн хугацаанд Загалмайтнуудтай тулалдахгүй байхаар тохиролцсоноо тохиролцоогоо сахин тулалдаан хийгээгүй билээ. 1281 оны тавдугаар сарын 3-нд Исламын шашинт шинэ султан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Калавун (хуудас бичигдээгүй байна)">Калавун</a> Аккагийн баронуудтай дайтахгүй байх 10 жилийн гэрээ шинээр байгуулаад (энэ гэрээгээ тэр сүүлд зөрчсөн),<sup class="reference" id="cite_ref-16"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-16">[17]</a></sup> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B9%D0%BD_VII_%D0%91%D0%BE%D1%85%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Триполийн VII Бохемонд (хуудас бичигдээгүй байна)">Триполийн VII Бохемондтой</a> 1281 оны долдугаар сарын 16-нд мөн 10 жил дайтахгүй байх гэрээ байгуулав.<sup class="reference" id="cite_ref-17"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-17">[18]</a></sup><br />
Урьд нь зарласан Монголчуудын довтолгоо 1281 оны есдүгээр сард эхэллээ. Мамлюкуудтай дайтахгүй байх гэрээнд өөрсдийгөө захирагдахгүй гэж үзсэн III Леогоор удирдуулсан Арменчууд болон Маркабын цайзыг хамгаалж байсан 200 орчим Мальтын ордений хөлөг баатар <sup class="reference" id="cite_ref-18"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-18">[19]</a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-19"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-19">[20]</a></sup> .<sup class="reference" id="cite_ref-runciman-391_20-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-runciman-391-20">[21]</a></sup><br />
1281 оны аравдугаар сарын 30-нд 50000 Монгол цэрэг, 30000 Армен, Гүрж, Грек, Маркабын Мальтын орденийн хөлөг баатрууд Исламын шашинтны удирдагч Калавунтай тулалдсан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D0%BC%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%BE%D1%91%D1%80%D0%B4%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D1%80_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хомсын хоёрдугаар тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хомсын хоёрдугаар тулалдаан</a> болсон боловч аль тал ялсан нь тодорхойгүй өндөрлөж, хоёр тал их хохирол амслаа.<sup class="reference" id="cite_ref-runciman-391_20-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-runciman-391-20">[21]</a></sup><br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0&action=edit&section=10" title="Хэсгийг засварлах: Алагдсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.90.D0.BB.D0.B0.D0.B3.D0.B4.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Алагдсан нь</span></h2>Абаха 1282 онд алагдсан бололтой. Түүний бэлэвсэн эхнэр Мариа Константинополь руу төрхөмдөө буцжээ. Харин эцэг нь Багдадад тохиолдсон зүйлээс нийслэл хотоо аврахын тулд түүнийг өөр нэг Монгол хантай суулгах гэж оролдов. Мариа энэ саналыг хүлээн авалгүй, гэлэнмаа болж, 1285 оны үед <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D0%B0_%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Панагиа Мухлиотисса (хуудас бичигдээгүй байна)">Панагиа Мухлиотисса</a> сүм хийдийг байгуулжээ.<br />
Абахагийн орыг Исламын шашинт дүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BA%D2%AF%D0%B4%D1%8D%D1%80" title="Тэкүдэр">Тэкүдэр</a> нь залгав. Тэкүдэр Абахагийн Христийг дэмжигч бодлогыг орвонгоор нь эргүүлж, Франкын нутаг дэвсгэрт дахин халдаж, 1285 онд Маргатын хойд цайз, 1287 онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D0%BA%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Латтаки (хуудас бичигдээгүй байна)">Латтаки</a>, 1289 онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8" title="Триполи">Триполийг</a> эзлэн авсан Мамлюкийн Султан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Калавун (хуудас бичигдээгүй байна)">Калавунтай</a> эвслээ.<sup class="reference" id="cite_ref-21"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0#cite_note-21">[22]</a></sup> 1284 онд Абахагийн хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD" title="Аргун">Аргун</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай хаанаар</a> дэмжүүлэн амжилттай эргэлт хийж, авга ах Тэкүдэрээ цаазаар аваачин, төрийн эрхийг өөрөө авч, Абахагийн үеийн Христ шашныг дэмжигч бодлогыг эргүүлэн тогтоожээ.natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-61088436366542459672011-07-19T04:42:00.000-07:002011-07-19T04:43:57.130-07:00# Тохтамыш (1380-1395) # Төмөрхүтлүг (1396-1401), жинхэнэ захирагч нь Эдигу Орда (1226–1251)# Хүлэгү хан (1256-1265)<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Тохтамыш</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav">Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%88#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%88#p-search">Хайлт</a> </div><b>Тохтамыш</b> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1406&action=edit&redlink=1" title="1406 (хуудас бичигдээгүй байна)">1406</a> оны үед нас барсан) <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> хоёр хэсэг болох <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Цагаан Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагаан Орд</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D1%85_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хөх Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Хөх Ордыг</a> нэгтгэж нэгэн улс болгосон Цагаан Ордын сүүлчийн хан байв. Тэрбээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хааны</a> хамгийн том ач <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Орд">Орд</a> ханы удам юм.<br />
<div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 302px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Tokhtamysh.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="168" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Tokhtamysh.jpg/300px-Tokhtamysh.jpg" width="300" /></a> <br />
<div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Tokhtamysh.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div><i>1382 онд Тохтамыш Оросыг дайлсан нь</i></div></div></div>Тохтамыш 1376 онд өөрийн авга ах Цагаан Ордын хан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D1%83%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Урус (хуудас бичигдээгүй байна)">Урусыг</a> түлхэн унагахыг оролдож, агуу <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD_%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80" title="Доголон Төмөр">Төмөр</a> рүү зугтсанаар анх түүхэнд тэмдэглэгдсэн байдаг. Тохтамыш Урус болон түүний хоёр хүүгээс урт насалж, Төмөрийн дэмжлэгтэйгээр 1378 онд Цагаан Ордын хаан ширээнд заларчээ.<br />
Тохтамыш өвөг дээдсийнхээ суу алдрыг дахин дуурсгахыг мөрөөдөж байсан бөгөөд Зүчийн улсыг дахин нэгтгэх төлөвлөгөөтэй байлаа. 1380 онд тэрбээр Ижил мөрнийг гаталж, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D1%85_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хөх Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Хөх Орд</a> руу довтолсон боловч Мусковийн илгээсэн цэрэгт дорхноо цохиулав. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D1%85_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хөх Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Хөх Ордын</a> удирдагч <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Куликовын тулалдаан">Куликовын тулалдаанаас</a> хойш удалгүй алагдсан нь Тохтамышийн бүх ордыг нэгтгэх ажиллагааг ихэд хөнгөвчилжээ.<br />
1382 онд Хөх болон Цагаан Ордыг нэгтгэснийхээ дараа Тохтамыш Куликовт ялагдасныхаа хариуг авахаар <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москвагийн</a> вант улсыг амжилттай дайлж, Оросын Монголын ноёрхлоос чөлөөлөгдөх эрмэлзлийг нь нэг хэсэгтээ унтраав. Энэ аян дайн үндэсний баатар нь болох <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Дмитрий Донской (хуудас бичигдээгүй байна)">Дмитрий Донскойн</a> амьдралынх нь бусад мөчийн нэгэн адил Оросын орчин үеийн зураачдын түүхэн бүтээлийн нэг сэдэв болжээ (зургуудыг үзнэ үү).<br />
Зургаахан жилийн дотор Тохтамыш Крымын хойгоос Балхаш нуур хүртэлхи Монголын газар нутгийг дахин нэгтгэсэн байв.<br />
Дараа нь, Тохтамыш Литвагийн нөлөөллийг тандахын тулд хойд ванлигууд руугаа толгойн сэргийлэх илгээжээ. Литвагийн ван <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%83%D1%82%D0%B8%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Кестутис (хуудас бичигдээгүй байна)">Кестутис</a> энэ явдлыг халдан довтлохын дохио гэж үзэн, толгойн сэргийлэх анги руу довтолж, цохьжээ. Үүнд хилэгнэсэн Тохтамыш Литва, Польшийг дайлж эзлэв.<br />
<div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Tokhtamysh_moscow.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="287" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Tokhtamysh_moscow.jpg/220px-Tokhtamysh_moscow.jpg" width="220" /></a> <br />
<div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Tokhtamysh_moscow.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Тохтамыш Москвагийн өмнө, 1382</div></div></div><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хааны</a> амжилтыг дахин давтаж чадна гэдэгтээ итгэсэн тэрбээр 1385 онд 50000 (буюу таван <i>түмэн</i>) цэрэг аваад Персийг довтолж, Тебризийг эзлэн авлаа. Умард зүг рүү буцахдаа Тохтамыш Кавказаас 200000 боол, эдний дотор Паракахайк, Сюник, Артсах дүүргүүдээс олон арван мянган арменчуудыг боол болгон авч явлаа.<sup class="reference" id="cite_ref-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%88#cite_note-0">[1]</a></sup> Тохтамышийг Кавказаас хойшоо хөдлөнгүүт, Төмөр Азербайжан, Персийг өөрийн өргөжин тэлж буй хаант улсад нэгтгэжээ. Уурлаж хилэгнэсэн Тохтамыш урагшаа эргэж, хуучин холбоотонтойгоо дайтлаа.<br />
Улмаар Тохтамыш ялагдаж, тал нутаг руугаа ухарчээ. Гэхдээ 1387 онд тэрбээр Төмөрийн эзэнт гүрний голомт болсон <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Трансоксиан (хуудас бичигдээгүй байна)">Трансоксиан</a> руу гэнэт довтлов. Тохтамышийн аз дутахад, их цас орж, түүнийг тал нутаг руугаа буцахад хүргэв.<br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1395&action=edit&redlink=1" title="1395 (хуудас бичигдээгүй байна)">1395</a> онд Төмөр Алтан Ордыг довтолж, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Терек голын тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Терек гол</a> дээр Тохтамышийг ялснаар энэ зөрчил мөргөлдөөн дээд цэгтээ тулжээ. Төмөр Алтан Ордын нийслэл Сарай Бэрхийг тонож, Алтан Ордыг вассал болгон, тоглоомын ханыг ширээнд залав.<br />
Тохтамыш <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Украин (хуудас бичигдээгүй байна)">Украины</a> тал руу зугтаж, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0" title="Литва">Литвагийн</a> их гүн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Витаутас (хуудас бичигдээгүй байна)">Витаутасаас</a> тусламж гуйв. 1399 онд Тохтамыш, Витаутасын хамтарсан хүч <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ворскла голын тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Ворскла голын тулалдаанд</a> Төмөрийн хоёр жанжин <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80%D1%85%D2%AF%D1%82%D0%BB%D2%AF%D0%B3" title="Төмөрхүтлүг">Төмөрхүтлүг</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BC%D0%B8%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Эмир (хуудас бичигдээгүй байна)">эмир</a> (мурза, визир) <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%B4%D0%B8%D0%B3%D1%83" title="Эдигу">Эдигу</a> нарт хиар цохиуллаа. Нэгмөсөн ялагдсан Тохтамышийг 1406, 1407 оны үед Эдигугийн хүмүүс <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D1%80%D1%8C%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Сибирьт (хуудас бичигдээгүй байна)">Сибирьт</a> хороожээ. Тохтамыш хаан бол Монгол бичгээр зоос хийлгэсэн Алтан ордны хамгийн сүүлчийн хаан байжээ. <br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Төмөрхүтлүг</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav">Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80%D1%85%D2%AF%D1%82%D0%BB%D2%AF%D0%B3#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80%D1%85%D2%AF%D1%82%D0%BB%D2%AF%D0%B3#p-search">Хайлт</a> </div><b>Төмөрхүтлүг</b> (~<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1370&action=edit&redlink=1" title="1370 (хуудас бичигдээгүй байна)">1370</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1399&action=edit&redlink=1" title="1399 (хуудас бичигдээгүй байна)">1399</a>) <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1397&action=edit&redlink=1" title="1397 (хуудас бичигдээгүй байна)">1397</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1399&action=edit&redlink=1" title="1399 (хуудас бичигдээгүй байна)">1399</a> онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> хан байсан. Тэрбээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%88" title="Тохтамыш">Тохтамышийн</a> эсрэг тэмцэж байсан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Цагаан Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагаан Ордын</a> хан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Төмөрмалик (хуудас бичигдээгүй байна)">Төмөрмаликийн</a> хүү юм. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1379&action=edit&redlink=1" title="1379 (хуудас бичигдээгүй байна)">1379</a> онд Төмөрмаликийг нас барсны дараа Төмөрхүтлүг Тохтамышийнд өссөн юм. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1388&action=edit&redlink=1" title="1388 (хуудас бичигдээгүй байна)">1388</a> онд Тохтамышийн эсрэг бослого нь амжилтгүй болсны дараа тэр, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%B4%D0%B8%D0%B3%D1%83" title="Эдигу">Эдигугийн</a> хамт <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD_%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80" title="Доголон Төмөр">Төмөр</a> рүү дутаав. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1391&action=edit&redlink=1" title="1391 (хуудас бичигдээгүй байна)">1391</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1395&action=edit&redlink=1" title="1395 (хуудас бичигдээгүй байна)">1395</a> оны <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%88-%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Тохтамыш-Төмөрийн дайн (хуудас бичигдээгүй байна)">Тохтамыш-Төмөрийн дайны</a> үеэр тэд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B6%D0%B8%D0%BB_%D0%BC%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BD" title="Ижил мөрөн">Ижил</a> болон <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BB_%D0%BC%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Урал мөрөн (хуудас бичигдээгүй байна)">Урал мөрнүүдийн</a> доод биед тусгаар улс байгуулж, нийслэлээ <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B9-%D0%96%D2%AF%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Сарай-Жүк (хуудас бичигдээгүй байна)">Сарай-Жүкт</a> байрлуулжээ. Тохтамышийг ялагдсаны дараа Төмөрхүтлүг Эдигугийн тусламжтай Алтан Ордын ханаар өргөмжлөгдсөн боловч эрх мэдлийг жинхэнэ барьж байсан хүн нь Эдигу байлаа. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1398&action=edit&redlink=1" title="1398 (хуудас бичигдээгүй байна)">1398</a> онд Төмөрхүтлүг өөрийн зоос мөнгөтэй болсон бөгөөд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1399&action=edit&redlink=1" title="1399 (хуудас бичигдээгүй байна)">1399</a> онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ворскла голын тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Ворскла голын тулалдаанд</a> оролцжээ. Тэрбээр Тохтамышийн хүүтэй зөрчилдөж байгаад алуулсан <b>Орд</b> буюу <b>Орда</b> бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D2%AF%D1%87%D0%B8" title="Зүчи">Зүчийн</a> ахмад хүү юм. Түүний эх нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Ойрад">Ойрадын</a> Сартгуа хатан байжээ. Тэрээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Бат хан">Бат ханы</a> аян дайнд оролцож байсан бөгөөд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%B3%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Легницийн тулалдаан">Легницийн тулалдаанд</a> оролцож байсан бололтой байдаг. Орд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Цагаан Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагаан ордны улсыг</a> байгуулж, эзэн суусан бөгөөд түүний удам олон жилийн турш Цагаан ордны улсыг захирч байв. Цагаан ордны улс нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан ордны улсын</a> муж улс байсан бөгөөд одоогийн баруун <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D1%80%D1%8C" title="Сибирь">Сибирь</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Казахстан">Казахстан</a> улсын зарим хэсэгт оршин тогтнож байжээ. <br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Хүлэгү</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav">Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#p-search">Хайлт</a> </div><dl><dd><i>Энэ өгүүлэл нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улсыг үндэслэн байгуулагчийн тухай өгүүлэл болно. Цагадайн ханлигийн тэргүүний тухайд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D1%80%D0%B0_%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF" title="Хара Хүлэгү">Хара Хүлэгүг</a> үзнэ үү</i></dd></dl><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Хүлэгү</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Хан</i></td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:HulaguAndDokuzKathun.JPG"><img alt="HulaguAndDokuzKathun.JPG" height="161" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/HulaguAndDokuzKathun.JPG/250px-HulaguAndDokuzKathun.JPG" width="250" /></a><br />
<i>Хүлэгү хан Докуз хатны хамт (Рашид Ад Дины "Дэлхийн түүх" судар, 14-р зуун)</i></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">1217</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1265 он, 2 сарын 8</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Оршуулсан</th> <td class="">Кабуди арал, Урмиа нуур</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0" title="Абаха">Абаха</a> хан</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Их хатан</th> <td class="">Докуз</td> </tr>
</tbody></table><b>Хүлэгү хан</b> буюу <b>Хулагу</b>, <b>Үлэхү</b>, <b>Хүлэг</b> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D1%8D%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Цагадай хэл (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагадай хэл</a>/Перс хэл:ہلاکو - Halaku; Араб хэл:هولاكو; тэрбээр 1217 онд төрж 1265 оны хоёрдугаар сарын 8-нд нас баржээ) <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%83%D0%BD_%D3%A8%D0%BC%D0%BD%D3%A9%D0%B4_%D0%90%D0%B7%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Баруун Өмнөд Ази (хуудас бичигдээгүй байна)">Баруун Өмнөд Азийн</a> ихээхэн хэсгийг эзлэн авсан Монголын удирдагч байв. Хүлэгү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9" title="Тулуй">Тулуй</a> болон <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B9%D0%B4" title="Хэрэйд">Хэрэйдийн</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8_%D0%91%D1%8D%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Сорхагтани Бэх (хуудас бичигдээгүй байна)">Сорхагтани Бэх</a> хоёрын дундаас гарсан гутгаар хүү, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хааны</a> ач, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%B1%D3%A9%D1%85" title="Аригбөх">Аригбөхийн</a> ах, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Мөнх хаан">Мөнх хаан</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай хаан</a> нарын дүү юм. Хүлэгүгийн цэрэг Монголын Эзэнт гүрний баруун өмнөд хэсгийг асар уудам нутгаар өргөжүүлж <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран">Персийн</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улсыг байгуулжээ. Хүлэгүгээр удирдуулсан Монголчууд <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD" title="Лалын шашин">Лалын шашны</a> хоёр том төв, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B3%D0%B4%D0%B0%D0%B4" title="Багдад">Багдад</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%81%D0%BA" title="Дамаск">Дамаск</a> хотуудыг эвдэн сүйтгэж, Лалын шашны нөлөөллийг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B8%D1%80" title="Каир">Каир</a> дахь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D1%8E%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Мамлюк (хуудас бичигдээгүй байна)">Мамлюкууд</a> руу шилжихэд хүргэжээ.<br />
<table class="toc" id="toc"><tbody>
<tr> <td><div id="toctitle"><h2>Агуулга</h2><span class="toctoggle">[<a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#" id="togglelink">нуух</a>]</span></div><ul><li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.A3.D0.B3_.D0.B3.D0.B0.D1.80.D0.B2.D0.B0.D0.BB"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Уг гарвал</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.90.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Аян дайн</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.91.D0.B0.D0.B3.D0.B4.D0.B0.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.82.D1.83.D0.BB.D0.B0.D0.BB.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.281258.29"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Багдадын тулалдаан (1258)</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.A1.D0.B8.D1.80.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C_.281260.29"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Сирийг дайлсан нь (1260)</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.90.D0.B9.D0.BD-.D0.96.D0.B0.D0.BB.D1.83.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.82.D1.83.D0.BB.D0.B0.D0.BB.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.281260.29"><span class="tocnumber">4.1</span> <span class="toctext">Айн-Жалудын тулалдаан (1260)</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.A1.D2.AF.D2.AF.D0.BB_.D2.AF.D0.B5.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D1.83.D1.83.D0.B4"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Сүүл үеийн аян дайнууд</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-7"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.95.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF.D1.82.D0.BE.D0.B9_.D1.85.D0.B0.D1.80.D0.B8.D0.BB.D1.86.D0.B0.D0.B6_.D0.B1.D0.B0.D0.B9.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">5.1</span> <span class="toctext">Европтой харилцаж байсан нь</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-8"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.9F.D0.BE.D0.BB.D0.BE.D0.B3.D0.B8.D0.B9.D0.BD.D1.85.D0.BE.D0.BD"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Пологийнхон</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-9"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.9D.D0.B0.D1.81_.D0.B1.D0.B0.D1.80.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Нас барсан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-10"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.A2.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D0.B1.D0.B0.D1.80"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Тайлбар</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.9B.D0.B0.D0.B2.D0.BB.D0.B0.D1.85_.D0.BC.D0.B0.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B8.D0.B0.D0.BB"><span class="tocnumber">9</span> <span class="toctext">Лавлах материал</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-12"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#.D0.93.D0.B0.D0.B4.D0.BD.D1.8B_.D0.B3.D0.BE.D0.B3.D1.86.D0.BE.D0.BE.D0.BD.D1.83.D1.83.D0.B4"><span class="tocnumber">10</span> <span class="toctext">Гадны гогцоонууд</span></a></li>
</ul></td> </tr>
</tbody></table><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Уг гарвал">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A3.D0.B3_.D0.B3.D0.B0.D1.80.D0.B2.D0.B0.D0.BB">Уг гарвал</span></h2>Хүлэгү Чингис хааны хөвгүүдийн нэг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9" title="Тулуй">Тулуй</a> болон <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B9%D0%B4" title="Хэрэйд">Хэрэйдийн</a> нөлөөтэй хатдын нэг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8_%D0%91%D1%8D%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Сорхагтани Бэх (хуудас бичигдээгүй байна)">Сорхагтани Бэх</a> хоёрын хүү юм. Сорхагтани Монголын улс төрийг сайн залуурдаж, өөрийн бүх хүүгээ Монголын удирдагчид болгож чаджээ. Хүлэгүгийн эх <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Несториан (хуудас бичигдээгүй байна)">Несториан</a> Христ шашинтан байсан тул Хүлэгү Христ шашинд ээлтэй байв. Хүлэгүгийн хайртай эхнэр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%B7_%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Докуз хатан (хуудас бичигдээгүй байна)">Докуз хатан</a> болон дотнын анд, жанжин <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%B1%D1%83%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Хитбух (хуудас бичигдээгүй байна)">Хитбух</a> хоёр Христ шашинтнууд байв. 1264 онд Хүлэгү Арменийн түүхч <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%90%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D0%BB%D1%87%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Вартан Аревелчи (хуудас бичигдээгүй байна)">Вартан Аревелчид</a> өөрийгөө төрөхөөсөө Христ шашинтан байснаа хэлж байжээ. Гэхдээ тэрбээр насны эцэс болоход Христ шашинт Докуз хатныхаа хүслээс зөрж Буддын шашинд орсон гэж бичсэн байдаг.<sup class="reference" id="cite_ref-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-0">[1]</a></sup><br />
Хүлэгү ямар ч байсан гурван хүүхэдтэй байжээ: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0" title="Абаха">Абаха</a> - 1265-1282 онд Персийн хоёр дахь Ил Хан байсан; Тарахай - түүний хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D1%83" title="Байду">Байду</a> 1295 онд Ил Хан болсон; <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%8D%D0%B3%D2%AF%D0%B4%D1%8D%D1%80_%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B0%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Тэгүдэр Ахмад (хуудас бичигдээгүй байна)">Тэгүдэр Ахмад</a>, 1282-1284 онд гуравдахь Ил Хан байсан.<sup class="reference" id="cite_ref-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-1">[2]</a></sup><br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF&action=edit&section=2" title="Хэсгийг засварлах: Аян дайн">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.90.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD">Аян дайн</span></h2>Хүлэгүгийн ах <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Мөнх (хуудас бичигдээгүй байна)">Мөнх</a> 1251 онд Их Хаанаар өргөмжлөгдөв. 1255 онд Мөнх дүү Хүлэгүдаа их цэрэг өгөн баруун өмнөд Азид үлдсэн Лалын шашинт улсуудыг дайлуулахаар мордуулав. Хүлэгү өмнөд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран">Ираны</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9B%D1%83%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Лур (хуудас бичигдээгүй байна)">Луруудыг</a> дагаар оруулах; <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%88%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хашшашин (хуудас бичигдээгүй байна)">Хашшашин</a> бүлгийг устгах; <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B3%D0%B4%D0%B0%D0%B4" title="Багдад">Багдадад</a> төвлөрсөн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B1%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Аббасид (хуудас бичигдээгүй байна)">Аббасид</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%84%D0%B0%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Халифат (хуудас бичигдээгүй байна)">халифатыг</a> дагаар оруулах буюу сөнөөх; <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%81%D0%BA" title="Дамаск">Дамаскад</a> төвлөрсөн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D1%80%D0%B8" title="Сири">Сирийн</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9%D1%8E%D0%B1%D0%B8%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Айюбид (хуудас бичигдээгүй байна)">Айюбид</a> улсыг мөн дагаар оруулах буюу сөнөөх; эцэст нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Египет">Египетийн</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D1%8E%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Мамлюк (хуудас бичигдээгүй байна)">Мамлюкийн</a> султант улс <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%85%D1%80%D0%B8_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Бахри династи (хуудас бичигдээгүй байна)">Бахри династийг</a> дагаар оруулах буюу сөнөөх зорилготой аян дайн хийв.<sup class="reference" id="cite_ref-Amitai-Preiss_2-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-Amitai-Preiss-2">[3]</a></sup> Мөнх Хүлэгүд дагаар орсон улсуудтай өршөөнгүй харьцаж, дагаар ороогүй улсуудыг өршөөлгүй устгахыг зарлигдсан. Хүлэгү энэ тушаалын сүүлийн заалтыг ихэд хичээнгүйлэн гүйцэтгэжээ.<br />
Хүлэгү урьд хожид цуглуулаагүй их Монгол цэрэг цуглуулж аян дайнд морджээ. Мөнх хааны зарлигаар нийт эзэнт гүрний арван дайчин бүрийн нэгийг Хүлэгүгийн цэрэгт дайчлан цуглуулсан.<sup class="reference" id="cite_ref-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-3">[4]</a></sup> Тэрбээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9B%D1%83%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Лур (хуудас бичигдээгүй байна)">Луруудыг</a> амархан дийлсэн бөгөөд түүний нэр хүндээс аюун сүрдсэн Ассассинууд (мөн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%88%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хашшашин (хуудас бичигдээгүй байна)">Хашшашин</a> гэгддэг) нэвтэршгүй бат бөх цайз болох <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%83%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Аламут (хуудас бичигдээгүй байна)">Аламутаа</a> эсэргүүцэн тулалдахгүй тавьж өгчээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF&action=edit&section=3" title="Хэсгийг засварлах: Багдадын тулалдаан (1258)">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.91.D0.B0.D0.B3.D0.B4.D0.B0.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.82.D1.83.D0.BB.D0.B0.D0.BB.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.281258.29">Багдадын тулалдаан (1258)</span></h2><div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 282px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Hulagu_Baghdad_1258.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="196" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Hulagu_Baghdad_1258.jpg/280px-Hulagu_Baghdad_1258.jpg" width="280" /></a> <br />
<div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Hulagu_Baghdad_1258.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Хүлэгүгийн цэрэг Багдадыг довтолсон нь, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1258&action=edit&redlink=1" title="1258 (хуудас бичигдээгүй байна)">1258</a>. Наад талд нь хэрэм эвдэх төхөөрөмж байгааг харна уу.</div></div></div><dl><dd><div class="noprint relarticle mainarticle"><i>Гол өгүүлэл: <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%B3%D0%B4%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%281258%29&action=edit&redlink=1" title="Багдадын тулалдаан (1258) (хуудас бичигдээгүй байна)">Багдадын тулалдаан (1258)</a></i></div></dd></dl>Хүлэгү хан болон түүний шилдэг жанжин <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D1%83%D0%BE_%D0%BA%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Гуо кан (хуудас бичигдээгүй байна)">Гуо канаар</a> удирдсан Монголын их цэрэг 1257 оны арваннэгдүгээр сард Багдадын зүг мордлоо. Хүлэгү хотыг бууж өгөхийг шаардсан боловч халиф бууж өгөхөөс татгалзаж, хэрэв халифыг довтолбол Бурхны хилэн Монголчууд дээр бууна хэмээн анхааруулжээ. Хүлэгүгийн хүч хотыг бүсэлж, улмаар тус хот 1258 оны хоёрдугаар сарын 10-нд бууж өгсний дараа Монголчууд долоо хоног үргэлжилсэн хядлага үйлдсэн нь Лалын шашны түүхэн дэх хамгийн их гарз учруулсан үйл явдлын нэг гэж тооцогддог.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF&action=edit&section=4" title="Хэсгийг засварлах: Сирийг дайлсан нь (1260)">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A1.D0.B8.D1.80.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C_.281260.29">Сирийг дайлсан нь (1260)</span></h2><dl><dd><span class="boilerplate seealso"><i>Мөн үзэх: <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%87%D1%83%D1%83%D0%B4_%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B9%D0%B3_%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D0%BD%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Монголчууд Палестинийг дайлсан нь (хуудас бичигдээгүй байна)">Монголчууд Палестинийг дайлсан нь</a></i></span></dd></dl>Багдадыг эзлэн авсныхаа дараа 1260 онд Монголын хүч тус бүс нутаг дахь Христ шашинт вассалууд, тухайлбал <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=I_%D0%A5%D0%B5%D1%82%D1%83%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="I Хетум (хуудас бичигдээгүй байна)">I Хетумын</a> удирдсан Силисийн Армен болон <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BE%D1%85%D1%8B%D0%BD_VI_%D0%91%D0%BE%D1%85%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Антиохын VI Бохемонд (хуудас бичигдээгүй байна)">Антиохын VI Бохемонд</a> нарын хүчтэй нэгджээ. Энэхүү хамтарсан хүч <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9%D1%8E%D0%B1%D0%B8%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Айюбид (хуудас бичигдээгүй байна)">Айюбид</a> династийн захиргаанд байдаг Лалын шашинт <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D1%80%D0%B8" title="Сири">Сирийг</a> дайллаа. Тэд хамтдаа <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE&action=edit&redlink=1" title="Алеппо (хуудас бичигдээгүй байна)">Алеппо</a> эзлээд, дараа нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1260&action=edit&redlink=1" title="1260 (хуудас бичигдээгүй байна)">1260</a> оны <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D1%80_%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_1&action=edit&redlink=1" title="Гуравдугаар сарын 1 (хуудас бичигдээгүй байна)">гуравдугаар сарын 1</a>-нд Христ шашинт жанжин <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%B1%D1%83%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Хитбух (хуудас бичигдээгүй байна)">Хитбухын</a> удирдлага дор <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%81%D0%BA" title="Дамаск">Дамаскыг</a> авав.<sup class="reference" id="cite_ref-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-4">[5]</a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-5">[6]</a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-runciman-307_6-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-runciman-307-6">[7]</a></sup> Христ шашинтнууд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D1%8F%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B8%D1%85_%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Умайядын их мечет (хуудас бичигдээгүй байна)">Умайяд мечетэд</a> (урьд нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%BF%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82_%D0%96%D0%BE%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Баптист Жон (хуудас бичигдээгүй байна)">Баптист Жоны</a> сүм байсан) их баяр ёслол хийж,<sup class="reference" id="cite_ref-7"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-7">[8]</a></sup> олон мечетийг доромжилжээ. Түүхийн олон номонд Христ шашинт гурван удирдагчийг (Хетум, Бохемонд, Хитбух) ялан дийлэгчийн хувиар Дамаск хот руу хамтдаа орж ирсэн гэж бичсэн байдаг боловч,<sup class="reference" id="cite_ref-8"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-8">[9]</a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-runciman-307_6-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-runciman-307-6">[7]</a></sup> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D1%8D%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D0%9C%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%28%D1%82%D2%AF%D2%AF%D1%85%D1%87%29&action=edit&redlink=1" title="Дэвид Морган (түүхч) (хуудас бичигдээгүй байна)">Дэвид Морган</a> нарын орчин үеийн түүхчид энэ түүхийг зохиомжилсон түүх гэж үздэг.<sup class="reference" id="cite_ref-9"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-9">[10]</a></sup><br />
Энэхүү байлдан дагууллаар тэр үедээ <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Левант (хуудас бичигдээгүй байна)">Левант</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Египет">Египет</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B0%D0%B1&action=edit&redlink=1" title="Араб (хуудас бичигдээгүй байна)">Арабын</a> ихээхэн хэсгийг захирсан хүчирхэг улс байсан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9%D1%8E%D0%B1%D0%B8%D0%B4_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Айюбид династи (хуудас бичигдээгүй байна)">Айюбид династийг</a> нэгмөсөн дарав. Аюубидийн сүүлийн ван <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD-%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B8%D1%80_%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84&action=edit&redlink=1" title="Ан-Насир Юсуф (хуудас бичигдээгүй байна)">Ан-Насир Юсуфыг</a> Хүлэгү 1260 онд хороолоо.<sup class="reference" id="cite_ref-10"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-10">[11]</a></sup> Лалын шашны хүч төвлөрч байсан Багдад, Дамаск эзлэгдсэнээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B8%D1%80" title="Каир">Каир</a> дахь Египетийн Мамлюкууд Лалын шашинт улсуудын дунд зонхилох боллоо.<br />
Тэр үедээ Хүлэгү өмнө зүг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Палестин (хуудас бичигдээгүй байна)">Палестинаар</a> дайран Каир хүртэл давшиж, Мамлюкуудтай тулах зорилготой байлаа. Гэвч 1259 оны сүүлээр Их Хаан Мөнх нас барахад Хүлэгү дараачийн Их Хааныг тодруулах хуралдайд оролцохоор Хархорум руу буцах шаардлагатай боллоо. Хүлэгү Сирид Хитбухын удирдлага дор дөнгөж 10000 орчим цэрэг үлдээгээд ихэнх цэргээ аван буцав.<sup class="reference" id="cite_ref-11"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-11">[12]</a></sup> Хитбухын цэрэг өмнө зүгт Египет рүү довтолж, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Аскалон (хуудас бичигдээгүй байна)">Аскалон</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%B5%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="Иерусалем (хуудас бичигдээгүй байна)">Иерусалем</a> хүрсэн бөгөөд 1000 хүнтэй Монголын гарнизон Газад байрлаж,<sup class="reference" id="cite_ref-12"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-12">[13]</a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-13"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-13">[14]</a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-14"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-14">[15]</a></sup> өөр нэг гарнизон <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D0%BF%D0%BB%D1%83%D0%B7&action=edit&redlink=1" title="Наплуз (хуудас бичигдээгүй байна)">Наплузад</a> байрлажээ.<sup class="reference" id="cite_ref-15"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-15">[16]</a></sup><br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF&action=edit&section=5" title="Хэсгийг засварлах: Айн-Жалудын тулалдаан (1260)">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.90.D0.B9.D0.BD-.D0.96.D0.B0.D0.BB.D1.83.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.82.D1.83.D0.BB.D0.B0.D0.BB.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.281260.29"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D0%BD-%D0%96%D0%B0%D0%BB%D1%83%D0%B4" title="Айн-Жалуд">Айн-Жалудын</a> тулалдаан (1260)</span></h3><dl><dd><div class="noprint relarticle mainarticle"><i>Гол өгүүлэл: [[<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D0%BD-%D0%96%D0%B0%D0%BB%D1%83%D0%B4" title="Айн-Жалуд">Айн-Жалудын</a> тулалдаан|<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D0%BD-%D0%96%D0%B0%D0%BB%D1%83%D0%B4" title="Айн-Жалуд">Айн-Жалудын</a> тулалдаан]]</i></div></dd></dl><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D1%8E%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Мамлюк (хуудас бичигдээгүй байна)">Мамлюкууд</a> Хитбухын хүч суларсаныг далимдуулав. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D1%82%D0%BD%D1%83%D1%83%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Загалмайтнууд (хуудас бичигдээгүй байна)">Загалмайтнууд</a> Мамлюкуудын эртний дайсан боловч Монголчуудыг илүү их аюул учруулж байна гэж үзжээ. Лалын болон Христ шашинтнууд Монголчуудын эсрэг хүчээ нэгтгэх эсэх талаар маргалдан хэлэлцсэн боловч Загалмайтнууд энэ талаар тохиролцож чадаагүй. Загалмайтнууд үүний оронд төвийг сахихаар шийдэж, Египетийн цэргийг хойд зүгт Загалмайтны нутаг дэвсгэрээр дайрч өнгөрөн Загалмайтны <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Акр (хуудас бичигдээгүй байна)">Акр</a> дахь баазын ойролцоо хангалт авахыг зөвшөөрлөө.<sup class="reference" id="cite_ref-16"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-16">[17]</a></sup> Мамлюкууд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%B5&action=edit&redlink=1" title="Галилее (хуудас бичигдээгүй байна)">Галилеед</a> үлдсэн Монгол цэрэгтэй <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9%D0%BD-%D0%96%D0%B0%D0%BB%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Айн-Жалудын тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Айн-Жалудад</a> тулалдав. Мамлюкууд энэ тулалдаанд ялалт байгуулж, Хитбухыг цаазаар авсан бөгөөд энэ тулалдаан болсон газар нь Монголын байлдан дагууллын хамгийн захын цэг болжээ. Урьд өмнөх ялагдлуудын хувьд Монголчууд тухайн нутаг дэвсгэрийг буцаан авах гэж эргэж ирдэг байлаа. Гэвч тэд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D0%BD-%D0%96%D0%B0%D0%BB%D1%83%D0%B4" title="Айн-Жалуд">Айн-Жалуд</a> дахь ялагдлынхаа хариуг ерөөсөө авч чадаагүй юм. XIII зууны сүүлийн хагаст Монголчууд Сирийг дахин дайлж байсан боловч хэдхэн сараас илүү хугацаагаар тогтоон барьж чадаагүй юм. Хүлэгүгийн династийн үед Монголын <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улсын хил <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B8%D0%B3%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Тигр (хуудас бичигдээгүй байна)">Тигр</a> мөрнөөр хязгаарлагдсан хэвээр байлаа.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF&action=edit&section=6" title="Хэсгийг засварлах: Сүүл үеийн аян дайнууд">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A1.D2.AF.D2.AF.D0.BB_.D2.AF.D0.B5.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D1.83.D1.83.D0.B4">Сүүл үеийн аян дайнууд</span></h2><dl><dd><span class="boilerplate seealso"><i>Мөн үзэх: <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85-%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Бэрх-Хүлэгүгийн дайн (хуудас бичигдээгүй байна)">Бэрх-Хүлэгүгийн дайн</a></i></span></dd></dl>Хүлэгү өөрийн ах <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай хааныг</a> Их Хаанаар өргөмжилснийхөө дараа 1262 онд нутагтаа эргэж ирэв. Хүлэгү Айн Жалутын ялагдлынхаа хариуг авахаар их цэргээ цуглуулж, Мамлюкууд руу довтлохоор бэлдэж байсан боловч үүний оронд Бат ханы дүү Бэрхтэй дайтахад хүржээ. Лалын шашинд орсон Бэрх хан Багдадыг эвдэн сүйтгэснийх нь дараа Хүлэгүд заавал шанг нь хүртээнэ гэж андгайлжээ. Бэрх хан амласнаа биелүүлж, Мамлюкуудтай эвсэж Хүлэгүгийн нутаг руу <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D0%B9" title="Ногай">Ногай</a> ханаар удирдуулсан цуврал довтолгоон хийв. Хүлэгү хан 1263 онд Кавказын хойд хэсгийг эзлэн авахыг оролдож байгаад хүнд ялагдал хүлээжээ. Энэ нь Монголчуудын хоорондох анхны ил мөргөлдөөн байсан бөгөөд нэгдсэн эзэнт улсын мөхлийн дохио болсон юм.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF&action=edit&section=7" title="Хэсгийг засварлах: Европтой харилцаж байсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.95.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF.D1.82.D0.BE.D0.B9_.D1.85.D0.B0.D1.80.D0.B8.D0.BB.D1.86.D0.B0.D0.B6_.D0.B1.D0.B0.D0.B9.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Европтой харилцаж байсан нь</span></h3><dl><dd><span class="boilerplate seealso"><i>Мөн үзэх: <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86-%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D0%B2%D1%81%D1%8D%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Франц-Монголын эвсэл (хуудас бичигдээгүй байна)">Франц-Монголын эвсэл</a></i></span></dd></dl>Хүлэгү Лалын шашинтнуудын эсрэг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86-%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D0%B2%D1%81%D1%8D%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Франц-Монголын эвсэл (хуудас бичигдээгүй байна)">Франц-Монголын эвсэл</a> байгуулахыг оролдон Европ руу олон элч илгээж байлаа. 1262 онд тэрбээр гадаадын бүх ван, ханхүү нарт элч илгээхдээ өөрийн түшмэл <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D1%83%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Рихалдус (хуудас бичигдээгүй байна)">Рихалдусыг</a> хамт явуулав. Гэвч элчийг Мамлюкуудтай эвсэж, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%BF_IV_%D0%A3%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Пап IV Урбан (хуудас бичигдээгүй байна)">Пап IV Урбантай</a> зөрчилтэй байсан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%84%D1%80%D0%B5%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Сицилийн Манфред (хуудас бичигдээгүй байна)">Манфред</a> ван <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BB%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Сицили (хуудас бичигдээгүй байна)">Сицилид</a> саатуулж хөлөг онгоцоор буцаасан ажээ.<sup class="reference" id="cite_ref-17"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-17">[18]</a></sup><br />
1262 оны <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%B2%D0%B4%D2%AF%D0%B3%D1%8D%D1%8D%D1%80_%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_10&action=edit&redlink=1" title="Дөрөвдүгээр сарын 10 (хуудас бичигдээгүй байна)">дөрөвдүгээр сарын 10</a>-нд Хүлэгү Унгар Ионоор дамжуулан Францын ван <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8B%D0%BD_IX_%D0%9B%D1%83%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Францын IX Луй (хуудас бичигдээгүй байна)">IX Луйд</a> захиа өгүүлж эвсэл байгуулахыг санал болгожээ.<sup class="reference" id="cite_ref-18"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-18">[19]</a></sup> Энэ захиа Парист сууж байсан IX Луйд хүрсэн эсэх нь эргэлзээтэй. Учир нь энэ захианы цорын ганц гар бичмэл хувь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B2%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B8" title="Австри">Австрийн</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B0" title="Вена">Вена</a> хотод байдаг.<sup class="reference" id="cite_ref-19"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-19">[20]</a></sup> Гэхдээ Хүлэгү энэ захиандаа Пап ламын тусын тулд Иерусалемийг авах хүслээ илэрхийлж, Луйгаас Египетийн эсрэг усан флот илгээхийг гуйсан байв:<br />
<blockquote class="templatequote"><div>"Би Монголын их цэргийг удирдан, Сарасины итгэл даахгүй улсыг сөнөөн дарах гэж байгаа тул тэнгис далайн нөгөө эргийг захирагч та манай хоёр улсын нийтийн дайсан эдгээр урван тэрслэгчдэд зугтах боломж өгөлгүй далай тэнгисийг сайтар харж байгтун."</div><div class="templatequotecite">—<cite>Хүлэгүгээс Ариун Луйд илгээсэн захиа.<sup class="reference" id="cite_ref-20"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-20">[21]</a></sup></cite></div></blockquote>Хүлэгү болон түүнийг залгамжлагчид ийнхүү өчнөөн олон удаа оролдсон боловч Европтой эвсэл байгуулж чадаагүй ажээ. Гэхдээ XIII зуунд Өрнөдөд Монголын юм моодонд орж байжээ. Тэр үед Италид төрсөн олон хүүхэд Монгол удирдагчид, түүний дотор Хүлэгүгийн нэрээр нэрлэгдэж байв. Тухайлбал: Кан Гранде ("Их Хаан"), Алаоне (Хүлэгү), Аргоне (<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD" title="Аргун">Аргун</a>), Кассано (<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD" title="Газан">Газан</a>) гэсэн нэрс бүртгэгджээ.<sup class="reference" id="cite_ref-21"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-21">[22]</a></sup><br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF&action=edit&section=8" title="Хэсгийг засварлах: Пологийнхон">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9F.D0.BE.D0.BB.D0.BE.D0.B3.D0.B8.D0.B9.D0.BD.D1.85.D0.BE.D0.BD">Пологийнхон</span></h2><div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 282px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:PolosInBukhara.JPG"><img alt="" class="thumbimage" height="169" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/PolosInBukhara.JPG/280px-PolosInBukhara.JPG" width="280" /></a> <br />
<div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:PolosInBukhara.JPG" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Николь ба Маффео нар <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D1%85%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Бухар (хуудас бичигдээгүй байна)">Бухарт</a> гурван жил саатсан юм. Хүлэгүгийн элч (баруун) тэднийг дорно зүгт Их Хаанд (<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай хаан</a>) бараалхахыг урьсан ажээ.</div></div></div><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE_%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BE" title="Марко Поло">Николь ба Маффео Поло нар</a> Хүлэгүгийн нутаг дэвсгэр рүү аялж, өнөөгийн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Узбекистан">Узбекистан</a> дахь Бухар хотод саатаж, 1261-1264 онд гурван жилийн турш тэндээ амьдарч, худалдаа наймаа хийжээ. Дараа нь Николь ба Маффео нар Хүлэгүгийн Их Хаан ахдаа (<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай хаанд</a>) илгээсэн элчийг даган явсан. 1266 онд Пологийнхон Монголын нийслэл <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Ханбалик (хуудас бичигдээгүй байна)">Ханбалик</a> (өнөөгийн <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8F%D1%82%D0%B0%D0%B4" title="Хятад">Хятадын</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%8D%D0%B6%D0%B8%D0%BD" title="Бээжин">Бээжин</a> хот) дахь Их Хааны өргөөнд хүрэлцэн иржээ. 1291 онд Хубилай хаан Хүлэгүгийн ач <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD" title="Аргун">Аргун</a> ханд 17 настай гүнж Хөхөчинг дагалдуулан илгээх хүртэл тэд тэндээ олон жил суусан.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF&action=edit&section=9" title="Хэсгийг засварлах: Нас барсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9D.D0.B0.D1.81_.D0.B1.D0.B0.D1.80.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Нас барсан нь</span></h2>Хүлэгү хан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1265&action=edit&redlink=1" title="1265 (хуудас бичигдээгүй байна)">1265</a> онд нас барсан бөгөөд түүнийг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D0%BC%D0%B8%D0%B0_%D0%BD%D1%83%D1%83%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Урмиа нуур (хуудас бичигдээгүй байна)">Урмиа нуурын</a> голд байх <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%83%D0%B4%D0%B8_%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Кабуди арал (хуудас бичигдээгүй байна)">Кабуди аралд</a> оршуулсан. Түүний оршуулга нь хүнээр тахил өргөсөн Ил Ханы цорын ганц оршуулах ёслол болсон.<sup class="reference" id="cite_ref-22"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF#cite_note-22">[23]</a></sup> Түүнийг хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0" title="Абаха">Абаха</a> нь залгамжилсан.<br />
natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-21817738932989803552011-07-19T04:39:00.000-07:002011-07-19T04:39:33.788-07:00monhtomor # Тодмөнх (1282—1287) # Тулабуга (1287—1291) # Тохта (1291—1312) # Өзбег (1312-1341) # Тинибег (1341-1342) # Жанибег (1342—1357) # Бердибег (1357—1361) # Кульпа (1359-1360) # Наурузбег (1360-1361)<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Мөнхтөмөр</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80#p-search">Хайлт</a> </div><b>Мөнхтөмөр</b>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%85%D0%BE%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Тохохан (хуудас бичигдээгүй байна)">Тохохан</a><sup class="reference" id="cite_ref-morgan-224_0-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80#cite_note-morgan-224-0">[1]</a></sup> ба <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D0%BA%D0%B0_%D2%AE%D0%B6%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Бука Үжин (хуудас бичигдээгүй байна)">Бука Үжиний</a> дундаас төрсөн, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Бат хан">Бат ханы</a> ач. Тэрбээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1266&action=edit&redlink=1" title="1266 (хуудас бичигдээгүй байна)">1266</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1282&action=edit&redlink=1" title="1282 (хуудас бичигдээгүй байна)">1282</a> онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> хан байсан. Түүний хаанчлалын хугацаанд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%87%D1%83%D1%83%D0%B4" title="Монголчууд">Монголчууд</a> өөрсдийн холбоотон <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Орос">Оросын</a> вангуудын хамт <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8" title="Византи">Византи</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1269&action=edit&redlink=1" title="1269 (хуудас бичигдээгүй байна)">1269</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1271&action=edit&redlink=1" title="1271 (хуудас бичигдээгүй байна)">1271</a> онд), <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0" title="Литва">Литва</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1275&action=edit&redlink=1" title="1275 (хуудас бичигдээгүй байна)">1275</a>), <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7&action=edit&redlink=1" title="Кавказ (хуудас бичигдээгүй байна)">Кавказ</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1277&action=edit&redlink=1" title="1277 (хуудас бичигдээгүй байна)">1277</a>) тус тус аян дайн хийжээ. Түүхчдийн олсон анхны <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AF%D1%80%D0%BB%D1%8B%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Ярлык (хуудас бичигдээгүй байна)">ярлыкыг</a> Мөнхтөмөрийн нэрийн өмнөөс үйлдсэн байсан бөгөөд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D2%AE%D0%BD%D1%8D%D0%BD_%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BD%D1%8B_%D1%81%D2%AF%D0%BC_%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Оросын Үнэн алдартны сүм хийд (хуудас бичигдээгүй байна)">Оросын Үнэн алдартны сүм хийдийг</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордод</a> алба гувчуур өгөх үүргээс чөлөөлсөн зарлиг байжээ. Мөнхтөмөрийн хаанчлалын үед <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%BD%D1%83%D1%8F&action=edit&redlink=1" title="Генуя (хуудас бичигдээгүй байна)">Генуягийн</a> худалдаачид Монголчуудаас <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%84%D1%84%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Каффа (хуудас бичигдээгүй байна)">Каффа</a> хотыг худалдан авч байлаа.<br />
Мөнхтөмөрийн хүү <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D1%83&action=edit&redlink=1" title="Тохту (хуудас бичигдээгүй байна)">Тохту</a> хан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хааны</a> гуч <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BB%D0%B7%D0%B8%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Өлзий (хуудас бичигдээгүй байна)">Өлзий</a> хатанаас төрсөн юм.<br />
Хүүхдүүд:<br />
<ul><li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D1%83&action=edit&redlink=1" title="Тохту (хуудас бичигдээгүй байна)">Тохту</a> хан, 1291-1312 онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> хан байсан</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B8%D0%BB%D1%85%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Тогрилха (хуудас бичигдээгүй байна)">Тогрилха</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Өзбег">Өзбегийн</a><sup class="reference" id="cite_ref-morgan-224_0-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80#cite_note-morgan-224-0">[1]</a></sup> эцэг <br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Тодмөнх</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B4%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B4%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85#p-search">Хайлт</a> </div><b>Тодмөнх</b> буюу <b>Тудамөнх</b> нь 1280-1287 онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> хан байсан. Тэрбээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Бат хан">Бат ханы</a> ач, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%85%D0%BE%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Тохохан (хуудас бичигдээгүй байна)">Тохоханы</a> хүү, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80" title="Мөнхтөмөр">Мөнхтөмөрийн</a> дүү байлаа. Хуурмаг хан тэрбээр 1283 онд <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD" title="Лалын шашин">Лалын шашинд</a> орсон юм. Өөрөө Лалын шашинтан байсан тул удирдагчид нь Лалын шашинд орсон <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улсын эсрэг тулалдахыг хүсээгүй юм. Рашид ад-Диний бичсэнээр Тодмөнх <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай хаантай</a> сайн харилцаатай байхыг эрмэлзэж байжээ. Түүнийг хаан ширээнд байх хугацаанд Алтан Орд дахь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D0%B9" title="Ногай">Ногай</a> ханы нөлөө ихэд өссөн бөгөөд Унгарын эсрэг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1284&action=edit&redlink=1" title="1284 (хуудас бичигдээгүй байна)">1284</a>/<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1285&action=edit&redlink=1" title="1285 (хуудас бичигдээгүй байна)">1285</a> онд хоёр удаа довтолжээ. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1287&action=edit&redlink=1" title="1287 (хуудас бичигдээгүй байна)">1287</a> онд Тодмөнх хан ширээгээ өөрийн ач дүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D1%83%D0%B3%D0%B0" title="Тулабуга">Тулабугад</a> шилжүүлсэн <a class="external autonumber" href="http://fmg.ac/Projects/MedLands/MONGOLS.htm#_Toc151522395" rel="nofollow">[1]</a> <br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Тулабуга</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D1%83%D0%B3%D0%B0#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D1%83%D0%B3%D0%B0#p-search">Хайлт</a> </div><b>Тулабуга</b>, <b>Талабуга</b>, <b>Талубуга</b> буюу <b>Тэлубуга</b> нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1287&action=edit&redlink=1" title="1287 (хуудас бичигдээгүй байна)">1287</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1291&action=edit&redlink=1" title="1291 (хуудас бичигдээгүй байна)">1291</a> онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> хан байлаа. Тэрбээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%83&action=edit&redlink=1" title="Тарту (хуудас бичигдээгүй байна)">Тартугийн</a> хүү, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Бат хан">Бат ханы</a> гуч байв.<br />
<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D0%B9" title="Ногай">Ногай</a> ханы хамтаар тэр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1284&action=edit&redlink=1" title="1284 (хуудас бичигдээгүй байна)">1284</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1285&action=edit&redlink=1" title="1285 (хуудас бичигдээгүй байна)">1285</a> онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%80" title="Унгар">Унгар</a> руу, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1287&action=edit&redlink=1" title="1287 (хуудас бичигдээгүй байна)">1287</a> онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88" title="Польш">Польш</a> руу тус тус хийсэн Монголчуудын довтолгоог удирдсан. Эхэн үедээ амжилт олсон боловч хоёр довтолгоо хоёулаа нуран унасан юм. Тулабуга 1287 онд Ногай ханы тусламжтайгаар Алтан Ордын төрийн эрхийг гартаа авсан боловч 4 жилийн дараа мөн л Ногай ханд түлхэгдэн унаж, түүний оронд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0" title="Тохта">Тохта</a> гарч иржээ <br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Бердибег</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3#p-search">Хайлт</a> </div><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Тинибег</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3#p-search">Хайлт</a> </div><b>Тинибег</b> (Тинибек) 1341-1342 онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> хан байсан. Тэрбээр өөрийн эцэг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Өзбег">Өзбегийг</a> залгамжлан гарч ирсэн бөгөөд түүний дараагаар дүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Жанибег">Жанибег</a> нь хан болсон.<br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Тохта</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0#p-search">Хайлт</a> </div><b>Тохта</b> (? - <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1312&action=edit&redlink=1" title="1312 (хуудас бичигдээгүй байна)">1312</a>) нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80" title="Мөнхтөмөр">Мөнхтөмөрийн</a> хүү, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Бат хан">Бат ханы</a> гуч, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Хан">хан</a> байлаа. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1288&action=edit&redlink=1" title="1288 (хуудас бичигдээгүй байна)">1288</a> онд Тохтаг үеэлүүд нь хаан ширээнээс авч хаяжээ. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1291&action=edit&redlink=1" title="1291 (хуудас бичигдээгүй байна)">1291</a> онд Тохта <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D0%B9" title="Ногай">Ногай</a> ханы тусламжтай хаан ширээгээ дахин авав. Удалгүй Тохта, Ногай хоёр тэмцэлдэж эхэлсэн. Тохта <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Орос">Орос</a> дахь Ногайн нөлөөг устгахыг эрмэлзэж байсан тул 1293 онд <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB" title="Монгол">Монголын</a> нэгэн цэргийн удирдагч Дюденг <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Киевийн Орос">Орос</a> руу илгээж, 14 хотыг эвдэн сүйтгүүлжээ. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1300&action=edit&redlink=1" title="1300 (хуудас бичигдээгүй байна)">1300</a> онд Тохта Ногайг нэгмөсөн ялж, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%B6%D0%B8%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Ижил (хуудас бичигдээгүй байна)">Ижил</a> мөрнөөс <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BD_%D0%BC%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%BD,_%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Дон мөрөн, Орос (хуудас бичигдээгүй байна)">Дон</a> мөрөн хүртэлх газар нутгийг өөрийн харъяанд нэгтгэж чадлаа. Тэрбээр мөн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай хааны</a> ач <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Төмөр хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Төмөр хааны</a> нэр төдий эрх мэдлийг хүлээн зөвшөөрсөн. Энэ үед Персийн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улсыг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BB%D0%B7%D0%B8%D0%B9%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Өлзийт (хуудас бичигдээгүй байна)">Өлзийт</a> захирч байсан бөгөөд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D1%83%D0%B2%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Дува (хуудас бичигдээгүй байна)">Дува</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%BB%D0%B8%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Цагадайн ханлиг (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагадайн ханлигийн</a> ёс төдий хан байв.<br />
Тохта Орост аян дайн шинээр явуулахаар зэхэж байгаад нас баржээ <br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Өзбег</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3#p-search">Хайлт</a> </div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 202px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Mikhailtver.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="147" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Mikhailtver.jpg/200px-Mikhailtver.jpg" width="200" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Mikhailtver.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div><i><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Тверийн Михаил (хуудас бичигдээгүй байна)">Тверийн Михаил</a> Өзбег ханы өмнө</i>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%89%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B1%D2%AF%D1%82%D1%8D%D1%8D%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Василий Верещагиний бүтээл (хуудас бичигдээгүй байна)">Василий Верещагиний бүтээл</a>.</div></div></div><b>Султан Мохаммед Өз-бег</b> буюу <b>Өзбег</b> (Үзбек, Узбек) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1282&action=edit&redlink=1" title="1282 (хуудас бичигдээгүй байна)">1282</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1341&action=edit&redlink=1" title="1341 (хуудас бичигдээгүй байна)">1341</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1313&action=edit&redlink=1" title="1313 (хуудас бичигдээгүй байна)">1313</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1341&action=edit&redlink=1" title="1341 (хуудас бичигдээгүй байна)">1341</a> онд төр барьсан) нэрээрээ алдаршсан энэ хан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордыг</a> хамгийн удаан захирч, оргил үед нь хүргэсэн хан юм. Өзбегийн дараагаар түүний хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Жанибег">Жанибег</a> хан болсон.<br />
Тэрбээр 1267-1280 онд Алтан Ордын хан байсан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80" title="Мөнхтөмөр">Мөнхтөмөрийн</a> ач бөгөөд Тогрилхагийн хүү юм.<br />
Өзбег авга ах <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0" title="Тохта">Тохтаг</a> нас барсны дараа <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1313&action=edit&redlink=1" title="1313 (хуудас бичигдээгүй байна)">1313</a> оны нэгдүгээр сард төрийн эрхийг авчээ. Тэр <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD" title="Лалын шашин">Лалын шашинг</a> төрийн шашин болгосноос үүдэн бөө мөргөлт ханхүү нарын дунд түүний эсрэг хуйвалдаан гарсан боловч нухчин дарагджээ. Лалын шашинг төрийн шашин болгосноор хан Ордын доторхи зөрчил тэмцлийг дарж, төрийн байгууллагуудыг тогтворжуулж чадсан байна.<br />
Өзбег дэлхийд хамгийн томд тооцогдох 300000 хүнтэй армитай байлаа. Тэрбээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1319&action=edit&redlink=1" title="1319 (хуудас бичигдээгүй байна)">1319</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1335&action=edit&redlink=1" title="1335 (хуудас бичигдээгүй байна)">1335</a> онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D1%80%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Арран (хуудас бичигдээгүй байна)">Арранд</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улсын эсрэг аян дайн явуулахдаа цэрэг дайны нөлөөгөө ашиглажээ. Өзбег Ил Хан улсын эсрэг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82" title="Египет">Египетийн</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D1%8E%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Мамлюк (хуудас бичигдээгүй байна)">Мамлюкуудтай</a> эвсэхэд, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B8%D1%80" title="Каир">Каир</a> хотын нэгэн талбайг түүний нэрээр нэрлэж байв. Өзбег мөн Болгар, Византийн дайнд оролцсон. Харин Сербид Монголчуудын хяналтыг дахин тогтоох гэсэн түүний оролдлого талаар болсон ажээ.<br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Жанибег</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3#p-search">Хайлт</a> </div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 252px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Taidula.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="231" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Taidula.jpg/250px-Taidula.jpg" width="250" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Taidula.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D1%8D%D0%B3%D1%8D%D1%8D%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Гэгээн Алексий (хуудас бичигдээгүй байна)">Гэгээн Алексий</a> Жанибегийн эхнэрийн сохор нүдийг эдгээж байгаа нь.</div></div></div><b>Жанибег</b> (Жанибек) (? — <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1357&action=edit&redlink=1" title="1357 (хуудас бичигдээгүй байна)">1357</a>) өөрийн эцэг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Өзбег">Өзбег</a> ханыг залгамжлан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1342&action=edit&redlink=1" title="1342 (хуудас бичигдээгүй байна)">1342</a>-1357 онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> хан байсан.<br />
Хоёр ахаа хороосны эцэст Жанибег хаанчилж эхэлжээ. Тэрбээр <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Орос">Оросын</a> ванлигууд болон <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0" title="Литва">Литвагийн</a> хэрэгт идэвхтэй оролцдог байснаараа алдартай. <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москвагийн</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%85_%D0%B2%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Их ван (хуудас бичигдээгүй байна)">Их ван</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Оросын Симен (хуудас бичигдээгүй байна)">Симен Гордый</a> болон <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%8B%D0%BD_II_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Оросын II Иван (хуудас бичигдээгүй байна)">II Иван</a> Жанибегийн улс төр, цэргийн байнгын дарамтад байлаа. Орд дахь эрх мэдлээ бэхжүүлэхийн тулд Жанибег өөрийн харъяатуудаа <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD" title="Лалын шашин">Лалын шашинд</a> хүчээр оруулсан юм.<br />
Жанибег 1343 онд Крымын <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%8F&action=edit&redlink=1" title="Феодосия (хуудас бичигдээгүй байна)">Каффа</a> боомт хот руу Татарын их цэрэг толгойлон довтолжээ. 1344 оны хоёрдугаар сард Италийн нэмэлт хүч ирснээр энэхүү хотын бүслэлтийг зогсоожээ. Энд нийт 15000 <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB" title="Монгол">Монгол</a> цэрэг амь үрэгдэж, амьд гарагсад нь дорно зүг рүү дутаан одсон. Жанибег <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1345&action=edit&redlink=1" title="1345 (хуудас бичигдээгүй байна)">1345</a> онд Каффад эргэн ирж хоёрдахь удаагаа бүслэн хаав. Гэвч дараа жил нь Монголчуудын дунд тарваган тахал гарч бүслэлтээ зогсоохоос аргагүй болсон.<br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1356&action=edit&redlink=1" title="1356 (хуудас бичигдээгүй байна)">1356</a> онд Жанибег <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%B6%D0%B0%D0%BD" title="Азербайжан">Азербайжаныг</a> дайлж <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D0%B1%D1%80%D0%B8%D0%B7&action=edit&redlink=1" title="Тебриз (хуудас бичигдээгүй байна)">Тебриз</a> хотыг эзлэн, тэнд өөрийн захирагчийг суулгалаа. Үүнээс хойш удалгүй Табризад бослого гарч, Жанибегт дайсагнадаг, Чингис хааны бас нэг удам <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B9%D1%80" title="Жалайр">Жалайрын</a> династи эрх мэдлийг нь авав.<br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Кульпа</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D0%BF%D0%B0#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D0%BF%D0%B0#p-search">Хайлт</a> </div><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Наурузбег</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3#p-search">Хайлт</a> </div><b>Наурузбег</b> (Наурузбек, Науруз, Новруз, Навруз) нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Жанибег">Жанибегийн</a> хүү, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D1%85_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хөх Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Хөх Ордын</a> хан байв. Тэрбээр өөрийн ах <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D0%BF%D0%B0" title="Кульпа">Кульпаг</a> алж хаан ширээг авсан бөгөөд ах нарынхаа адил дөнгөж нэг жил болоод үхжээ. Түүний үхлийн шалтгаан тодорхойгүй. Наурузбег үхсэнээр тус ордод анархи байдал ноёрхож, янз бүрийн хэсгүүдэд хорь гаруй хан гарч ирснээс олонхи нь нэгэн зэрэг гарч байв. Тиймээс тэдний хэн нь ч хаан ширээг бодитоор авч чадаагүй бөгөөд эдэн дундаа <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> хамгийн чадалтай, нэртэй нь байв.<br />
</li>
</ul>natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-73822814555592534842011-07-19T04:26:00.000-07:002011-07-19T04:26:26.982-07:00<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Сартаг</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B3#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B3#p-search">Хайлт</a> </div><b>Сартаг</b> <b>хан</b> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1256&action=edit&redlink=1" title="1256 (хуудас бичигдээгүй байна)">1256</a> онд нас барсан) <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Бат хан">Бат хан</a> ба <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Регент (хуудас бичигдээгүй байна)">регент</a> Хорезм шахын <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%87%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Борагчин (хуудас бичигдээгүй байна)">Борагчиний</a> <sup class="reference" id="cite_ref-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B3#cite_note-0">[1]</a></sup>дундаас гарсан хүү юм. Сартаг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Бат хан">Бат ханыг</a> нас барсны дараа <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D0%BF%D1%87%D0%B0%D0%BA%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%BB%D0%B8%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Кипчакын ханлиг (хуудас бичигдээгүй байна)">Кипчакын ханлиг</a>) хаан ширээг залгамжлан авсан.<br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1241&action=edit&redlink=1" title="1241 (хуудас бичигдээгүй байна)">1241</a> онд, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Невийн Александр (хуудас бичигдээгүй байна)">Невийн Александр</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Сарай (хуудас бичигдээгүй байна)">Сарайд</a> ирж, Сартагтай анд бололцож (цусаар тангараг тавьсан ах дүүс бололцож), Бат хааны өргөмөл хүү болжээ. Үүнийхээ хариуд, Александр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D3%A9%D1%81%D3%A9%D0%BD_%D0%B4%D1%8D%D1%8D%D1%80%D1%85_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Мөсөн дээрх тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Мөсөн дээрх тулалдаанд</a> Алтан Ордын цэргийн хүчээр дэмжүүлсэн. Александр <i>ярлык</i> авч Кипчакын хаант улсын вассал болжээ.<br />
Сартаг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Христ шашин (хуудас бичигдээгүй байна)">Христ шашинд</a> орсноороо алдартай. Харин түүний эцэг нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D3%A9%D3%A9_%D1%88%D2%AF%D1%82%D0%BB%D1%8D%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Бөө шүтлэг (хуудас бичигдээгүй байна)">бөө шүтлэгтэй</a> байсан юм. Сартаг Христ шашинтан болсон тухай хэд хэдэн түүх байдаг. <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD" title="Армен">Арменийн</a> түүхчид болохоор Сартагийг Оросуудын дунд өсч, угаалга хийлгэсэн гэж үздэг.<sup class="reference" id="cite_ref-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B3#cite_note-1">[2]</a></sup><br />
Гэхдээ <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1254&action=edit&redlink=1" title="1254 (хуудас бичигдээгүй байна)">1254</a> оны <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B4%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D1%80_%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_29&action=edit&redlink=1" title="Наймдугаар сарын 29 (хуудас бичигдээгүй байна)">наймдугаар сарын 29</a>-нд Сартагийн Ромын пап <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=IV_%D0%98%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%82&action=edit&redlink=1" title="IV Иннокент (хуудас бичигдээгүй байна)">IV Иннокентэд</a> элч илгээж Христ шашны угаалга хийлгэснээ мэдэгджээ. Ромын пап Сартаг хааны илгээсэн элч болох санваартны амнаас энэ мэдээг дуулсан байдаг.<sup class="reference" id="cite_ref-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B3#cite_note-2">[3]</a></sup><br />
Түүний Алтан Ордын хаанчлал тун ч богино хугацаанд үргэлжилжээ. Эцгийгээ нас барснаас хойш нэг жил хүрэхгүй хугацааны дараа 1256 онд магадгүй хорлогдож үхсэн ажээ. Сартагийн дараачаар <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%87%D0%B8" title="Улагчи">Улагчи</a> гарч ирсэн боловч тун удалгүй <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1257&action=edit&redlink=1" title="1257 (хуудас бичигдээгүй байна)">1257</a> онд нас барж, авга ах <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85" title="Бэрх">Бэрх</a> нь хаан ширээг залгамжилжээ. Улагчи нь Сартагийн дүү, хүүгийн аль нь байсан нь одоо тодорхойгүй байдаг.<br />
Сартагийн охин Теодора <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%BD_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ростовын Константин (хуудас бичигдээгүй байна)">Ростовын Константинын</a> ач хүү, Невийн Александрын үеэл <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Белозерск (хуудас бичигдээгүй байна)">Белозеро</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2&action=edit&redlink=1" title="Ростов (хуудас бичигдээгүй байна)">Ростовын</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%BB%D0%B5%D0%B1_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" title="Глеб Василкович (хуудас бичигдээгүй байна)">Глеб Василковичийн</a> эхнэр болжээ. Тэдний удам угсаанаас хамгийн алдартай нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%8B%D0%BD_IV_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Оросын IV Иван (хуудас бичигдээгүй байна)">Оросын IV Иван</a> бөгөөд Оросын язгууртны олон гэр бүл энэ хоёрын үр хойчис юм. <br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Улагчи</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%87%D0%B8#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%87%D0%B8#p-search">Хайлт</a> </div><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Бэрх</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#p-search">Хайлт</a> </div><dl><dd><span class="dablink"><i>"Бэрх" нь энэ хуудсанд шууд холбогджээ. Өөр утгыг үзэхийг хүсвэл, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85_%28%D1%85%D0%BE%D1%82%29" title="Бэрх (хот)">Бэрх (хот)</a>-г үзнэ үү.</i></span></dd></dl><b>Бэрх хан</b> нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D1%85_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хөх Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Хөх Орд</a> ба <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Цагаан Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагаан Ордыг</a> <sup class="reference" id="cite_ref-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#cite_note-0">[1]</a></sup> нэгтгэсэн бөгөөд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1257&action=edit&redlink=1" title="1257 (хуудас бичигдээгүй байна)">1257</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1266&action=edit&redlink=1" title="1266 (хуудас бичигдээгүй байна)">1266</a> онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D0%BF%D1%87%D0%B0%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Кипчак (хуудас бичигдээгүй байна)">Кипчак</a> буюу <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордыг</a> <sup class="reference" id="cite_ref-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#cite_note-1">[2]</a></sup> хаанчилж байсан. Тэрбээр өөрийн ах <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D1%85_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хөх Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Хөх Ордын</a> (Баруун) <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Бат хан">Бат ханаас</a> хаан ширээг залгамжлан авч, Монголчуудын байгуулсан энэ улсад <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD" title="Исламын шашин">Исламын шашныг</a> "албан ёсоор байгуулсан"<sup class="reference" id="cite_ref-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#cite_note-2">[3]</a></sup> бөгөөд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B8%D1%83%D0%BD_%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Ариун Газар (хуудас бичигдээгүй байна)">Ариун Газрыг</a> хамгаалж буй <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D1%8E%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Мамлюк (хуудас бичигдээгүй байна)">Мамлюкуудад</a> туслахаар <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9%D0%BD_%D0%96%D0%B0%D0%BB%D1%83%D1%82%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Айн Жалутын тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Айн Жалутын тулалдаанд</a> өөр нэг Монголын улс болох <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улсын эсрэг тулалдаж байлаа.<br />
<table class="toc" id="toc"><tbody>
<tr> <td> <div id="toctitle"> <h2>Агуулга</h2><span class="toctoggle">[<a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#" id="togglelink">нуух</a>]</span></div><ul><li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#.D0.A3.D0.B4.D0.B0.D0.BC_.D1.81.D1.83.D0.B4.D0.B0.D1.80"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Удам судар</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#.D0.9A.D0.B8.D0.BF.D1.87.D0.B0.D0.BA.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.BD.D0.BB.D0.B8.D0.B3.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.8D.D1.80.D1.85_.D0.BC.D1.8D.D0.B4.D0.BB.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D0.B0.D0.B2.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Кипчакын ханлигийн эрх мэдлийг авсан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#.D0.98.D1.81.D0.BB.D0.B0.D0.BC.D1.8B.D0.BD_.D1.88.D0.B0.D1.88.D0.B8.D0.BD.D0.B4_.D0.BE.D1.80.D1.81.D0.BD.D1.8B_.D0.B4.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.B0"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Исламын шашинд орсны дараа</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#.D0.90.D0.BC.D1.8C.D0.B4.D1.80.D0.B0.D0.BB.D1.8B.D0.BD_.D1.82.D3.A9.D0.B3.D1.81.D0.B3.D3.A9.D0.BB"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Амьдралын төгсгөл</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#.D0.9D.D1.8D.D0.BC.D0.B6_.D2.AF.D0.B7.D1.8D.D1.85_.D3.A9.D0.B3.D2.AF.D2.AF.D0.BB.D0.BB.D2.AF.D2.AF.D0.B4"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Нэмж үзэх өгүүллүүд</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#.D0.AD.D1.88.D0.BB.D1.8D.D0.BB"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Эшлэл</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-7"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85#.D0.AD.D1.85_.D1.81.D1.83.D1.80.D0.B2.D0.B0.D0.BB.D0.B6"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Эх сурвалж</span></a></li>
</ul></td> </tr>
</tbody></table><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Удам судар">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A3.D0.B4.D0.B0.D0.BC_.D1.81.D1.83.D0.B4.D0.B0.D1.80">Удам судар</span></h2>Бэрх нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хааны</a> ахмад хөвүүн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D2%AF%D1%87%D0%B8" title="Зүчи">Зүчийн</a> нэг хүү юм. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1235&action=edit&redlink=1" title="1235 (хуудас бичигдээгүй байна)">1235</a> онд Бэрх ах Батын удирдлага дор <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Орд">Орд</a>, Шинкур, Шибан нарын төрсөн ах дүү нар болон үеэл нартай нэгджээ. 150000 хүнээс бүрдсэн их цэрэг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D1%80%D1%8C" title="Сибирь">Сибириэс</a> хөдөлж <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD" title="Лалын шашин">Лалын шашинтнуудын</a> нутаг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%B6%D0%B8%D0%BB_%D0%BC%D3%A9%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Ижил мөрний Булгар (хуудас бичигдээгүй байна)">Ижил мөрний Булгар</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D0%BF%D1%87%D0%B0%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Кипчак (хуудас бичигдээгүй байна)">Кипчакуудыг</a> дайлж дагаар оруулав. Дараа нь тэд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1237&action=edit&redlink=1" title="1237 (хуудас бичигдээгүй байна)">1237</a> онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Рязань (хуудас бичигдээгүй байна)">Рязань</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%83%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Суздаль (хуудас бичигдээгүй байна)">Суздалийн</a> вант улсуудыг дайлж, <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Орос">Оросын</a> нутаг руу цөмрөн орлоо. Бэрх ахынхаа <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF" title="Европ">Европыг</a> дайлах их аян дайнд оролцож, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D1%83%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Унгарын вант улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Унгарын вант улсын</a> цэргийг хүйс тэмтэрсэн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Мохийн тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Мохийн тулалдаанд</a> тулалджээ. <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Өгэдэй хаан">Өгэдэй хааныг</a> нас барахад, цусан төрлийн бүх хөвүүд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Их хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Их хааныг</a> сонгохоор <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB" title="Монгол">Монгол</a> руу дуудагдсан. Бэрх болон түүний төрсөн ах дүүс бүгд ах Батыгаа их хааны ширээнд гаргахыг дэмжиж байлаа. Энэ нь амжилтгүй болоход тэд бүгд Орос руу буцацгаажээ. Өгэдэй, Зүчийн удмынхны хооронд гарсан хагарлын улмаас Кипчакын ханлиг Европ руу дахин хэзээ ч цэрэглэн довтлоогүй юм (Польш руу нэг дайрсан нь зөвхөн дээрмийн зорилготой байв). Европыг дайлахын оронд Кипчакын ханлиг Орост бэхжиж, үеэлүүдийнхээ болзошгүй довтолгооноос хамгаалахаар зэхэж байлаа.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85&action=edit&section=2" title="Хэсгийг засварлах: Кипчакын ханлигийн эрх мэдлийг авсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9A.D0.B8.D0.BF.D1.87.D0.B0.D0.BA.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.BD.D0.BB.D0.B8.D0.B3.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.8D.D1.80.D1.85_.D0.BC.D1.8D.D0.B4.D0.BB.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D0.B0.D0.B2.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Кипчакын ханлигийн эрх мэдлийг авсан нь</span></h2>Бат <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1255&action=edit&redlink=1" title="1255 (хуудас бичигдээгүй байна)">1255</a> онд нас барахад, түүний хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B3" title="Сартаг">Сартаг</a> богино хугацаагаар хаанчилсан. Сартаг удалгүй нас барсны дараа <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1257&action=edit&redlink=1" title="1257 (хуудас бичигдээгүй байна)">1257</a> онд Бэрх эрх мэдлийг гартаа авчээ. Тэрбээр чадварлаг удирдагч байсан тул дөнгөж бүрэлдэн тогтсон эзэнт улс болох Хөх Ордыг амжилттай тогтоон барьж, тогтворжуулжээ. Түүний хаанчлалын хугацаанд Монголчууд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%87%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%94%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BB%D0%BE&action=edit&redlink=1" title="Халичийн Данило (хуудас бичигдээгүй байна)">Халичийн Данилог</a> бүрмөсөн дарж, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1259&action=edit&redlink=1" title="1259 (хуудас бичигдээгүй байна)">1259</a> онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0" title="Литва">Литва</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88" title="Польш">Польшийн</a> эсрэг <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D1%80%D1%83%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%B9" title="Бурундай">Бурундай</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D0%B9" title="Ногай">Ногай</a> (Люблин, Завихост, Санмиерз, Краков, Битом хотууд сүйдсэн) нараар удирдуулан хоёрдахь удаагаа довтолжээ. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1258&action=edit&redlink=1" title="1258 (хуудас бичигдээгүй байна)">1258</a> онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%B3%D0%B4%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%281258%29&action=edit&redlink=1" title="Багдадын тулалдаан (1258) (хуудас бичигдээгүй байна)">Багдадыг тонон сүйтгэснийх</a> нь хариуд Ил Хан улсын Хүлэгү ханы эсрэг хийх дайнаа санхүүжүүлэх зорилгоор ийнхүү Литва, Польш руу довтолсон ажээ. Сартаг мөн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1265&action=edit&redlink=1" title="1265 (хуудас бичигдээгүй байна)">1265</a> онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80" title="Болгар">Болгар</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Фрак (хуудас бичигдээгүй байна)">Фракыг</a> довтолж байв.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85&action=edit&section=3" title="Хэсгийг засварлах: Исламын шашинд орсны дараа">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.98.D1.81.D0.BB.D0.B0.D0.BC.D1.8B.D0.BD_.D1.88.D0.B0.D1.88.D0.B8.D0.BD.D0.B4_.D0.BE.D1.80.D1.81.D0.BD.D1.8B_.D0.B4.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.B0">Исламын шашинд орсны дараа</span></h2>Бэрх <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD" title="Исламын шашин">Исламын шашинд</a> орж, чин сүжигтэн боллоо. Үүний улмаас Хөх Орд үндсэндээ Исламын шашинтай болж эхэлсэн бөгөөд харъяат ардууд нь Исламын шашинд орцгоов. Халиф <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%8C-%D0%9C%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="Аль-Мустазим (хуудас бичигдээгүй байна)">Аль-Мустазимийг</a> хороосон төдийгүй Сири, Египет рүү нутгаа тэлэх санаа агуулж бусад лалын шашинтнуудыг айлгаж байсан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF" title="Хүлэгү">Хүлэгүг</a> Бэрх устгахыг зорьж байлаа.<br />
Энэ үед <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%B1%D1%83%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Хитбух (хуудас бичигдээгүй байна)">Хитбухаар</a> удирдуулсан Монголчууд Палестинийн эргийг захирч байсан загалмайтнуудтай муудалцсан тул Мамлюкууд загалмайтнуудтай эвсэж, улмаар тэдний нутаг дэвсгэрээр дамжин өнгөрч, Монгол цэргийг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9%D0%BD_%D0%96%D0%B0%D0%BB%D1%83%D1%82%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Айн Жалутын тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Айн Жалутын тулалдаанд</a> ялах боломжтой болжээ. Хитбуха алагдав. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Палестин (хуудас бичигдээгүй байна)">Палестин</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D1%80%D0%B8" title="Сири">Сири</a> бүрмөсөн алдагдаж, Хүлэгүгийн династийн турш <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B8%D0%B3%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Тигр (хуудас бичигдээгүй байна)">Тигр</a> мөрнөөр хиллэх болсон. Бэрх Хүлэгүгаас өс авах тангаргаа <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Мөнх хаан">Мөнх хааныг</a> нас барсны дараа нутагтаа эргэж ирээд хэрэгжүүлжээ.<br />
Хүлэгү 1262 онд нутагтаа эргэж ирсэн боловч ялагдлынхаа хариуг авахын оронд Бэрх болон түүний Хөх Ордтой хийсэн дотоодын дайнд татагдан орлоо. Бэрх хан Ислам шашинд чин сүжигтэй байсан тул Багдадыг эвдэн сүйтгэснийх нь дараа Хүлэгүг заавал устгана гэж андгайлжээ. Исламын шашинт түүхч <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%B4_%D0%B0%D0%B4-%D0%94%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Рашид ад-Дин (хуудас бичигдээгүй байна)">Рашид ад-Дин</a> Бэрх хан (Мөнх хааныг Хятадад нас барсныг мэдэлгүй) Мөнх хаанд Багдад руу хийсэн довтолгоог эсэргүүцэж байгаагаа мэдэгдэхдээ "тэр Исламын шашны бүх хотыг тонон сүйтгэж, Халифын амь насыг хороолоо. Бурхны тус дэмжлэгээр би түүнээс ийм их гэмгүй цус урсгасных нь хариуг авах болно." (Бэрх ханы мэдэгдлийг Рашид ад-Диний тэмдэглэснээс эшэлсэн <i>The Mongol Warlords</i> хэмээх номыг үзнэ үү; энэ эшлэлийг мөн <i>The Mamluk-Ilkhanid War</i> номноос харж болно) -- Хүлэгү Их хаанаар Хубилайг сонгохоор эцсийн байдлаар тохирчихоод 1262 онд нутагтаа эргэн ирээд Айн Жалутын ялагдлынхаа хариуг авахаар их цэргээ цуглуулж, Мамлюкууд руу довтлохоор бэлдэж байхад нь Бэрх хан амласнаа биелүүлж, Мамлюкуудтай эвсэж (Бэрх Хүлэгүгийн эсрэг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D1%8E%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Мамлюк (хуудас бичигдээгүй байна)">Мамлюкийн</a> султан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%8D%D0%B9%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Бэйбарс (хуудас бичигдээгүй байна)">Бэйбарстай</a> эвсэхийг хүссэн) Хүлэгүгийн нутаг руу цуврал довтолгоон хийж урхидан хойд зүг рүү аваачлаа. Энэ нь Монголчуудын хоорондох анхны ил мөргөлдөөн байсан бөгөөд нэгдсэн эзэнт улсын мөхлийн дохио болсон юм.<br />
Эцэст нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1262&action=edit&redlink=1" title="1262 (хуудас бичигдээгүй байна)">1262</a> онд мөргөлдөөн ил дайн болж хувирлаа. Хүлэгү хан 1263 онд Кавказын хойд хэсгийг эзлэн авахыг оролдож байгаад хүнд ялагдал хүлээжээ. Хүлэгүгийн цэргийн хүчийг Бэрхийн ач дүү Ногай <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Тэрэк (хуудас бичигдээгүй байна)">Тэрэк</a> гол дээр бутниргэж, ухраажээ. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1265&action=edit&redlink=1" title="1265 (хуудас бичигдээгүй байна)">1265</a> онд Хүлэгү нас барсан.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85&action=edit&section=4" title="Хэсгийг засварлах: Амьдралын төгсгөл">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.90.D0.BC.D1.8C.D0.B4.D1.80.D0.B0.D0.BB.D1.8B.D0.BD_.D1.82.D3.A9.D0.B3.D1.81.D0.B3.D3.A9.D0.BB">Амьдралын төгсгөл</span></h2>Бэрх Хүлэгүгийн хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0" title="Абаха">Абаха</a> хантай дайтаж байгаад 1266 онд амь үрэгдсэн. Түүнийг ач дүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80" title="Мөнхтөмөр">Мөнхтөмөр</a> нь залгамжилжээ. Мөнхтөмөр Бэрхийн Мамлюкуудтай эвсэх, Ил Хан улсыг тогтоон барих бодлогыг үргэлжлүүлж байв. Хүлэгүгийн эсрэг Бэрхийн хийсэн довтолгоо Ариун Газрын үлдсэн хотуудыг, үүний дотор Мекка, Иерусалем зэрэг хотыг Багдадтай адил сүйрэх аюулаас аварсан гэдэг дээр ихэнх түүхчид санал нэгддэг.<br />
natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-88621262415779534272011-07-19T04:23:00.000-07:002011-07-19T04:23:46.655-07:00Турхан Огул Каймиш Тогоонтөмөр хаан<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Огул Каймиш</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B3%D1%83%D0%BB_%D0%9A%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B8%D1%88#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B3%D1%83%D0%BB_%D0%9A%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B8%D1%88#p-search">Хайлт</a> </div><b>Огул Каймиш</b> (<b>Ойгуль Хаймиш</b>) бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Ойрад">Ойрадын</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B4%D1%83%D0%B3%D0%B0_%D0%91%D1%8D%D1%85%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Худуга Бэхи (хуудас бичигдээгүй байна)">Худуга Бэхийн</a> охин юм. Мөн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B4" title="Мэргид">Мэргид</a> гаралтай гэх эх сурвалж бий. Тэрээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D1%8E%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Гүюг хаан">Гүюг хааны</a> их хатан байжээ. Огул Каймиш хатан Нагу, Ходжа хэмээх хоёр хүүтэй байжээ. Огул Каймиш Гүюг хааныг нас барсны дараагаар 1248-1251 онд төрийн эрхийг барьж байв. <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9" title="Тулуй">Тулуйн</a> ахмад хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Мөнх хаан">Мөнх</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Бат хан">Бат ханы</a> дэмжлэгтэйгээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс">Их Монгол Улсын</a> хаанд өргөмжлөгдсөнийхөө дараа Огул Каймиш болон түүнд алба хааж байсан 72 түшмэлийг аманд нь чулуу чихэж цаазалжээ.<br />
<div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B3%D1%83%D0%BB_%D0%9A%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B8%D1%88#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B3%D1%83%D0%BB_%D0%9A%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B8%D1%88#p-search">Хайлт</a> </div><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Тогоонтөмөр хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BE%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BE%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Тогоонтөмөр</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс">Их Монгол Улсын</a> эзэн хаан</i></td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:YuanEmperorAlbumToghunTem%C3%BCrPortrait.jpg"><img alt="YuanEmperorAlbumToghunTemürPortrait.jpg" height="262" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/YuanEmperorAlbumToghunTem%C3%BCrPortrait.jpg/200px-YuanEmperorAlbumToghunTem%C3%BCrPortrait.jpg" width="200" /></a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1333-1370 (37 жил)</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаан ширээнд<br />
суусан</th> <td class="">1333</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">1320</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1370</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Өмнөх хаан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%BD%D0%B1%D0%B0%D0%BB_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ринчинбал хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Ринчинбал хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Угсаа залгамжлах<br />
хунтайж</th> <td class="">Аюушридар</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%90%D1%8E%D1%83%D1%88%D1%80%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Билигт хаан Аюушридар (хуудас бичигдээгүй байна)">Билигт хаан Аюушридар</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Их хатан</th> <td class="">Данашири</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хань</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BB%D0%B7%D0%B8%D0%B9_%D1%85%D1%83%D1%82%D0%B0%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Өлзий хутаг (хуудас бичигдээгүй байна)">Өлзий хутаг</a> хатан</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D1%81%D0%BB%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хүслэн хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хүслэн хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эх</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%83%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Харлук (хуудас бичигдээгүй байна)">Харлукын</a> Майлайдай</td> </tr>
</tbody></table><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 202px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Yuan_%E6%83%A0%E5%AE%97.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="308" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Yuan_%E6%83%A0%E5%AE%97.jpg/200px-Yuan_%E6%83%A0%E5%AE%97.jpg" width="200" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Yuan_%E6%83%A0%E5%AE%97.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Ухаант хаан Тогоонтөмөрийн хөрөг.</div></div></div><b>Ухаант хаан</b> хэмээн алдаршсан <b>Тогоонтөмөр хаан</b> нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D1%81%D0%BB%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хүслэн хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хүслэн хааны</a> хүү бөгөөд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс">Их Монгол Улсын</a> 14 дэх их хаан юм<sup class="reference" id="cite_ref-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BE%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#cite_note-0">[1]</a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BE%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#cite_note-1">[2]</a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BE%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#cite_note-2">[3]</a></sup>. Түүний хаанчлалын сүүлийн жилүүдэд Их Монгол Улс Хятад дахь хяналтаа алдаж, Хятадад <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%BD_%D1%83%D0%BB%D1%81" title="Мин улс">Мин улс</a> байгуулагдсан. Тогоонтөмөр хаан нь Буддын шашны <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BF%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Гармапа (хуудас бичигдээгүй байна)">Гармапа</a> урсгалыг дагадаг байв.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BE%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Эшлэл">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.AD.D1.88.D0.BB.D1.8D.D0.BB">Эшлэл</span></h2><div class="references-small"> <ol class="references"><li id="cite_note-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BE%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#cite_ref-0">↑</a> Micheal Prwadin - The Mongol Empire and its legacy</li>
<li id="cite_note-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BE%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#cite_ref-1">↑</a> J.J.Saunders - The history of Mongol conquests</li>
<li id="cite_note-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BE%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#cite_ref-2">↑</a> Rene Grousset - The Empire of Steppes <br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Бат хан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 352px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Batu_Han.JPG"><img alt="" class="thumbimage" height="263" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Batu_Han.JPG/350px-Batu_Han.JPG" width="350" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Batu_Han.JPG" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%BA" title="Турк">Турк</a> дэх Бат ханы хөшөө (Европ болон исламын ертөнцөд Бат ханыг европ төрхтэй мусульман хүн гэж төсөөлдөг байна)</div></div></div><b>Бат хан</b> (1205–1255) <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%87%D1%83%D1%83%D0%B4" title="Монголчууд">Монголын</a> нөлөө бүхий удирдагч,<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D1%85_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хөх Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Хөх Ордыг</a> үндэслэн байгуулагч Европ руу хийсэн Монголын эзэнт гүрний байлдан дагуулалтыг удирдсанаараа Монголын бусад хаадаас өрнө дахинд илүү алдаршсан. Бат <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хааны</a> ач бөгөөд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D2%AF%D1%87%D0%B8" title="Зүчи">Зүчийн</a> хүү байлаа. Түүний Хөх Орд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Орд</a> (буюу Кипчакын ханлиг) болж, <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Киевийн Орос">Орос</a> болон <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7&action=edit&redlink=1" title="Кавказ (хуудас бичигдээгүй байна)">Кавказыг</a> 250 орчим жилийн турш захирч байсан. Түүний цэрэг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88" title="Польш">Польш</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%80" title="Унгар">Унгарын</a> цэргийг бутцохиж байжээ.<br />
<table class="toc" id="toc"><tbody>
<tr> <td> <div id="toctitle"> <h2>Агуулга</h2><span class="toctoggle">[<a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#" id="togglelink">нуух</a>]</span></div><ul><li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#.D0.9A.D0.B8.D0.BF.D1.87.D0.B0.D0.BA.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.86.D1.83.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D1.82.D3.A9.D1.80.D0.BB.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.83.D0.B4.D0.B0.D0.BC_.D1.83.D0.B3.D1.81.D0.B0.D0.B0"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Кипчакын хаадын цусан төрлийн удам угсаа</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#.D0.9E.D1.80.D0.BE.D1.81.D1.8B.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Оросыг дайлсан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#.D0.A2.D3.A9.D0.B2_.D0.95.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF.D1.8B.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Төв Европыг дайлсан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#.D0.91.D0.B0.D1.82.D1.8B.D0.BD_.D2.AF.D0.BB.D0.B4.D1.8D.D1.8D.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D3.A9.D0.B2"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Батын үлдээсэн өв</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#.D0.94.D0.BE.D0.BE.D1.80.D1.85.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D2.AF.D0.B7.D0.BD.D1.8D_.D2.AF.D2.AF"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Доорхийг үзнэ үү</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#.D0.9B.D0.B0.D0.B2.D0.BB.D0.B0.D1.85_.D0.BC.D0.B0.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B8.D0.B0.D0.BB"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Лавлах материал</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-7"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#.D0.93.D0.B0.D0.B4.D0.BD.D1.8B_.D0.B3.D0.BE.D0.B3.D1.86.D0.BE.D0.BE.D0.BD.D1.83.D1.83.D0.B4"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Гадны гогцоонууд</span></a></li>
</ul></td> </tr>
</tbody></table><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Кипчакын хаадын цусан төрлийн удам угсаа">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9A.D0.B8.D0.BF.D1.87.D0.B0.D0.BA.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.86.D1.83.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D1.82.D3.A9.D1.80.D0.BB.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.83.D0.B4.D0.B0.D0.BC_.D1.83.D0.B3.D1.81.D0.B0.D0.B0">Кипчакын хаадын цусан төрлийн удам угсаа</span></h2>Чингис хаан Зүчийг өөрийн хүү болохыг хүлээн зөвшөөрсөн боловч Зүчийн төрсөн эцэг хэн болох нь эргэлзээтэй байсан. Учир нь Чингис хааны эхнэр, Зүчийн эх <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D1%80%D1%82%D1%8D" title="Бөртэ">Бөртэ</a> олзлогдож байсан бөгөөд эргэж ирснийхээ дараа удалгүй Зүчийг төрүүлсэн байдаг. Чингисийг амьд ахуйд энэ асуудлыг олон нийт мэддэг байсан боловч олны дунд хэлцэхийг хориглож байжээ. Гэсэн хэдий ч үүний улмаас Зүчи болон түүний эцгийн хооронд зөрчил үүсч байсан бөгөөд Зүчийг нас барахаас өмнөхөн Зүчи Чингисийн аян дайнд цэргээ дайчлахгүй гэж зөрсний улмаас хоорондоо бараг дайтах шахсан байдаг. Эцэг Зүчи болон өвөг эцэг Чингис хааныг тэнгэрт халихад 22 насыг зооглоод байсан Бат хаан Чингис хаан амьд сэрүүн ахуйдаа Зүчид өөрийн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D1%83%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Хаант улс (хуудас бичигдээгүй байна)">хаант улсаа</a> эзлэн ав гэж дөнгөж 4000 Монгол цэрэг өгсөн, Монгол нутагт түүний эцэгтэй тэрсэлддэг байсан авга ах Өгөөдэй, Цагаадай нарын нөлөө ихэссэн зэргээс болж Бат тэднээс хөндийрч, ялагдсан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D2%AF%D1%80%D1%8D%D0%B3" title="Түрэг">Түрэг</a> аймгийнхнаас, ихэвчлэн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D0%BF%D1%87%D0%B0%D0%BA-%D0%A2%D2%AF%D1%80%D1%8D%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Кипчак-Түрэг (хуудас бичигдээгүй байна)">Кипчак-Түрэг</a>үүдээс өөрийн цэргийн ихэнхийг бүрдүүлжээ. Хожим Бат өөрийн авга ах <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Өгэдэй хаан">Өгэдэйн</a> угсааныхнаас өөр нэг авга ах <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9" title="Тулуй">Тулуйн</a> угсааныханд хаан ширээг шилжүүлэхэд голлох үүрэг гүйцэтгэсэн.<br />
Зүчи болон Чингис хааныг нас барцгаасны дараа Зүчийн газар нутгийг Бат, түүний ах <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Орд">Орд</a> хоёр хуваан авчээ. Ордын <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Цагаан Орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагаан Орд</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%B6%D0%B8%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Ижил (хуудас бичигдээгүй байна)">Ижил</a> мөрнөөс <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%BB%D1%85%D0%B0%D1%88_%D0%BD%D1%83%D1%83%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Балхаш нуур (хуудас бичигдээгүй байна)">Балхаш нуур</a> хүртэлх нутгийг хамарч байсан бол, Батын Алтан Орд Ижилээс баруун тийшээх нутгийг захирч байлаа.<br />
Бат болон түүний хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B3" title="Сартаг">Сартаг</a> нас барахад, Батын дүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85" title="Бэрх">Бэрх</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордыг</a> залгамжлан авчээ. Бэрх <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AE%D0%B0%D0%BD%D1%8C_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Юань династи (хуудас бичигдээгүй байна)">Юань династийг</a> өөрийн эзэн гэж ёс төдий хүлээн зөвшөөрч байсан боловч Монгол төрлийнхөө үеэлүүдтэй эв нэгдэлтэй байхыг эрмэлздэггүй байсан бөгөөд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF" title="Хүлэгү">Хүлэгү</a> хантай дайн хийж байлаа. Үнэн хэрэгтээ Бэрх тэр үед хараат бус удирдагч болсон байв. <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF" title="Европ">Европын</a> аз болоход, Бэрх Бат шиг Европыг эзлэх сонирхолгүй байлаа.<br />
Бат ямар ч байсан хоёр хүүтэй байсан:<br />
</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B3" title="Сартаг">Сартаг</a>, 1256–1257 онд Алтан Ордын хан байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Тогохан (хуудас бичигдээгүй байна)">Тогохан</a><sup class="reference" id="cite_ref-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#cite_note-0">[1]</a></sup></li>
</ol><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=2" title="Хэсгийг засварлах: Оросыг дайлсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9E.D1.80.D0.BE.D1.81.D1.8B.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Оросыг дайлсан нь</span></h2><dl><dd><i>Гол өгүүллүүд: <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%87%D1%83%D1%83%D0%B4_%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%8B%D0%B3_%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D0%BD%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Монголчууд Оросыг дайлсан нь (хуудас бичигдээгүй байна)">Монголчууд Оросыг дайлсан нь</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%87%D1%83%D1%83%D0%B4_%D0%98%D0%B6%D0%B8%D0%BB_%D0%BC%D3%A9%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%87%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%B3_%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D0%BD%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Монголчууд Ижил мөрний Булгарчуудыг дайлсан нь (хуудас бичигдээгүй байна)">Монголчууд Ижил мөрний Булгарчуудыг дайлсан нь</a></i>.</dd></dl>Өмнө нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%BE%D0%B9%D0%B3" title="Крымын хойг">Крымын хойгийн</a> байлдан дагуулалтыг удирдсан Батад 1235 онд 130000 цэрэг олгож, Европ руу хийх дайныг удирдах үүрэг өгчээ. Үнэндээ бол <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D0%B1%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9" title="Сүбэдэй">Сүбэдэйн</a> захирч байсан энэ их цэрэг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%B6%D0%B8%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Ижил (хуудас бичигдээгүй байна)">Ижил</a> мөрнийг гаталж, 1236 онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%B6%D0%B8%D0%BB_%D0%BC%D3%A9%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Ижил мөрний Булгар (хуудас бичигдээгүй байна)">Ижил мөрний Булгар</a> руу довтолжээ. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%B6%D0%B8%D0%BB_%D0%BC%D3%A9%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Ижил мөрний Булгар (хуудас бичигдээгүй байна)">Ижил мөрний Булгар</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D0%BF%D1%87%D0%B0%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Кипчак (хуудас бичигдээгүй байна)">Кипчак</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Алан (хуудас бичигдээгүй байна)">Аланчуудын</a> эсэргүүцлийг дарахад нэг жилийн хугацаа зарцуулсан.<br />
1237 оны арваннэгдүгээр сард Бат хан элчээ <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Владимир (хуудас бичигдээгүй байна)">Владимирийн</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=II_%D0%AE%D1%80%D0%B8%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="II Юрий (хуудас бичигдээгүй байна)">II Юрий</a> руу довтолгож, дагаар орохыг шаарджээ. Нэг сарын дараа Батын цэрэг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Рязань (хуудас бичигдээгүй байна)">Рязанийг</a> бүсэлсэн. Зургаан өдөр цус урсган тулалдсаны эцэст хотыг бүрэн устгасан бөгөөд тус хот дахин хуучин шигээ цэцэглээгүй юм. Энэ мэдээг сонсож түгшсэн II Юрий Монголчуудын эсрэг хөвгүүдээ хөдөлгөсөн боловч тэд бут ниргүүлжээ. Монголчууд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Коломна (хуудас бичигдээгүй байна)">Коломна</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a> хотуудыг шатаасныхаа дараа <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1238&action=edit&redlink=1" title="1238 (хуудас бичигдээгүй байна)">1238</a> оны <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D1%91%D1%80%D0%B4%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D1%80_%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_4&action=edit&redlink=1" title="Хоёрдугаар сарын 4 (хуудас бичигдээгүй байна)">хоёрдугаар сарын 4</a>-нд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Владимир (хуудас бичигдээгүй байна)">Владимир</a> хотыг бүсэллээ. Гурван өдрийн дараа <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80-%D0%A1%D1%83%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Владимир-Суздаль (хуудас бичигдээгүй байна)">Владимир-Суздалийн</a> нийслэлийг эзлэн авч, юу ч үгүй галдан шатаажээ. Вангийн гэр бүл галд шатах энэ үед II Юрий хойд зүг рүү яаран сандран ухарсан юм. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%B6%D0%B8%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Ижил (хуудас бичигдээгүй байна)">Ижил</a> мөрнийг гатлаад тэр шинэ арми байгуулсан боловч, энэ армийг нь Монголчууд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D1%80_%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_4&action=edit&redlink=1" title="Гуравдугаар сарын 4 (хуудас бичигдээгүй байна)">гуравдугаар сарын 4</a>-нд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D1%82%D1%8C_%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Сить голын тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Сить гол</a> дээр юу ч үгүй хүйс тэмтэрчээ.<br />
Бат хан их цэргээ хэд хэд хувааж, Оросын 14 хотыг, тухайлбал <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2&action=edit&redlink=1" title="Ростов (хуудас бичигдээгүй байна)">Ростов</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Углих (хуудас бичигдээгүй байна)">Углих</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AF%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Ярославль (хуудас бичигдээгүй байна)">Ярославль</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Кострома (хуудас бичигдээгүй байна)">Кострома</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Кашин (хуудас бичигдээгүй байна)">Кашин</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%82%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Кснятин (хуудас бичигдээгүй байна)">Кснятин</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D1%86&action=edit&redlink=1" title="Городец (хуудас бичигдээгүй байна)">Городец</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" title="Галич (хуудас бичигдээгүй байна)">Галич</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D1%8C-%D0%97%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Переславль-Залесский (хуудас бичигдээгүй байна)">Переславль-Залесский</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AE%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2-%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Юриев-Польский (хуудас бичигдээгүй байна)">Юриев-Польский</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2&action=edit&redlink=1" title="Дмитров (хуудас бичигдээгүй байна)">Дмитров</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%81%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Волоколамск (хуудас бичигдээгүй байна)">Волоколамск</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Тверь (хуудас бичигдээгүй байна)">Тверь</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%BE%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Торжок (хуудас бичигдээгүй байна)">Торжок</a> хотуудыг дайлжээ. Эзлэн авахад хамгийн хэцүү байсан хот нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Козельск (хуудас бичигдээгүй байна)">Козельск</a> хэмээх жижиг хот байсан бөгөөд тэр хотын насанд хүрээгүй хунтайж Титус оршин суугчдынхаа хамтаар Монголчуудын довтолгоог долоон долоо хоног эсэргүүцэн тулалдсан байна. Ам дамжин ярьсан түүхэнд өгүүлснээр Монголчууд ойртож явааг дуулсан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Китеж (хуудас бичигдээгүй байна)">Китеж</a> хотынхон бүгд нууранд живцгээсэн нь өнөөг хүртэл харагддаг гэлцдэг ажээ. Монголчуудад дагаар орж, алба гувчуур өргөхийг зөвшөөрсөн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Смоленск (хуудас бичигдээгүй байна)">Смоленск</a>, алслагдсан байрлал, өвлийн цаг агаарын улмаас Монголчуудын хүрч чадаагүй <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Новгород (хуудас бичигдээгүй байна)">Новгород</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2&action=edit&redlink=1" title="Псков (хуудас бичигдээгүй байна)">Псков</a> хотууд томуухан хотуудаас устгуулалгүй үлджээ.<br />
1238 оны зун Бат хан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%BE%D0%B9%D0%B3" title="Крымын хойг">Крымын хойгийг</a> дайлж, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%BE%D0%B2&action=edit&redlink=1" title="Мордов (хуудас бичигдээгүй байна)">Мордовыг</a> номхотгожээ. 1239 оны өвөл, тэрбээр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%B2&action=edit&redlink=1" title="Чернигов (хуудас бичигдээгүй байна)">Чернигов</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%8F%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2&action=edit&redlink=1" title="Переяслав (хуудас бичигдээгүй байна)">Переяславыг</a> дайлав. Монголын цэрэг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D0%B5%D0%B2" title="Киев">Киевийг</a> хэдэн сар бүсэлсний эцэст 1239 оны арванхоёрдугаар сард эзлэн авлаа. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%87%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%94%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BB%D0%BE&action=edit&redlink=1" title="Халичийн Данило (хуудас бичигдээгүй байна)">Халичийн Данило</a> шургуу эсэргүүцэн тулалдсан боловч, Бат хан түүний газар нутгийн хоёр гол нийслэл <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%87&action=edit&redlink=1" title="Халич (хуудас бичигдээгүй байна)">Халич</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80-%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Володимир-Волиньский (хуудас бичигдээгүй байна)">Володимир-Волиньский</a> хотуудыг эзлэн авч чаджээ. Гэхдээ Оросын улсуудыг төв Азийн эзэнт улсад нэгтгэлгүй харин вассал болгожээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=3" title="Хэсгийг засварлах: Төв Европыг дайлсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A2.D3.A9.D0.B2_.D0.95.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF.D1.8B.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Төв Европыг дайлсан нь</span></h2>Үүний дараа Бат хан Монгол морины туурай хүрэх газар хүртэл аян дайн хийж "сүүлчийн далайг үзэх"ээр шийджээ. Орчин үеийн зарим түүхчид Бат хан хожим Европчуудын зүгээс жигүүрүүд рүү нь халдан довтлохоос сэргийлж, бас зарим талаараа цаашдын байлдан дагууллынхаа угтвар дохио болгохыг зорьж энэ дайныг хийсэн гэж таамагладаг. Гэхдээ ихэнх түүхчид түүнийг жигүүрүүд нь аюулгүй болж, цэрэг бэлэн болсон үед бүх Европыг байлдан дагуулах санаатай байсан гэдэгт итгэдэг.<br />
Монголчууд төв Европ руу гурван замаар цэрэг хөдөлгөсөн. Нэг замын цэрэг нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%B3%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Легницийн тулалдаан">Легницад</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D1%83%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%B3_%D0%A5%D0%B5%D0%BD%D1%80%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Хуурмаг Хенри (хуудас бичигдээгүй байна)">Хуурмаг Хенри</a>, Силезийн гүн, Тевтоны их мастерийн цэргийн нэгдсэн хүчийг бутцохиж <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88" title="Польш">Польшийг</a> эзэлжээ. Хоёрдахь замын цэрэг нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BD_%D0%BD%D1%83%D1%80%D1%83%D1%83&action=edit&redlink=1" title="Карпатын нуруу (хуудас бичигдээгүй байна)">Карпатын нурууг</a> давж, гуравдахь замын цэрэг нь <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Дунай (хуудас бичигдээгүй байна)">Дунай</a> мөрний дагуу аялжээ. Гурван замын цэргээ дахин нэгтгэж, 1241 оны <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D3%A9%D1%80%D3%A9%D0%B2%D0%B4%D2%AF%D0%B3%D1%8D%D1%8D%D1%80_%D1%81%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_11&action=edit&redlink=1" title="Дөрөвдүгээр сарын 11 (хуудас бичигдээгүй байна)">дөрөвдүгээр сарын 11</a>-нд <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%85%D0%B8_%D0%B4%D0%B0%D1%85%D1%8C_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Мохи дахь тулалдаан">Мохи дахь тулалдаанаар</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_IV_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Унгарын IV Бела (хуудас бичигдээгүй байна)">Унгарын IV Белагийн</a> удирдсан цэргийг бутцохисноор Унгарыг номхотгожээ. Монголын цэрэг зуны турш Унгарын тал нутгаар довтолж, 1242 оны хавар хүчээ сэлбэж, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B2%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B8" title="Австри">Австри</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D1%86&action=edit&redlink=1" title="Далмац (хуудас бичигдээгүй байна)">Далмац</a> хүртэл нутгаа тэлж, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%85%D0%B5%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="Бохем (хуудас бичигдээгүй байна)">Бохемийг</a> довтлов.<br />
Европ руу хийсэн энэхүү довтолгооныг Батын удирдлага дор <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D0%B1%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9" title="Сүбэдэй">Сүбэдэй</a> төлөвлөж хэрэгжүүлжээ. Сүбэдэй Европт хийсэн ялалтуудаараа өөрийн алдар нэрийн оргилд хүрсэн. Оросын янз бүрийн вант улсуудыг ээлж дараагаар дайлж дууссаныхаа дараа, тэр Европын төв хэсэг рүү довтлох довтолгоондоо бэлтгэн Польш, Унгар, бүр Австри хүртэл тагнуул илгээж байв. Европын вант улсуудын талаар тодорхой дүр зурагтай болсон Сүбэдэй Бат хан ба түүнтэй цус нэг өөр хоёр ханхүүгийн удирдсан довтолгооныг гоц ухаантай төлөвлөжээ. Зүчийн хүү Бат хан ерөнхийлөн захирагч байсан боловч Сүбэдэй Оросын хойд, өмнөд хэсгийг дайлсан Монголын аян дайныг газар дээр нь удирдаж байсан шигээ Европын аян дайныг мөн удирджээ. Хайдугийн хойд замын хүч <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%B3%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Легницийн тулалдаан">Легницийн тулалдаанд</a> ялалт байгуулж, Хаданы цэрэг <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B2%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Трансильван (хуудас бичигдээгүй байна)">Трансильванд</a> амжилттай дайтаж байхад, Сүбэдэй тэднийг Унгарын тал нутагт хүлээж байлаа. Дахин нэгдсэн их цэрэг Сайо гол руу буцаж <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%85%D0%B8_%D0%B4%D0%B0%D1%85%D1%8C_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Мохи дахь тулалдаан">Мохи дахь тулалдаанаар</a> Унгарын IV Белаг бутниргэжээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=4" title="Хэсгийг засварлах: Батын үлдээсэн өв">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.91.D0.B0.D1.82.D1.8B.D0.BD_.D2.AF.D0.BB.D0.B4.D1.8D.D1.8D.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D3.A9.D0.B2">Батын үлдээсэн өв</span></h2>1241 оны сүүлээр Бат, Сүбэдэй хоёр Австри, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8" title="Итали">Итали</a>, Германыг дайлах төлөвлөгөөгөө гаргаж дуусч байхад, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Өгэдэй хаан">Өгэдэй хаан</a> (1241 оны арванхоёрдугаар сард нас барсан) тэнгэрт хальсан тухай мэдээ ирж, цусан төрлийн хөвүүд болон Сүбэдэй <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%BC" title="Хархорум">Хархорум</a> руу <i><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%85_%D1%85%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Их хуралдай (хуудас бичигдээгүй байна)">Их хуралдайд</a></i> дуудагдсанаар 1242 оны хаврын сүүлээр Монголын цэрэг буцжээ. Бат <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Их хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Их хаан</a> болох боломжтой байсан бөгөөд энэ суудлыг авч чадахгүй нь тодорхой болонгуут <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%B8" title="Ази">Ази</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D0%BD%D1%83%D1%80%D1%83%D1%83" title="Уралын нуруу">Уралын нуруун</a> дахь байлдан дагуулсан нутаг орноо түвшитгэхээр буцсан байна. Тэр эргэж явахдаа Сүбэдэйг авч яваагүй бөгөөд Монголдоо үлдсэн Сүбэдэй тэндээ 1248 онд нас баржээ. Бат <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D1%8E%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Гүюг хаан">Гүюг хаанд</a> дайсагнан ханддаг байсан тул Европыг цаашид байлдан дагуулах төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлэх боломжгүй болсон. Чингис хааны ач нарын хоорондох харилцаа улам бүр муудаж Монголын Эзэнт гүрний төгсгөл ойртсон энэ үед тэр дорно зүгээс ирэх довтолгооноос сэргийлж цэргээ бэлэн байлгаж байхаас өөр аргагүй байлаа. Бат хан эргэж ирээд 1242 онд ханлигийнхаа нийслэлийг Ижил мөрний доод биед орших <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Сарай (хуудас бичигдээгүй байна)">Сарайд</a> байгуулжээ. Гүюг хааныг нас барсны дараа тэрбээр шинэ аян дайн хийхээр төлөвлөж байсан боловч (тэр Европыг байлдан дагуулах Сүбэдэйн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх санаатай байв) 1255 онд нас барж, ханлиг нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B3" title="Сартаг">Сартагт</a> өвлөгдлөө. Сартаг Европыг дайлах төлөвлөгөөнөөс татгалзлаа. Үүнээс хойш 230 жилийн турш <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D0%BF%D1%87%D0%B0%D0%BA%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%BB%D0%B8%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Кипчакын ханлиг (хуудас бичигдээгүй байна)">Кипчакын ханлиг</a> Оросыг олон вангуудаар нь дамжуулан захирч байлаа.<br />
Бэрх ч гэсэн Европыг эзлэх Батын төлөвлөгөөг сонирхоогүй юм. Харин тэр өөрийн үеэлүүд, ялангуяа Хүлэгүтай тулалдахыг илүү сонирхож байлаа. Бэрх Исламын шашны чин сүжигтэн байсан тул Хүлэгүг Багдадыг сүйтгэсэн хэмээн үзэн ядах болжээ. Хүлэгү өөрийнхөө эзгүйд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9%D0%BD_%D0%96%D0%B0%D0%BB%D1%83%D1%82%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Айн Жалутын тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Айн Жалутад</a> ялагдсаныхаа хариуг авахаар Египет рүү цэрэг аван хөдлөхөөр зэхэж байх үед 1262 онд Бэрх хан Ил Хан улсын нутаг дэвсгэрийн нэг хэсгийг Кипчакуудаар цөлмүүлэн дээрэмдүүлжээ. Үүнд уурлан хилэгнэсэн Хүлэгү их цэргээ цуглуулан, хойд зүг рүү хөдөлсөн бөгөөд Бэрх хан түүнийг Ариун Газраас нь улам холдуулж, хойд зүг рүү аваачсаны дараа 1263 онд Хүлэгү Кавказын хойд хэсгийг эзлэн авах гэж оролдоод хүнд ялагдал амсчээ.<br />
Кипчакын ханлигийг Орос, Европт <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Орд</a> нэрээр мэддэг байсан бөгөөд зарим түүхчид энэ нэрний гарлыг Ханы гэр алтлаг өнгөтэй байсантай холбоотой гэж үздэг ажээ. "Алтан" гэдэг үг нь "ханы" гэсэнтэй адил утгатай гэж бас үздэг аж. Монголын бүх ханлигууд дундаас Алтан Орд хамгийн удаан оршин тогтносон. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AE%D0%B0%D0%BD%D1%8C_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Юань династи (хуудас бичигдээгүй байна)">Юань династи</a> задарч, Хятадаас хөөгдөн, Ойрхи Дорнодын <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улс мөхсөнөөс бүүр хойно Бат ханы удам угсаа Оросын тал нутгийг эзэгнэн суусаар байлаа.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=5" title="Хэсгийг засварлах: Доорхийг үзнэ үү">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.94.D0.BE.D0.BE.D1.80.D1.85.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D2.AF.D0.B7.D0.BD.D1.8D_.D2.AF.D2.AF">Доорхийг үзнэ үү</span></h2><ul><li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4" title="Алтан Ордын хангууд">Алтан Ордын хангууд</a></li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=6" title="Хэсгийг засварлах: Лавлах материал">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9B.D0.B0.D0.B2.D0.BB.D0.B0.D1.85_.D0.BC.D0.B0.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B8.D0.B0.D0.BB">Лавлах материал</span></h2><ol class="references"><li id="cite_note-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD#cite_ref-0">↑</a> David Morgan, <i>The Mongols</i>, p. 224.</li>
</ol><ul><li><cite class="book" style="font-style: normal;"><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=David_Morgan_%28historian%29&action=edit&redlink=1" title="David Morgan (historian) (хуудас бичигдээгүй байна)">Morgan, David</a>. <i>The Mongols</i>. <a class="internal mw-magiclink-isbn" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%81%D0%B3%D0%B0%D0%B9:BookSources/0631175636">ISBN 0-631-17563-6</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Mongols&rft.title=The+Mongols&rft.aulast=Morgan&rft.aufirst=David&rft.isbn=0-631-17563-6"> </span></li>
<li><cite class="book" id="Reference-Nicolle-1998" style="font-style: normal;">Nicolle, David (1998). <i>The Mongol Warlords</i>. Brockhampton Press.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Mongol+Warlords&rft.title=The+Mongol+Warlords&rft.aulast=Nicolle&rft.aufirst=David&rft.date=1998&rft.pub=Brockhampton+Press"> </span></li>
<li><cite class="book" id="Reference-Ronay-1978" style="font-style: normal;">Ronay, Gabriel (1978). <i>The Tartar Khan's Englishman</i>. Cassel.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Tartar+Khan%27s+Englishman&rft.title=The+Tartar+Khan%27s+Englishman&rft.aulast=Ronay&rft.aufirst=Gabriel&rft.date=1978&rft.pub=Cassel"> </span></li>
<li><cite class="book" id="Reference-Saunders-1971" style="font-style: normal;">Saunders, J.J. (1971). <i>The History of the Mongol Conquests</i>. Routledge & Kegan Paul. <a class="internal mw-magiclink-isbn" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%81%D0%B3%D0%B0%D0%B9:BookSources/0812217667">ISBN 0-8122-1766-7</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+History+of+the+Mongol+Conquests&rft.title=The+History+of+the+Mongol+Conquests&rft.aulast=Saunders&rft.aufirst=J.J.&rft.date=1971&rft.pub=Routledge+%26+Kegan+Paul&rft.isbn=0-8122-1766-7"> </span></li>
<li><cite class="book" id="Reference-Sicker-2000" style="font-style: normal;">Sicker, Martin (2000). <i>The Islamic World in Ascendancy: From the Arab Conquests to the Siege of Vienna</i>. Praeger Publishers.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Islamic+World+in+Ascendancy%3A+From+the+Arab+Conquests+to+the+Siege+of+Vienna&rft.title=The+Islamic+World+in+Ascendancy%3A+From+the+Arab+Conquests+to+the+Siege+of+Vienna&rft.aulast=Sicker&rft.aufirst=Martin&rft.date=2000&rft.pub=Praeger+Publishers"> </span></li>
<li><cite class="book" id="Reference-Soucek-2000" style="font-style: normal;">Soucek, Svatopluk (2000). <i>A History of Inner Asia</i>. Cambridge.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+Inner+Asia&rft.title=A+History+of+Inner+Asia&rft.aulast=Soucek&rft.aufirst=Svatopluk&rft.date=2000&rft.pub=Cambridge"></span></li>
</ul><ol class="references"><li id="cite_note-2"> </li>
</ol></div>natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-68873953373480295952011-07-19T04:17:00.000-07:002011-07-19T04:17:48.955-07:00Гүюг хаан Мөнх хаан Хубилай хаан<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Гүюг хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D1%8E%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D1%8E%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Гүюг хаан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Их Монгол Улсын хаан</i></td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:YuanEmperorAlbumG%C3%BCy%C3%BCkPortrait1.jpg"><img alt="YuanEmperorAlbumGüyükPortrait1.jpg" height="265" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/YuanEmperorAlbumG%C3%BCy%C3%BCkPortrait1.jpg/200px-YuanEmperorAlbumG%C3%BCy%C3%BCkPortrait1.jpg" width="200" /></a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1246-1248</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">~1206</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан газар</th> <td class="">1248</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Өмнөх хаан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Өгэдэй хаан">Өгэдэй хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Мөнх хаан">Мөнх хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Их хатан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B3%D1%83%D0%BB_%D0%9A%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B8%D1%88" title="Огул Каймиш">Огул Каймиш</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class="">Боржигин</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Өгэдэй хаан">Өгэдэй хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эх</th> <td class="">Турхан</td> </tr>
</tbody></table><b>Гүюг хаан</b> (1206-1248) нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс">Их Монгол Улсын</a> гурав дахь <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82" title="Монголын хаадын жагсаалт">их хаан</a> байжээ. Тэрээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Өгэдэй хаан">Өгэдэй хааны</a> ууган хүү ба <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хааны</a> ач байсан бөгөөд 1246 оноос 1248 он хүртэл хаан ширээнд суусан байна. Түүний эх нь Мэргид аймгийн Дөргэнэ (түүнийг түүхийн сурвалж бичгүүдэд Туракина, Турхан, Наймалж, Наймалжин гэх мэтээр нэрлэсэн байдаг) хатан байсан юм. Гүюг Өгэдэй хааны Алтан улсыг мөхөөсөн 1232-1235 оны дайнд оролцож байжээ. Мөн зүүн Зүрчин улсыг мөхөөх дайныг биечлэн удирдаж явжээ. Түүний дараа 1236-1240 онд болсон Бат хааны Кипчак, Алан, Кавказын нутаг болон Оросын вант улсуудыг эзлэх аян дайнд оролцож байсан бөгөөд энэ дайны явцад Баттай муудалцсан тул Өгэдэй хааны зарлигаар өөрийн цэргийн хамт Монгол улс руу буцжээ. Монголд ирсэний дараа Өгэдэйн удмынхны эзэмшил болох Эрчис мөрөн, Тарвагатайн нурууны орчимд Эмил хотод сууж байв.<br />
1241 онд Өгэдэй хаан нас барсны дараа түүний их хатан Дөргэнэ таван жил төрийн эрхийг атгажээ. Үүнд дургүйцсэн Чингис хааны отгон дүү Тэмүгэ отчигин ноён өөрийн харъяат газраас цэрэг дайчлан Дөргэнэ хатныг зайлуулж, өөрөө хааны суурийг эзлэхээр хөдөлжээ. Гүюг Монголын хаан ширээнд өөрөөс нь өөр хүн гарахыг хэзээ ч тэвчихгүй байсан тул мөн өөрийн цэргийг авч, Тэмүгэ ноёныг угтан хөдлөв. Тэмүгэ ноён хүчин мөхөсдөхөөс болгоомжилж, Өгэдэй хааны үхэлд гашуудахаар ирсэн хэмээн аргалж, Их хааны гашуудалыг гүйцэтгээд буцжээ.<br />
Түүний дараа 1246 онд Гүюг Монголын Их хааны суурийг эзлэв. Түүнийг хаан сууринд өргөмжлөгдөх ёслол дээр Багдадын халифт улс, Сүн улс, Корё, Зүрчид зэрэг олон улс орнуудын элч төлөөлөгчид оролцжээ. Мөн Ромын Папын элч болох <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%BE_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%B8" title="Плано Карпини">Плано Карпини</a> оролцсон бөгөөд тэрээр Ромын Папын Монголчуудыг Христосын шашинд орж, Польш, Унгарыг түйвээснийхээ бурууг хүлээхийг шаардсан захидлийг авч иржээ. Гүюг хаан Ромын Папын шаардлагыг эрс няцааж, түүнийг Их Монгол Улсад дагаар орохыг сөргүүлэн шаардсан хариу өгсөн юм. Уг захидал нь эдүгээ Ром хотын Ватиканы архивт хадгалагдаж байна. Плано Карпини өөрийн аян замын тэмдэглэлийг бичиж үлдээсэн нь одоо хүртэл байсаар байна. Тэрээр эзэнт гүрний нутаг даяар хүн, амын тооллого хийж, албан татвар, цэргийн албаны хэмжээг тогтоов. Гүюгийг хаанд өргөмжлөх ёслолд Бат ирээгүй бөгөөд тэрээр өөрийн харъяат газрыг нилээд бие даасан байдалтайгаар захирч байв. Гүюг хаан Батын хүчин чадал их тул түүнтэй эвдрэлцэхээс болгоомжилж байв. 1248 онд Гүюг хаан Батын зүг цэрэглэн хөдөлж яваад, Цагадайн улсын нутагт нас баржээ.<br />
<div class="thumb tright"><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Мөнх хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Мөнх хаан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Их Монгол Улсын хаан</i></td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:YuanEmperorAlbumM%C3%B6ngkePortrait.jpg"><img alt="YuanEmperorAlbumMöngkePortrait.jpg" height="265" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/YuanEmperorAlbumM%C3%B6ngkePortrait.jpg/200px-YuanEmperorAlbumM%C3%B6ngkePortrait.jpg" width="200" /></a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1251-1259</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">1208</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1259</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Өмнөх хаан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D1%8E%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Гүюг хаан">Гүюг хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Улсын нэр</th> <td class="">Боржигин</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9" title="Тулуй">Тулуй</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эх</th> <td class=""><a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8_%D0%91%D1%8D%D0%BA%D0%B8" title="Сорхагтани Бэки">Сорхагтани Бэки</a></td> </tr>
</tbody></table><b>Мөнх хаан</b> (1208–1259) нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс">Их Монгол Улсын</a> дөрөв дэх их хаан байв.<br />
Тэрээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хааны</a> отгон хөвгүүн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9" title="Тулуй">Тулуйгийн</a> ахмад хөвгүүн, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF" title="Хүлэгү">Хүлэгү</a> ба <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай хааны</a> ах байв.<br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">hubilai</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><dl><dd> <div><i><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9" title="Хубилай">Хубилай</a>-тай бүү андуураараарай..</i></div></dd></dl><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Хубилай хаан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Их Монгол Улс, Юань гүрний хаан</i></td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg"><img alt="YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg" height="249" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg/200px-YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg" width="200" /></a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1260 оны 5 сарын 5 – 1271 оны 12 сарын 17 (Их Монгол улс)<br />
1271 оны 12 сарын 18 - 1294 оны 2 сарын 18 (Юань улс)</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаан ширээнд<br />
суусан</th> <td class="">1260</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бүтэн нэр</th> <td class="">Хубилай хаан</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хятад нэр</th> <td class="">Шэнгдэ Шэнгонг Вэнвү эзэн хаан (聖德神功文武皇帝)</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хэргэм, цол</th> <td class="">Сэцэн хаан</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">1215 оны 9 сарын 23</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1294 оны 2 сарын 18 (78 насандаа)</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан газар</th> <td class="">Дайду(Ханбалиг)</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Өмнөх хаан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Мөнх хаан">Мөнх хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Угсаа залгамжлах<br />
хунтайж</th> <td class="">Төмөр хаан</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%BB%D0%B7%D0%B8%D0%B9%D1%82_%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Өлзийт Төмөр хаан">Өлзийт Төмөр хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Их хатан</th> <td class="">Чинбай<sup class="reference" id="cite_ref-0"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#cite_note-0">[1]</a></sup></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны удам</th> <td class="">Дорж, Мангал, Чингим, Номухан<sup class="reference" id="cite_ref-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#cite_note-1">[2]</a></sup></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class="">Боржигин</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Улсын нэр</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс">Их Монгол Улс</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B0%D0%BD%D1%8C_%D1%83%D0%BB%D1%81" title="Юань улс">Юань улс</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9" title="Тулуй">Тулуй</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эх</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8_%D0%91%D1%8D%D1%85%D0%B8" title="Сорхагтани Бэхи">Сорхагтани Бэхи</a></td> </tr>
</tbody></table><b>Хубилай хаан</b> (1215 оны 9-р сарын 23- 1294 оны 2-р сарын 18) нь 1260-1294 онд Монголын эзэнт гүрний 5 дахь хаан байсан бөгөөд дорнод Ази дахь Юань гүрнийг үндэслэгч юм. Хубилай хаан нь Чингис хааны отгон хүү Тулуй, Хэрэйдийн Сорхагтани Бэхи нарын хүү байжээ. Хамгийн том ах Мөнх хааныг нас барсны дараа 1260 онд Их Монгол Улсын хаан ширээг эзлэхээр Хархорумд ирж, өөрийн дүү Аригбөхтэй тэмцэлдсэн. 1264 онд Аригбөхийг ялсан бөгөөд түүний энэхүү ялалт нь эзэнт гүрний нэгдлийг үгүй болгосон гэж болно. Гэсэн хэдий ч Хубилай хаан Юань улсыг бий болгож, Алтан ордны улс, Ил хант улс, Цагадайн улсыг захиргаандаа оруулсан юм. Түүний энэ ноёрхолд Номхон далайгаас Уралын нуруу хүртэл, Сибирээс Афганистан хүртэлх дэлхийн хуурай газрын тавны нэг хувь багтаж байв. 1271 онд Хубилай хаан Юань улсыг байгуулсан бөгөөд тухайн үед түүний захиргаанд Монгол, Түвд, дорнод Түркестан, умард Хятад, өмнөд Хятадын ихэнх хэсэг болон зарим нэгэн эзлэгдсэн газар нутаг оршиж байв. 1279 онд өмнөд Сүн улсыг амжилттай устгасанаар Хубилай бүх Хятадыг эзлэн суусан анхны Хятад биш угсааны хаан болов. Тэрээр 1260 оноос хойш шинэ байлдан дагууллыг бий болгосон Монгол хаан байлаа. Монголын эзэнт гүрнээр аялсан Марко Поло Хятадад зочилсон бөгөөд түүний аяллын улмаас Хубилай хаан Европт домог болсон юм.<br />
<table class="toc" id="toc"><tbody>
<tr> <td> <div id="toctitle"> <h2>Агуулга</h2><span class="toctoggle">[<a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#" id="togglelink">нуух</a>]</span></div><ul><li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.97.D0.B0.D0.BB.D1.83.D1.83_.D0.BD.D0.B0.D1.81"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Залуу нас</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A5.D0.BE.D0.B9.D0.B4_.D0.A5.D1.8F.D1.82.D0.B0.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D0.B7.D1.8D.D0.BD_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Хойд Хятадын эзэн болсон нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A5.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.D1.88.D0.B8.D1.80.D1.8D.D1.8D.D0.BD.D0.B4_.D1.81.D1.83.D1.83.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C_.D0.B1.D0.B0_.D0.B8.D1.80.D0.B3.D1.8D.D0.BD.D0.B8.D0.B9_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Хаан ширээнд суусан нь ба иргэний дайн</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A5.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.D1.81.D1.83.D1.83.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Хаан суусан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.91.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D0.B4.D0.B0.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B3.D1.83.D1.83.D0.BB.D0.B0.D0.BB.D1.82_.D0.B1.D0.B0_.D0.B3.D0.B0.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D0.B4.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D1.82.D0.BE.D0.B3.D1.82.D0.BE.D0.BE.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D1.80.D0.B8.D0.BB.D1.86.D0.B0.D0.B0_.D1.85.D0.BE.D0.BB.D0.B1.D0.BE.D0.BE"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Байлдан дагуулалт ба гадаадтай тогтоосон харилцаа холбоо</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.AF.D0.BF.D0.BE.D0.BD_.D1.80.D1.83.D1.83_.D0.B4.D0.BE.D0.B2.D1.82.D0.BE.D0.BB.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Япон руу довтолсон нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-7"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.92.D1.8C.D0.B5.D1.82.D0.BD.D0.B0.D0.BC.D0.B4_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B4.D0.BE.D0.B2.D1.82.D0.BE.D0.BB.D0.B3.D0.BE.D0.BE.D0.BD"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Вьетнамд хийсэн довтолгоон</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-8"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D3.A8.D0.BC.D0.BD.D3.A9.D0.B4_.D0.90.D0.B7.D0.B8_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D0.BE.D0.BD_.D3.A9.D0.BC.D0.BD.D3.A9.D0.B4.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D0.B9_.D1.82.D1.8D.D0.BD.D0.B3.D0.B8.D1.81.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.85.D1.8D.D1.81.D0.B3.D2.AF.D2.AF.D0.B4"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Өмнөд Ази болон өмнөдийн далай тэнгисийн хэсгүүд</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-9"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A1.D0.B0.D1.85.D0.B0.D0.BB.D0.B8.D0.BD.D1.8B.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D0.B0.D0.BD_.D1.8D.D0.B7.D1.8D.D0.BB.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">9</span> <span class="toctext">Сахалиныг дайлан эзэлсэн нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-10"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.95.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF"><span class="tocnumber">10</span> <span class="toctext">Европ</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.AE.D0.B0.D0.BD.D1.8C_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D0.B7.D1.8D.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.BD"><span class="tocnumber">11</span> <span class="toctext">Юань улсын эзэн хаан</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-12"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.98.D1.85_.D0.B3.D2.AF.D1.80.D0.BD.D0.B8.D0.B9_.D0.BD.D0.B8.D0.B9.D1.81.D0.BB.D1.8D.D0.BB_.D1.85.D0.BE.D1.82"><span class="tocnumber">12</span> <span class="toctext">Их гүрний нийслэл хот</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-13"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.9D.D0.B0.D1.8F.D0.BD.D1.8B_.D0.B1.D0.BE.D1.81.D0.BB.D0.BE.D0.B3.D0.BE"><span class="tocnumber">13</span> <span class="toctext">Наяны бослого</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-14"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D3.A8.D1.82.D3.A9.D0.BB_.D0.BD.D0.B0.D1.81"><span class="tocnumber">14</span> <span class="toctext">Өтөл нас</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-15"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.93.D1.8D.D1.80_.D0.B1.D2.AF.D0.BB"><span class="tocnumber">15</span> <span class="toctext">Гэр бүл</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-16"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D3.A8.D0.B2_.D1.85.D3.A9.D1.80.D3.A9.D0.BD.D0.B3.D3.A9"><span class="tocnumber">16</span> <span class="toctext">Өв хөрөнгө</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-17"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.98.D1.88.D0.BB.D1.8D.D0.BB"><span class="tocnumber">17</span> <span class="toctext">Ишлэл</span></a></li>
</ul></td> </tr>
</tbody></table><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Залуу нас">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.97.D0.B0.D0.BB.D1.83.D1.83_.D0.BD.D0.B0.D1.81">Залуу нас</span></h2>Хубилай (1215 оны 9 сарын 23 төрсөн) Тулуй ба Сорхагтани Бэхи нарын 2-р хүү юм. Өвөө Чингис хааныхаа зөвлөснөөр Сорхагтани нь Буддын шашинтай Тангуд улсын, хүүгийн сувилагчаар сонгогдож хамгаалах болсон. Чингис хаан Хорезм улсыг байлдан дагуулсныхаа дараа Или голын ойролцоо том ав хомрого зохион байгуулсан бөгөөд Хубилай, Хүлэгү нар энэ ав хомрогонд оролцжээ. Тэр үед Хубилай 9 настай байсан бөгөөд Хубилай гөрөөс, Хүлэгү туулай агнасан байна. Чингис хаан Монголын уламжлалт ёсыг даган анхны анг нь мялааж, Хубилайн дунд хуруунд агнасан амьтных нь цусыг түрхсэн. 1232 онд Тулуй нас барсан тул 1236 онд Монгол, Жин улсын дайны дараа Өгэдэй хаан Хэбэй мужийг Тулуйн гэр бүлд өгсөн байна. Энэ муж 80000 өрх гэртэй байжээ. Хубилай өөрийн байр сууриндаа эргэн ирсэн бөгөөд тэнд 1000 айл өрхтэй байв. Тэр туршлагагүй байсан учраас Хубилай тухайн газрыг өөрийн дураараа чөлөөтэй захирах болсон. Татвар, татаасын үйл ажиллагаа нь ялзралд орсны улмаас хятадын цагаачдын тоо өөрчлөгдөж татварын орлого буурч эхэлсэн. Хубилай Хэбэйд үүний улмаас маш хурдан ирж эмхлэн цэгцлэн, шинэчлэх ажилдаа орсон. Сорхогтани шинэ албат, түшмэдүүдийг түүнд туслуулахаар явуулж татварын хуулиудыг нь засаж залруулж өгсөн. Үүнд талархсанаа илэрхийлээд хүмүүсийг нь буцаан явуулжээ. Хубилай хааны залуу насны хамгийн сонирхолтой нэг зүйл нь тухайн үеийн хятадын соёлын судалгаа байсан юм. Хубилай Хайюуныг урьж, Монгол дахь ордондоо авчирсан бөгөөд тэр хүн нь хойд хятад дахь Буддын шашны лам байв. 1242 онд Хархорумд Хайюунтай уулзах үед Хубилай түүнд Буддын шашны филисофийн тухай асууж мэджээ. Хайюун нь 1243 онд төрсөн Хубилайн хүүд Жэнжин гэсэн (Хятад хэлэн дэх жинхэнэ алт гэсэн утгатай үг) нэр өгчээ. Хайюун нь Хубилай Таойстын үндэслэгч болон Лиу бингзонг хэмээх буддын ламыг танилцуулжээ. Лиу нь зураач, бичээч, зохиолч, математикч хүн байсан бөгөөд Хайюуныг орчин үеийн Бээжин дэх Сүмдээ эргэж ирэх үед нь Хубилайн зөвлөхөөр үлдэж ажилласан. Хубилай удалгүй Жао би хэмээх эрдэмтэнтэй танилцсан, Хубилай албандаа Монгол, Турк болон бусад улс үндэстэний хүмүүсыг сонирхлын журмаар ажиллуулж байжээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=2" title="Хэсгийг засварлах: Хойд Хятадын эзэн болсон нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A5.D0.BE.D0.B9.D0.B4_.D0.A5.D1.8F.D1.82.D0.B0.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D0.B7.D1.8D.D0.BD_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Хойд Хятадын эзэн болсон нь</span></h2>1251 онд Монголын эзэнт гүрний хаан нь түүний том ах Мөнх болсон бөгөөд Хорезмын Махмуд Ялавач ба Хубилай нарыг Хятад руу явуулсан. Хубилай нь хойд Хятадын эрх мэдэл бүхий түшмэдээр ирсэн бөгөөд Монголд байсан ордонгоо нүүлгэн аваачсан. Хубилай эзэнт улсаа сайн удирдаж, Хэнаний газар тариалангийн бүрэлдэхүүнийг зохицуулан, Сяныг эргэж ирсний дараагаас нийгмийн тусламж дэмжлэгийг сайжруулсан байна. Үүгээрээ Хятадын удирдагчдын итгэлийг хүлээж Юань гүрний байгууламжад чухал хувь нэмэр оруулсан. 1252 онд Хубилай Махмуд ялавагийн ажилд шүүмжлэлтэй хандсан бөгөөд тэрээр Хятадын холбоонд тийм ч чухал үүрэг гүйцэтгэдэггүй байсан бөгөөд морин цэргийг удирдаж байсан ба Жао би нь Хаан ширээний төлөө тэмцэх болсон Хятадын Конфуцийн сургуулийн ажилтнуудын эсэргүүцлээр Мөнх хаан, Махмуд Ялавагийг ажлаас нь чөлөөлсөн. 1253 онд Хубилай Юаннан руу дайрч эрхэндээ оруулсан бөгөөд Далигийн хаант улсыг бууж өгөхийг шаардсан. Гао үүнийг эсэргүүцэж монголын элчийг хөнөөсөн. Монголчууд хүчээ 3 хуваан дайрсан. Нэг жигүүр нь Сичуаны сав газрын зүүн талруу чиглэсэн, 2 дахь хэсэг нь Сүбэдэй хүү урианхайндайн удирдлаган доор Сичуаны баруун өмнөд талын уул нуруудруу хэцүү замаар явахаар болов. Хубилай 1 хэсэгтээ урд урдаасаа тааралдаж уулзахаар чиглэлд явав. Урианхайдайг хойд талаар нуурын хажуугаар өнгөрч байхад Хубилай Далигийн нийслэлийг эзлэн авч тэндээ элч үлдээв. Монголчууд Дуан Син Чжиг захирагчаар томилон, зарим нэг дагалдагчдийг үлдээв. Үүний дараа Хубилай Хар Тан руу явав. 1256 онд урианхайтай Юаннанийг бүрэн эзэлсэн. Хубилай Төвдийн лам нарыг анагаах чадалтай хэмээн татагддаг байв. 1253 онд Сакяагийн Пагспа ламыг өөрийн ордондоо чухал хүн хэмээн хүлээн авсан. Хубилай Lian Xixian (1231-1280) ийг 1254 онд номхон далайн хороог удирдуулахаар Уйгарт удирдагчаар томилсон. Зарим хүмүүс Хубилайн амжилтанд атаархаж байсан төдийгүй Мөнх хааны суудлыг эзлэх талаар мөрөөддөг байв. 1257 онд Хубилайн ажилд туслуулахаар их хаан Мөнх Аламдар ба Лиу Тайпинг хэмээх 2 татварын зөвлөхийг явуулсан. Тэд 142 ширхэг алдаа бүхий хууль дүрмийг жагсаан гаргаж ирж, Хятадын түшмэдүүдыг буруутгаж, Хубилайн шинэ хороог буулгасан. Хубилай 2 элчийг тэнд суулгахаар явуулсан.Хубилай 1258 оны эхээр Буддизм болон Gaoists-ын удирдагчдыг хуралд дуудсан. Хубилай 237 Сүм хийдийг Буддын сүм болгон өөрчилсөн байдаг. 1258 онд Хубилайд зүүн гарын цэргийн хүчийг Мөнх хаан удирдуулахаар өгч Сигуан ийг бүхлээр нь захируулсан. Хубилай тэндээ үлдэхээр болж Мөнх хаанаас холдсон. Хубилай 1259 онд эргэн ирэхийн өмнө Мөнх хаан нас барсан байна. Хубилай үүнийг нууц хэвээр нь хадгалан үлдэхийг хүссэн бөгөөд Вухан ба ойролцоох Янгце руу дайралтаа үргэлжлүүлсэн. Вуханыг Сүбэдэйн хүү Урианхайдай хамтран эзэлсэн.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=3" title="Хэсгийг засварлах: Хаан ширээнд суусан нь ба иргэний дайн">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A5.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.D1.88.D0.B8.D1.80.D1.8D.D1.8D.D0.BD.D0.B4_.D1.81.D1.83.D1.83.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C_.D0.B1.D0.B0_.D0.B8.D1.80.D0.B3.D1.8D.D0.BD.D0.B8.D0.B9_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD">Хаан ширээнд суусан нь ба иргэний дайн</span></h2>Сангийн сайд Жиа Сидао Хубилайн хэлсэн үгий нь нууц хэвээр нь хадгалж, хилийн албан татвар болох 200000 мөнгөн гулдмай, 200000 боодол торыг Монголд төлсөн. Хубилай анх татгалзсан боловч Жиа Сидао тай багахан санал нийлж ,тохиролцоонд хүрсэн бөгөөд түүний эхнэрээс Аригбөх цэргийн хүчээ өсөн нэмэгдүүлж байна гэсэн мэдээ авчээ. Ийнхүү Монголдоо буцаж ирсэн. Тэрээр удалгүй дүү ариг бөхөөсөө Хархорумд хуралдай хийе гэсэн мэдээг хүлээн авсан бөгөөд Мөнхийн хуучин албатуудаас хаанаа болгоё гэж илэрхийлсэн байсан. Чингис хааны үр удам гэдгээрээ Аригбөх нь хаан болж болох боловч, түүний 2 ах Хубилай Хүлэгү эсрэг байр суурьтай байв. Хубилайн хятад дахь албатууд түүнийг хаан ширээнд суухыг нь дэмжиж, хятадын хойд талынхан болон манж нар нэр дэвшүүлсэн. Хубилай улсдаа эргэж ирээд Хуралдай зарласан. 1260 оны 4 сарын 12 нд Зүчи, Боржигин овогийнхон, Хубилайн гэр бүлийн гишүүд Аригбөхийн саналыг харгалзан үзэж Хубилайг хаан Ширээнд өргөмжилсөн. 1260 онд Хубилайг Алтан ордныхныг оролцуулахгүйгээр Хуралдай дээр хаанаар сонгосон. Хубилай болон түүний дүү Аригбөхийн хооронд тэмцэл өрнөж монголын нийслэл хархорумд тархай бутархай байдал үүссэн. Шанхай болон Сичуан дахь Мөнх хааны армыг Ариг Бөх удирдаж байсан. Хубилай шанхай руу Лян Си Сяныг илгээж, Сичуан руу Ариг бөхийн иргэд рүү Лиу Тайпинийг явуулсан. Мөн Хархорумд Балгай сайдын дэмжлэгийг авсанаар Ариг бөх хаан болсноор Монголд нэгэн зэрэг 2 хаан суув. Хархорумд төвлөрсөн Аригбөх Хубилай руу дайраад няцаагдсан бөгөөд Гүрний нийслэл рүү очих бүх худалдааны замыг хааснаар монголд өлсгөлөн эхлэв. Ялагдсан Аригбөх уучлал гуйн хувилгааг дагахаар мэдэгдсэн боловч худал байв. Өгөдэйн ач Хайдав, Цагаадайн зарим түшмэдүүдийн дэмжлэгийг авсан боловч Аригбөхөөс түшмэдүүд нь урван Хубилайгийн талд оржээ. Удалгүй хүч нь суларсан Ариг бөх 1264 оны 8 сарын 24 нд Хубилайд бууж өгсөн. Их хуралдай зарлаж Хүлэгү, Алтан ордны эзэн Бэрх,Аму нарыг дуудсан боловч ирж амжихгүй болсон учир Аригбөхийг хэрхэх талаар өөрөө шийд гэв. Гэхдээ ах дүү нарын дунд Хутган үймүүлсэн хэргээр Аригбөхийн сайд нарыг хатуу шийтгэхээ мартсангүй.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=4" title="Хэсгийг засварлах: Хаан суусан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A5.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.D1.81.D1.83.D1.83.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Хаан суусан нь</span></h2>Хүлэгүгийн удирдлаган дахь Алтан ордны улсын гурван тайж нарын үхэл нь сэжигтэй байсан бөгөөд алтан орны улстай Илханатын харилцаа нь дайны олз омгийг тэнцүү хуваахгүйгээс зөрчилтэй болсон байх. 1262 онд Хүлэгү Алтан ордны улсын цэргүүдийг бүрэн чөлөөлж Аригбөхтэй зөрчилдөн Хубилай хааны талд оржээ. Хубилай хаан монголын баруун талыг тогтворжуулахаар 30 мянган монгол залуу цэргүүдийг Хүлэгүд өгсөн байна. Удалгүй 1264 онд 2-р сарын 8-нд Хүлэгү нас барж, Бэрх Тифлисийн ойролцоо Ил хаан руу дайрч байхдаа бас нас барсан байна. Үүнээс хойш хэдхэн сарын дараа Цагаадай ханы Алгу хан нь бас нас барсан Хубилай хаан Алтан ордны улс Аригбөхийг дэмжиж байсных нь хувьд Бэрхийг томилохоос татгалзаж байсан бөгөөд зүчийн гэр бүлийхнийг хууль ёсны гэр бүлийн гишүүд хэмээн үзэж байв. Хубилай шинэ илханаар Абагхаг томилсон бөгөөд Батын том хүү Мөнх Төмөрийг Алтан ордны улсын нийслэл Сарийн хаан ширээнд суулгав. Хубилайг Баракийн Ойрад руу явуулсан бөгөөд Чагатий Хакатийг хатан болгож 1265 онд хаан ширээнд түүний Бат хүү Мубарик Шахыг суулгав. Барак хойд зүгт хүчээ тэлсэн бөгөөд Хайду ба Gochid- ийг устгаж 1266 онд эрх мэдлээ бататгасан. Тэрээр Таримын эргээс их хааны эзэмшил хүртэлх бүх газрыг эзлэв. Гэвч ухаалаг Мөнх төмөр нь их хааны эзэнт гүрэнд үлдсэн байв. Монгол төрийн цэргийн хүчнийхэн 1269 онд Баракийн цэргийн хүчийг эзлэн авч буулгасан. Дараа жил нь Барак нас барж Хайду Цагаадай хааны удирдлаган дор оров. Энэ үед Хубилай хаан Кангвад 1259 онд шинэ Гүрёо улсын хаан болох Эзонхсонийг 1260-1274 онд онд томилогдсоны дараа Монголчууд эрхэндээ оруулж Солонгост монголын дүрмийг тогтворжуулан баримтжуулах ажил хийж байв. Алтан ордны улс 2 удирдагчтай байсан бөгөөд дундад Ази болон Кавказад Алтан ордны улс эрх мэдлээ тогтоох талаар сонирхож байв. (1270 оны үед) 1273 онд Сингианий намрын дараа Хубилайн түшмэдүүдэд болох Ану ба Лиу Зенг нар song улсыг устгах сүүлийн дайралтаа хийх сонирхолтой байв. Хубилай хааныг дээд шүүхийн үүрэг гүйцэтгэгчээр томилов. Хубилай Мөнх Төмрөөр Алтан ордны улсад 2 дахь удаагийн тооллогыг хийлгэсэн. Ингэснээр Хятададыг бүрэн эзлэх төлөвлөгөө гаргасан. Тооллогыг 1274-1275 онд Алтан ордны улсын бүхий л хэсгүүдэд Смоленск ба Витебск зэрэг хэсгүүдэд ч хийжээ. Хубилай хаан монголын нөлөөг батжуулахын тулд Балкан руу Ногайг бас явуулжээ. Их хаан Хубилай 1271 онд Хятадын Дай юань дахь Монголын дэглэм хэмээн дахин нэрлэж мянган мянган хятадыг хяналтандаа байлгах болсон. Орчин үеийн Бээжинд Ханбалик болон Даду нарыг удирдагч болгон шилжүүлж суулгасан. 1276 онд юань улсад Сонг ийнхон бууж өгсөн бөгөөд Хятадын бүхий л хэсгийг анхны хятад биш угсааны хүн удирдах нь монголчууд байв. 3 жилийн дараа юань ийн усан цэргтйнхэн Сонг ийн угсааны хамгийн сүүлийн дайралтанд орж бут цохигдсон Сонг Эмпресс, Давагер болон түүний хүү зао xian нь Ханбаликт татвар төлөхгүйгээр суурьшах болов. Хубилайн хатан Чаби хувийн сонирхотой байх хэдий тийм боловч Хубилай би зао нар зангус руу намыг шилжүүлсэн Хубилай хүчирхэг эзэнт гүрнийг байгуулсан бөгөөд академи, албат, худалдааны боомтууд, сувгууд, урлаг, шинжлэх ухаанд хөрөнгө оруулалт хийх замыг нээж өгсөн. Евроазийн ихэнхййг нь эзэлсэн бөгөөд хятадыг амжилттай барьж байв. Бурма, Аннаш, Сахалин, Чимпа зэрэг улсыг хамжлага улсын маягаар барьж байв. Япон болон Жавагийн Монголыг эзлэн түрэмгийлэх санаархал нь бүтэлгүйтсэн. Энэ үед түүний ач хүү Ийхан абагха монголын ноёрхолыг тэлэхийг оролдсон Сирийн маммукс болон хойд Африкийн зарим улс орныг буулган авч монголын ноёрхолд багтаан оруулав. Абагха ба Хубилай хаан нар улс орныхоо газар нутгийг тэлж худалдааны замыг нээх тал дээр ихэвчлэн анхаарлаа хандуулж байв. Хаан Хубилай өдөр бүр том хуралдай хийдэг байсан бөгөөд сайдууд, гадаадын мөргөлчид, Христийн шашин нь хэрвээ үнэхээр зөв шашин бол түүнийг нотлох зэрэг янз бүрийн асуудлаар хуралдаж ярилцдаг байв. Хубилайн хүү нь Ноту хан бөгөөд 1266-1276 онд Алмамикийг эзэлсэн бөгөөд Мөнхийн хүү Ширээгийн удирдлаган доор жэнгисид бослого гарган Хубилайн 2 хүүгийн эсрэг боссон. Босогчид Хайду болон Мөнхтөрийн дор ажиллаж байсан. Үүний дараа Хайдутай ашиг сонирхолын үүднээс нэгдсэн байсан учир 1269 онд гадаадруу хандлагаа чиглүүлж байсан хэдий ч Хубилай хаан түүний цэргийг Өгөдэйгээс хамгаалж цэргийн хүчээрээ дэмжсэн их хааны армийнхан бослогыг дарж Монгол дахь хааны хот хамгаалах цэргийн хүчийг нь нэмэгдүүлсэн Хайду ийнхүү Ахмаликыг хянах болсон. 1279-1280 онд Хубилай хаан монголын ёс заншлыг зөрчсөн хэмээн Ислам, еврейчүүдийн үхэр малыг тахилд өргөх ёслолыг үйлдэхгүй байх гэсэн зарлигыг гаргасан Мусмын Ахмаад тэгүдэр 1282 онд Илханатын их улсад бүслэлт хийсэн боловч Мам лукас, Абагхагын хуучин монголчуудын тайж болох Арагхунтай найрамдсаны эцэст их хаантай холбоо тогтоосон. Мусламын нийгмийг Хубилайн удирдлагын дор хятадад байгуулсан бөгөөд мусламанчууд нь удирдлагын тал дээр Монголчуудтай нэгдэх болсон. Абагханын хүү Аргхун их хаан Хубилайд 4-р Николоос Поп ламд илгээсэн захидалдаа Египетийг эзлэх талаар төлөвлөгөөндөө оруулсан байсан. Хубилайгийн ач охин келлишог Алтан ордны улсын Хунгират генералтай гэрлүүлсэн нь Хубилайн хүү Комукон болон Хөхчү нарыг эргүүлэн авчирхад тусалсан байна. Алтан ордны улсын шүүх нь 1282 онд Юань улсын эрх мэдэлд орсон гэдгээ мэдэгдсэн бөгөөд Хубилайгийн генерал Хайдуг чөлөөлсөн. Алтан ордны Хаан кончи Юань болон Лханатын хоорондох харилцаа холбооны үндсийг тавьж Хубилай хаанаас бэлэн болсон үр тариаг хүлээн авчээ. Хаганы ажилд улс төрийн зөрчилдөөн байсныг үл харгалзан үзвэл эдийн засаг ба худалдааны систем нь үргэлжлэн явагдсан байна.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=5" title="Хэсгийг засварлах: Байлдан дагуулалт ба гадаадтай тогтоосон харилцаа холбоо">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.91.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D0.B4.D0.B0.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B3.D1.83.D1.83.D0.BB.D0.B0.D0.BB.D1.82_.D0.B1.D0.B0_.D0.B3.D0.B0.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D0.B4.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D1.82.D0.BE.D0.B3.D1.82.D0.BE.D0.BE.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D1.80.D0.B8.D0.BB.D1.86.D0.B0.D0.B0_.D1.85.D0.BE.D0.BB.D0.B1.D0.BE.D0.BE">Байлдан дагуулалт ба гадаадтай тогтоосон харилцаа холбоо</span></h2>Хубилай хишигтэн цэргийн бүтэц үүргийг хязгаарласныг үл харгалзан бүрэлдэхүүнд нь эхлээд Хятадыг оруулсан байсан боловч сүүлдээ Кирчах, Алан, Ороагн нэгжүүдийг шинээр улсын хишигтэн цэрэгт оруулсан байна. Өөрийн хишигтэн цэргийг 1263 онд байгуулсан бөгөөд Хубилай Чингис хааны 4 н албадын үр удам болох Брохула, Боорчи, Мухулай зэрэг 3ыг оруулж байжээ. Хубилай хаан хишигтэн цэрэгт давуу эрх олгодог байв. Монгол болон Хятадын нэгжүүд нь аль аль нь Чингис хааныг ашиглаж байсан зохион байгуулалт 10 тын системээр явагддаг байв.Монголчууд шинэ их бууны анги болон янз бүрийн технологийн эхэн үедээ бусад улс орноос авч ашигладаг байсан. Хубилайн хүү болох Хүлэгү 1000 хятад ажилчныг Барга Монголын Амбагай хааны дор оруулан ажиллаж байсан бөгөөд Ирак болон Иранаас Исмайл болон Ал Ал Дичийг инженерээр авчирсан байна. 1282 онд дэлхийн хамгийн эртний их бууг монголын эзэмшилд байсан Манжураас олж бүртгэсэн байдаг. Хубилай болон түүний жанжидад эдийн засгийн ашиг тустай тул өмнөд хятадаас мөргөлдөөн гарахаас зайлсхийж байв. Хубилайн гадаадын албаныхан дипломат болон цэргийн бодлогын хувьд эзэнт улсын бодлоготой байв. Хубилай хаан 1260 онд Солонгосыг хамжлагат улс болгосон. Юань улс 1271 онд Вонжонгын эрх мэдлийг Солонгос даяар тогтворжуулахад тусалсан. 1272 онд Монголын эзлэн түрэмгийллийн дараа Солонгос нь Юань улсын эрх мэдэлд бүрэн оржээ. Солонгос дахь Гүрёо, Монголын цэргийн бааз болсон бөгөөд олон төрлийн коммандуудыг тэнд гүйцэтгэдэг байв. Комфуцын сургасан Хятадын зөвлөгчдийн эсрэг байсныг харгалзан үзэж Хубилай хаан Монголын цэргүүдийг япон, Бурма, Жава, Вьетнам, зэрэг рүү дайран оруулахаар шийджээ. Энэ үед инфляцийн улмаас цаасан мөнгийг эзлэгдсэн улс оронд ашиглахаар болов. 1273-1276 онд Сонг улс болон Японы хооронд дахин дайн гарч 110000-142000 динг хүрч байжээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=6" title="Хэсгийг засварлах: Япон руу довтолсон нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.AF.D0.BF.D0.BE.D0.BD_.D1.80.D1.83.D1.83_.D0.B4.D0.BE.D0.B2.D1.82.D0.BE.D0.BB.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Япон руу довтолсон нь</span></h2>Хубилай хаан Япон руу 2 удаа дайрсан хэдий ч завиных нь загвар цаг агаарын нөхцөл байдалд тохиромжгүй байсан учир бүтэлгүйтсэн. Эхний дайралтаа 1274 онд 900 завьтайгаар хийсэн байна. 2 дахь дайралтаа 1281 онд хийсэн. Монголчууд энэ үед 2 тусдаа хүчийг илгээсэн бөгөөд эхнийх нь 40000 Хятад, Солонгос, Монгол цэргүүдийг Масачаас гарган 900 завиар явуулсан бөгөөд энэ үед хоорондоо 74 м уртын зайтай 3500 завинд өмнөд Хятадаас авсан 100000 далайчин бүхий томоохон хүчийг илгээжээ. Тухайн үед усан цэргүүдэд зэр зэвсэг тийм их ч байгаагүй. 10-р сард Солонгос, Японоос 110 мил зайд завиараа дөхөж очсон байсан. Солонгосчууд 1281 оны 6-р сарын 23-нд Хаката Байд усан завиараа хүрсэн байсан боловч Хятадаас гарсан завь нь энд хүрч чадаагүй байна. Самурай цэргүүд Монголын цэргүүдийг дахин ялсан. Монголчууд нэгдсэн хүчтэй байснаар дайнд ялдаг. Монголчууд галт сумаар дэлбэлж, нум сумаар тасралтгүй харваж, Самурайг бөмбөгдсөн байна. Гэвч Монголчууд японыг усан цэргээрээ ялаагүй байна. Усан цэргийн Археологич Доктор Кензо Хаяашида Такашимагын баруун эргийн дагуух 2 дахь дайралтын үед хэрэглэж байсан зарим зүйлсийг нээн илрүүлсэн байна. Түүний багийн олддвор нь Хубилай хааны дайралт Японыг сандаргаж байсныг гэрчилдэг. Хятадууд завийг маш ихээр хэрэглэдэг байжээ. Хубилай хааны хяналтан доор Хятадууд дайралтанд орох үед хэрэглэх завийг маш түргэн шуурхай олноор нь барьж байгуулж байжээ. Хаяашида Хубилайн стандарт, маш сайн бүтэц зохион байгуулалттай далай дээгүүр явдаг завинууд ашиглаж байсан гэдгийг томъёолсон. Япон руу дайрсан анхны дайралтын дараа Японы усан цэргүүд болох Вокоу нар Солонгос руу дайралт үзүүлсэн байдаг. Гэвч Монгол, Солонгосын хүч түүнийг буцаасан бөгөөд Вокоугын усан цэргүүд Горёо болон Камакура дахь цэргийн чадалд хүрэхээргүй сул байсан нь харагддаг. 1293 онд Юань улс Окинавагаас 100 японыг олзлон авсан байдаг.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=7" title="Хэсгийг засварлах: Вьетнамд хийсэн довтолгоон">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.92.D1.8C.D0.B5.D1.82.D0.BD.D0.B0.D0.BC.D0.B4_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B4.D0.BE.D0.B2.D1.82.D0.BE.D0.BB.D0.B3.D0.BE.D0.BE.D0.BD">Вьетнамд хийсэн довтолгоон</span></h2>Хубилай хаан Вьетнам руу 2 удаа дайтахаар явсан. Хубилай 1260 онд их хаан болох үедээ Тран улс руу 3 жилд 1 удаа дайралт хийдэг байсан. Гэвч хаан нь удалгүй бууж өгсөн. Анхны дайралт нь 1284 оны 12 сард Тог хааны удирдлаган дор явагдсан бөгөөд Тэрээр Хубилай хааны тайж юм. Ван Киев дахь Омарын дайнд ялсны дараа 1285 оны 1 сард Танг Лонгыг маш хурдан эзлэн авч хил хязгаараа тогтоосон тухайн үед Чамфагаас ирсэн Согетун хойд зүг рүү чиглэн шилжсэн бөгөөд Нгхэ Ан руу маш хурдан шилжсэн бөгөөд энэ үед Трамкиен гэсэн жанжины удирдлаган дор Траны арми нь хөдөлж байжээ. Хэдий тийм боловч Тран хаан болон түүний цэргийн командлагч монголчуудын дайралтаас зугтаах тактикаа өөрчилсөн. 4-н сард Трачкданг Кой жанжин Чуонг Дуонгд Согетуг буулган авсан ба Тран хаан том дайнд ялж Согету нас баржээ. Удалгүй үүний дараа Тран нхат дуат жанжин Хантирт болсон дайнд ялалт байгуулж Тог хаан Тран хунг Дао жанжиныг буулган авсан ба Хубилай хааны Вьетнам руу дайрсан анхны дайралт бүтэлгүй болсон. Тог хаан хүрэл сумнуудын гадна талыг далдалсан байсан байна. Эхний дайралт бүтэлгүйтсэний дараа Хубилай хаан Нхан Тонгийн ах Транич Такийг монголд суурьшуулахийг хүссэн Хайду нь Беш Баликийн сүмийг сөнөөсөн бөгөөд дараа жил нь хотыг нь эзлэн авчээ. Ихэнх Уйгурчууд Юань улсын урд зүг рүү аюулгүй байхын тулд Кашкарыг орхин явжээ. Зөвхөн Хубилай хааны хүү Бука Төмөрийг Бригун хэсгийн эсэргүүцлээр 1291 онд 10000 Төвдийг хөнөөж, Төвдийг бүрэн эзэлж авсан. 1287 онд Хубилай хаан Вьетнам руу 2 дахь дайралтаа хийсэн бөгөөд өмнөхөөсөө илүү зохион байгуулалттай болж том том хөлөг онгоц ашиглан, хоол хүнсээ ч бас хангалттай нөөцөлжээ. Тогханы удирдлаган дор байсан монголчууд Вьетнам руу дайрч маш хурдан ялсан. Хубилайн Кифчагийн омар хэмээх удирдагч 4 сарын эхээр усан завиар Вачданг голоор гэрлүүгээ усан завиар явсан байна.Гүүр болон замууд нь устаж алга болсон байсан. Монголын усан завиуд вьетнамын 100,100 н жижиг усан завиудад эзлэгдэж Омар нь олзлогдсон байна. Энэ үед Дай вьегийн арми нь тасралтгүй дайрч эхэлсэн бөгөөд Лангсонг дагуу тавьсан замаар Тогханы арми хүчтэй цохилтонд орсон. Тогханы амьдрал энэ үед маш их эрсдэлд орсон. Дай вьет болон Чамфагийн хаант улс нь илүү их зөрчилдөөн гаргахаас зайлсхийж Хубилайгийн засаглалыг хүлээн зөвшөөрчээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=8" title="Хэсгийг засварлах: Өмнөд Ази болон өмнөдийн далай тэнгисийн хэсгүүд">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D3.A8.D0.BC.D0.BD.D3.A9.D0.B4_.D0.90.D0.B7.D0.B8_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D0.BE.D0.BD_.D3.A9.D0.BC.D0.BD.D3.A9.D0.B4.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D0.B9_.D1.82.D1.8D.D0.BD.D0.B3.D0.B8.D1.81.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.85.D1.8D.D1.81.D0.B3.D2.AF.D2.AF.D0.B4">Өмнөд Ази болон өмнөдийн далай тэнгисийн хэсгүүд</span></h2>Бурмагон өмнөөс 3 н эксфедеци нь (1277,1283,1287 ) Монголын хүчийг Ирравадди делтад авчирсан бөгөөд Монголчууд Багайд олзлогдож Бурмагын Паган хаант улсын нийслэлд ирсэн бөгөөд тоглоомын засгийн газрын үндсийг тавьсан байна. Хубилай ашиг тустай зүйл болно хэмээн мэдэж байсан боловч Бурмиесн эцэстээ голын салаа урсгал мэт болж Хятадаас Монголын хэсэг хүртэл нүүдэллэж байв.Колбодиаган Кхмер гэсэн хаант улс байсан бөгөөд 1278-1294 оны хооронд Малай болон өмнөд энэтхэгийн хэсэгт Хубилайн улсад нэгдэн орсон байна. Монголчууд энэ хэсгийг цэвэр худалдааны болон алба гувчуурын хэсэг болгох сонирхолтой байв. Хубилайн засаглалын сүүлийн жилүүдэд Сичгхасаригын Жавачесегын өмнө 20-30 мянган цэрэгтэйгээр гарсан ч Монголын хүч Мажабахи улсын өмнө 3000 аас ч олон цэргээ алдаж буусан байна. 1294 онд Сүкхота ба Чиагмам гэсэн 2 Тай хаант улс нь Хубилайн эзэнт гүрний алба гувчуур нь болж нэгдсэн байна.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=9" title="Хэсгийг засварлах: Сахалиныг дайлан эзэлсэн нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A1.D0.B0.D1.85.D0.B0.D0.BB.D0.B8.D0.BD.D1.8B.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D0.B0.D0.BD_.D1.8D.D0.B7.D1.8D.D0.BB.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Сахалиныг дайлан эзэлсэн нь</span></h2>Монголын цэргүүд Сахалин руу хэд хэдэн удаа дайрсан бөгөөд энэ нь 1264-1308 онд үргэлжилсэн юм. Монголын эзэнт гүрэн нь албан татвар дээр суурилдаг тул шинэ газар нутгийг эзлэн авбал эдийн засаг нь сайжирдаг байжээ. Нивххс ба Ороххс нь Монголд захирагдах болсон. Аинугийн ард түмэн Монголын өртөө, шуудангийн албанд зүтгэдэг байсан бөгөөд Сахалины ард иргэдийг Монголын их хаанд байлдан дагуулж өгсөн юм. Эцэст нь Аинугийн ард түмэн Монголын захиргааг хүлээн зөвшөөрчээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=10" title="Хэсгийг засварлах: Европ">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.95.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF">Европ</span></h2>Хубилай хааны удирдлаган доор Дорнод ази болон барууныхныг хооронд нь шууд холбоо тогтоох нь нээлттэй болж Төв азийн худалдааны замуудад монголчууд хяналтаа тавьж өртөө шуудангийн үйлчилгээг үзүүлдэг байсан учир монголын эзэнт гүрэнд үзүүлэх ач холбогдол нь их байв. 13 р зууны эхээр европ болон төв азичууд мөргөл, аялал, жуулчлал, элч төлөөлөгчийн журмаар, Хятад руу явдаг замыг бий болгосон. Монголчууд хятадыг захирдаг байсан учир Монголын эзэнт гүрний ойролцоо хаана ч байсан бөгөөд Орос, Перс, Мезопотом зэрэг улс руу бүхий л худалдааны зам чиглэдэг байв. Их хаан болон Пап ламын хооронд хэдэн удаа элч төлөөлөгчийг шууд сольж байжээ. 1266 онд Хубилай хаан Винецийн мөргөлчдөд зөвшөөрөл олгож, 100, 100-н христийн номтнууд болон инженерүүдэд Пологын ах дүү нарт явах зөвшөөрөл олгожээ. 1263 онд ах дүү Поло нар Ромд эргэн ирсэн. Их хаан Хубилай ба Илкхан Аргхуны сайд болох Раббн бар саума 1287-1288 оны үед өрнөдөд Ром, Парис, Бореукас ба дорнодод Дадугаар аялал хийж гол захирагчтай нь уулзсан байдаг. Никкологын хүү Марко Поло энэхүү аялал дээрээ өөрийнхөө аавыг хамт дагуулан явж байсан нь Хятад болон Монголд хамгийн сайн танигдах жуулчин болохых нь үндэс байсан байж болно. Тэрээр Хубилай хааны удирдлаган доор 1275-1292 оны хооронд 17 жилийн турш Юрньан ба Фукиены аймгуудаар аялаж удирдлага нь дахь албан ёсны үйлчилгээнд нь оролцож байсан гэж ярьжээ. Гэвч үүнийг дундад эргэн улсын үеийн түүхчидын Хятадыг дүрсэлсэн хэсгээс гарч ирсэн дэлхийн дүрслэл хэмээх сэтгүүлээс авсан хэмээн европт дамжуулан үздэг байна. Марко Поло нь Раббан Саума дахь дорнод Азийн хэсэгт байсан Кистиорак гэдэг лам нь одоогийн Бээжингийн газар нутагт төрсөн. Тэрээр 1278 онд Иран дахь Илкханы засаглалд төв азиас орж ирсэн бөгөөд Монголчууд Исламд байдаг христэд итгэгчдэдийн тусламжийг авахаар европ руу явсан байдаг. Энэ мэтчилэн тив газруудыг хэрэн хэсэж мэдээлэл түгээж байсан хүмүүс олон байв. Хубилай хааны удирдлаган доор анх хязгаарлалттай боловч хятад болон өрнөдийнхний хооронд соёлын солилцоо болон харилцаа холбоог шууд тогтоож байжээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=11" title="Хэсгийг засварлах: Юань улсын эзэн хаан">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.AE.D0.B0.D0.BD.D1.8C_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D0.B7.D1.8D.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.BD">Юань улсын эзэн хаан</span></h2>Хубилай Монголын эзэнт гүрний зохион байгуулалтад уламжлалт 10 т ын системийг ашиглаж байсан бөгөөд 1261 онд өндөр албан тушаалтнууддаа тусгай шуудангийн эрхийг өгсөн байдаг. Тэрээр хятадын улс төр болон соёлын загварчлалыг сайшаан дэмжсэн байдаг бөгөөд уламжлалт ноёны нөлөөг багасгаж Сонг гүрний агуу их сүр хүчийг буулган авсан. Хубилай 1276 он хүртэл хятадын зөвлөхүүдтэй ажилладаг байв. Угсаатны хан хятадад итгэдэггүй байсан бөгөөд хан хятадуудаас илүүгээр Монголчууд төв азийн болон мусламанчууд, цөөхөн европчуудыг өндөр албан тушаалд томилдог байв. Хубилай монголд Аригбөхтэй дайн хийж байх үедээ хятадын сайдын өргөмөл хүүд эгдүүцэн хан хятадыг сэжиглэж эхэлжээ. Тэрээр Лиу Бингзхонг ба Ху хенг гэх мэт мөн хан хятад зөвлөгчтэй байсан байна. Тэрээр 66 Уйгур Туркчуудыг ажилд оруулсныг нь 21-ыг нь Хятадын дүүргүүдэд хороодын даргаар суурьшуулан үлдээжээ. 1262 онд Ахмаад Фочакних хэмээх итгэгчийг 1260 онд Кискалын захирагчаар томилж Монголын нийслэлийн Шангду хэмээх газар томилон суулгажээ.Хубилай Паксва Ламаг эзэн гүрний удирдагчаар томилжээ. 1270 онд Паксва дөрвөлжин үсгийг зохиосон байна. Хубилай Төвд болон хятадын лам нарыг Паксвагын удирдлаганд оруулж дээд шүүхийн хяналтын хороог үндэслэсэн байна. Төвдөд Паксва ламыг байхад төвдийн лам Сангха бичиг хэргийн ажилд сайн байсан бөгөөд Буддын болон төвдийн оролцооны хувьд хороог байгуулан нэр өгсөн байдаг. Ассирон Христчүүд Хубилайд үйлчилдэг байсан бөгөөд Юань улсын дээд шүүх нь Ассирын физикч Исагын удирдлаган дор шаашныг дэмжих хороог байгуулж Христын сүм барьж өөр шашны урсгалыг оруулж ирсэн байна. Хаган нь 1270 онд дээд шүүхийн хажууд Мусалманы анагаахын төв, 1271 онд Исламаны одон орны судлалын удирдах төв, 1289 онд эзэнт гүрний хөвгүүдэд зориулж Мусалманы сургууль байгуулсан байна.Лиу Бангзонг (1274) Ши, тиази (1275) Зао би (1276) ба Дон веибанг (1278) онд Хятадын албан үүрэг гүйцэтгэгч нь нас барж алга болсоны дараа Хубилай хаан Хятадуудыг дахин ажилд аваагүй байна. Хубилай улсын байдлыг хянадаг удирдлагын ахлагчаар Ахмад Фанакадыг томилсон. 1286 онд төвдийн Сангха эзэнт гүрний ахлах офицер болсон байна. 1965 оноос Баарингын баян болон Жалерийн антонг нар ахлах зөвлөхөөр томилогдон ажиллаж байжээ.Борохулын үр удам болох Очирыг хишигтэн цэргийн удирдагч болгосон. Хубилайи хаан Зиюаныг 1271 онд 8 дахь жилд Юань гүрний байгуулахад албан ёсоор оролцож дадуг нийслэлийг нь болгож зарлан тунхагласан. Хуучин нийслэл нь Шангду байсан. Хубилай хаан Зиюаныг 1274 онд 11 дэх жилдээ өмнөд Сонгын эзэнт гүрний ул мөр дээр их хэмжээний довтолгоо хийж эхэлсэн бөгөөд эцэст нь 1279 онд Зиюан нь 16 дах жилд Сонг гүрнийг устгаж хамгийн сүүлийн удаа улсаа нэгтгэсэн Хятад, Монгол, Солонгос нь тус тусын захирагч бүхий 11 аймагтай байсан. 11 аймгаас гадна төвийн бүсэд одоогий өмнөд хятадын ихэнх хэсэг нь багтаж байсан тул эзэнт гүрний хувьд чухал хэсэг хэмээн харагдаж байсан бөгөөд Дадуд Зхонгшушенгаар шууд захируулж байжээ. Үүнээс гадна төвд нь Ксуанзхенгстут хэмээн нэрлэдэг өндөр төвшиний удирдлагын системээр захирдаг байсан. Хубилай хаан эх сувгийг байгуулсанаар эдийн засгийг өсгөж, барилга байгууламжийг засварлаж, замуудаа өргөтгөж, дүрэм журмаа сайжруулж байсан. Хубилай хааны гэрийн сургууль нь хуучны монгол уламжлалуудыг зарим ойлголтуудыг багтаасан байсан бөгөөд Хубилай хаан засаглалаар эдгээр уламжлууд нь үргэлжлэн явагдсан бөгөөд зарим нэг уламжлалт хятадын эдийн засаг болон нийгэм соёлын асуудал нэвтэрсэн байв. Хубилай монголдын мөргөлчдийг 1263 онд татвар төлөх ёстой хэмээн зарлиг гаргасан бөгөөд 1268 онд зах зээлийн татаварын алба байгуулсан байна. Монголчууд Сонгыг эзэлсэн учир мөргөлчид өмнөд хятадын тэнгис болон энэтхэгийн далай орчмоор тэлэн байрласан байна.1286 онд далай эрэг орчмын худалдаанд зах зээлийн татварын хяналтыг тавьж эхэлсэн. Заогийн газрыг шинэчлэлийн гол эх үүсвэр нь давсны монополь байсан. Монголын захиргаанд 1227 онд цаасан мөнгө ашиглаж эхэлсэн. 1260 оны 8 сард Хубилай хугацаа нь дуусдаггүй Юаныг эргэлтэнд оруулж данс тооцоо бүхий цаасан мөнгийг анх бий болгосон байна. Ийнхүү мөнгө нь алт, мөнгө болон хувирах боломжтой болсон бөгөөд засгийн газар татвар төлөгчдөөс цаасан мөнгө авдаг байв. 1273 онд тэрээр Сонгын эзлэн түрэмгийлэгчдэд эдийн засгийн тусламж дэмжлэг үзүүлсэн. Ийнхүү Чао хэмээн нэрлэгддэг цаасан мөнгөөр л татвараа төлөхийг шаарддаг болсон. Хубилайн засаглал гадны мөргөлчид юмуу энгийн иргэдээс алт мөнгөн хэлбэрээр татвараа хураан авч байсан. Гэвч наймаачид солилцоо хийж засгийн газраас авдаг болсон. Хубилай хаан анх яагаад фиат мөнгө үйлдвэрлэгчдийг бий болгосны учир нь ийм юм. Цаасан баримтууд нь цуглуулсан татварыгыг бий болгодог бөгөөд энэхүү том улс орны зоос тээвэрлэхэд зарцуулдаг байсан зардлыг бууруулсан. 1287 онд Хубилайн сайд Сангхан Зхиюан хэмээх шинэ мөнгөн бий болгосон. Энэ нь хөрвөх чадваргүй байсан бөгөөд зэсээр хийсэн байв. Илханатын Тиякхатугын дараа Перс болон Дундчихны системэд үүнийг хэрэглэх ямар ч боломжгүй учир хэрэглээнээс гарсан. Хубилай азийн урлагийг дэмждэг байсан бөгөөд шашны итгэлийг ч дэмждэг байжээ. Хубилай хаан Таоистын эсрэг үзэл баримтлалтай байсан. 1270 онд Марко Поло гэх мэтийн хэд хэдэн европчууд монгол гүрэнд зочилон ирсэн байдаг.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=12" title="Хэсгийг засварлах: Их гүрний нийслэл хот">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.98.D1.85_.D0.B3.D2.AF.D1.80.D0.BD.D0.B8.D0.B9_.D0.BD.D0.B8.D0.B9.D1.81.D0.BB.D1.8D.D0.BB_.D1.85.D0.BE.D1.82">Их гүрний нийслэл хот</span></h2>1260 оны 5 сарийн 5-нд Шангдуд Хаганыг Хубилай хан үлдээснээр улсаа зохион байгуулж эхэлсэн. Зханг веккиан нь Туогын найз байсан бөгөөд төвийн захирах ажилтан байсан ба 1260 онд Хубилай хаан Далинг руу тухайн нутгийн хүн амыг тоолуулахаар явуулжээ. Туогын хамт Зхиангдагалдуулан явуулсан байна. Туо нь инженерийн ажилд сонирхолгүй байсан ч одон орны ажилд орсон. Тэрээр багаж зохион бүтээхдээ ур чадвартай байсан бөгөөд хийсэн төхөөрөмжүүдээрээ одон орны ажиглалт явуулдаг байв. Тэрээр одон орны төххөөрөмжүүдийг ашиглан нарийвчилсан хугацааг харуулж чаддаг усан цагийг бүтээсэн. Туркмистаны уран барилгачин Икхитөр Ал Диен Хаган ба Хан Баликийн нийслэлийн барилгуудын загварыг байгуулсан. Их хаан шинэ нийслэлээ барьж байгуулахын тулд гадны маш олон ажилчдыг авсан байна. Түүний нэг болох Непалиас ирсэн Арниго цагаан Стиуфаг байгуулсан бөгөөд энэ нь Хан Балик Дадудаа хамгийн том нь байжээ. Зхангын Хубилай хаанд зөвлөсөн түүний найз болох Туо нь усан байгууламж бүхий инженерийн шийдлийг гаргасан байна. Хубилай хаан усжуулалт, тариа ногооны тээвэрлэлт, үерийн хяналт зэрэгт усны менежмент чухал гэдгийг мэдэж байсан бөгөөд Даду ба Шар мөрний хоорондох талбайд эдгээр обектуудыг хэрхэн оруулж болохыг Туогоос оруулж байжээ. Туо Дадуд шинэ усны хангамжийг Шиншан уулан дах Байбу хэмээх газраас 30 км урт суваг татан Дадуд ус татжээ. Тэрээр өөр өөр голын сав газруудыг холбож шинэ шинэ суваг байгуулж усны төвшинг байгуулж,өөр амжилттай болгож болох сайжруулсан зүйлүүдийг бий болгох бодолтой байжээ. Үүгээрээ Хубилай хаанд таслагдсан бөгөөд Туо улс орны бусад хэсгүүдэд төстэй хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж байжээ. 1264 онд тэрээр Монголын хэдэн жилийн турш хийсэн дайны үеийн усжуулалтын системд анхаарлаа хандуулж гэмтлийг нь засах талаар хаанаас асууж байсан. Туо нь Зханг найзтайгаа байнга хамт явдаг байсан бөгөөд системийн гэмтсэн хэсгийг засахад тусалж, үр дүнтэй ажил хийхэд нэмэр болдог хэмээн тэмдэглэсэн байдаг. Тэрээр мэдэгдлээ Хубилай хаанд шууд явуулдаг байжээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=13" title="Хэсгийг засварлах: Наяны бослого">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9D.D0.B0.D1.8F.D0.BD.D1.8B_.D0.B1.D0.BE.D1.81.D0.BB.D0.BE.D0.B3.D0.BE">Наяны бослого</span></h2>Чингис хааны дүү Жичийг эзлэн авах үед Манжид томоохон хэмжээний нэгэн зүйл тохиолджээ. 1262 онд Хубилай хаан ширээнд засах ёслолыг тэдний үр удмынхан дэмжиж байсан ч залуу үеийнхэн нь салан тусгаарлахыг илүүд үзэж байв. Хубилай тэр үед Өгөдэй хааны хууль дүрмийг дагаж мөрдөхийг тулгадаг байжээ. Түүний хүү Манггала нь 1272 онд Синган болон Шансид шууд хяналтын системийг хийсэн байна. 1274 онд Хубилай хаан Манж дахь монголын төлөөлөгчөөр Лиан Хихианыг томилсон. Лиа Тунг мужид 1284 онд Монголын автономит ёсыг халж Хагангыг удирдлаган дор оруулсан. Их хааны үр удам болох Билгүтэйгийн 4 дэх үеийнхнийг 1287 онд Наян нь өдөөн хатгажээ. Наян төв Ази дахь Хубилайн өрсөлдөгч болох Хайдутай холбоо тогтоожээ. Манжийн үндсэн жургенс ба татарууд нь Наяныг дэмжиж байв. Хасарын хүү болох Шикктур ба Хачиуны үр удам болох Хаданы удирдлаган дор бослого гарчээ. Наян нь Чингис хааны хүү Хүлгэний Эбугений тайж байсан бөгөөд Хүдэний гэр бүлийн гишүүн, Гүюг хааны дүү байсан учир түүний бослогод цэргээ нэгтгэсэн Хубилай наяны баяныг явуулсан бөгөөд Хайду Хархориныг эзлэн үлдэж Манжийн бослого руу өөр нэг цэргийн хүчийг явуулжээ. Хубилай хааны жанжин Озтөмөр нь 6-р сарын 14-нд Хятад Алан нь Литингийн удилдлаган дор Хубилайг хамгаалж байхад Наяны 60000 цэрэг нь Монгол руу дайрчээ. Корйөгийн Чхүнгнйөл ван бослогыг дарахад цэргээрээ тусласан байна. Ширүүн тулалдааны дараа наяны цэргүүд ухарсан бөгөөд Литинг бөмбөгдөж эхэлснээр шөнийн цагаар наяны цэргийн хүрээг бут цохисон байна. Хубилайн цэргийн хүч Наяныг устгасан. Энэ үед Шикатур нь Лиаонингд хэмээх Хятадын дүүрэгт бослого гаргасан боловч сарын дотор түүнийг няцаажээ. Хайду нь дайнаас зугтаан хойд зүг рүү явсан. Хэдий тийм боловч Хайду Шанхай дахь Юан гүрний гол цэргийн хүчийг буулган авсан бөгөөд 1289 онд маш богино хугацаанд Хархорумыг эзлэн суусан байна. Хайду Хубилай хаан цэргийн томоохон хүчээ хөдлөгөхөөс өмнө зугтаажээ. 1289 он хүртэл наяныг дэмждэг хүмүүс байсан боловч аяндаа алга болсон. Бослого гаргасан тайжийн цэргийн хүчнийхэн гэр бүлийнхнийхээ хамт улс орон бүртээ буцсан байв. Хубилай Монгол Манжид гарсан бослогын үеэр зарим хүмүүсыг залхаан цээрлүүлсэн байна. Энэхүү бослогын улмаас 1287 оны 12-р сарын 4-нд Лиаоянг салбар тагнуулын газрыг үүсгэн байгуулжээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=14" title="Хэсгийг засварлах: Өтөл нас">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D3.A8.D1.82.D3.A9.D0.BB_.D0.BD.D0.B0.D1.81">Өтөл нас</span></h2>Хубилай 1291 онд Бурхан Халдун руу том хүү Гамалагаа илгээсэн байна. Чингис хааныг Бурхан Халдун ууланд оршуулсан учир Хубилай хаан өргөл өргөхийг хүсч байсан ба энд монголчууд маш хүчтэй хамгаалалт хийж байсан. 1293 онд хүрээлэн буй орчинд нь дахин хяналт тавьж Баяны хяналтан дор Хархорумыг үлдээж Хубилайн өрсөлдөгч хамаатан болох Хайдуг дараагийн 3 жилд нь олж алахыг нь хүссэнгүй. 1293 онд Хубилайн армиас төв сибирийн өндөрлөгийн хэсэгт орших Хайдугийн хүчийг устгасан байна. Хубилай хаан Чингэнтөмөрөөр энэхүү амжилт гаргасан төлөвлөгөө зохиолгожээ. Чингэнтөмөр нь Зхонгшушенгийн удирдагч болсон бөгөөд Камфуцийн загвар бүхий эзэнт гүрнийг бий болгожээ. Алтан ордны улсаас Номунхан эргэж ирсний дараа тэрээр Чингэнтөмөрт ирсэн гэдгээ мэдэгдсэн байна. Хэдий тийм боловч түүнийг хойд зүг рүү цөлжээ. 1285 онд Чингэнтөмөр эрх мэдлээсээ татгалзсан. Энэ үйлдэл нь Хаганы уурыг хүргэсэн бөгөөд Хубилай түүнтэй уулзахаас татгалзжээ. Чингэнтөмөр ааваасаа 9 жилийн өмнө буюу 1285 онд нас баржээ. Хубилай харамсан гашуудсан бөгөөд түүний эхнэр Байрантай дотно хэвээр үлджээ. Чабигийн үхэлтэй хамт түүний зөвлөхүүдтэй шууд холбоо тогтоосноос Намбуй болон бусад хатад үгнээсээ буцаж эхэлсэн байна. Өөрөөр хэлбэл Хубилай хаан амьдралынхаа эцэст Тулай өвчин туссан байжээ. Тэрээр амьтны эд эрхтэн идэх дуртай болсон учир жин нь маш их нэмэгдсэн. Ийнхүү түүний цусан дахь бөөмийн хэмжээ томорсноор Тулай өвчинтэй болсон байна. Түүний үхэлтэй энэхүү өвчин холбоотой бөгөөд гол залгамжлагчаараа Зкенжэн хүүгээ сонгосон байсантай ч холбоотой юм. Түүнийг үхэхээс өмнө Хубилай хаан Чингэнтөмөрийн хүү Тэмын шинэ титэм залгамжлагчаараа сонгогдсон бөгөөд Монгоын эзэнт гүрний 6 дахь эзэн хаан болж Хубилай хааныг нас барсны дараа Юань гүрний 2 дах захирагч болжээ. Өвчний улмаас эцсийн эцэст түүнээс 30 насаар ах Баяныг ч цэргийн хүчний удирдлагаар сонгох боломжтой байжээ. Хубилай байнга бие нь суларч 1294 оны 2-р сарын 18-нд нас баржээ. 2 жилийн дараа оршуулгын ёслолыг хийсэн бөгөөд монголын хаадын оршуулгын газарт аваачсан байна.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=15" title="Хэсгийг засварлах: Гэр бүл">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.93.D1.8D.D1.80_.D0.B1.D2.AF.D0.BB">Гэр бүл</span></h2>Хамгийн түрүүнд Хубилай хаан Тэгүлэнтэй гэрлэсэн бөгөөд Тэгүлэн маш эрт нас баржээ. Түүний дараа Хубилай хаан Хонгирад аймгийн Чаби хатантай гэрлэжээ. Чаби түүний хамгийн хайртай эхнэр байжээ. 1286 онд Чаби хатныг нас барсных нь дараа Хубилай Намбуй хэмээх залуухан үеэл дүүтэйгээ Чабигийн хүслийн дагуу гэрлэжээ. Хубилай болон түүний эхнэрийн хүүхдүүдэд дараах хүмүүс багтана. Доржи (Тэрээр тагнуулын газрын дарга байсан бөгөөд 1263 оноос цэргийн хүчний Буреаугын удирдагч болжээ. Гэвч өвчин тусч маш залуудаа нас баржээ), Чингэнтөмөр (Зхэнжийн) (Тэрээр их хаан Төмөрийн аав байсан), Манггала (Тэрээр Шаанси муж дахь чухал хүмүүсийн нэг байсан), Номунхан, Кхунгжил, Тогоон (Бирм болон Вьетнам руу хийсэн Монголын аян дайны удирдагч, цэргийн жанжин), Хулантөмөр, Цэвэр, Хутагбэхи (Энэ эмэгтэй нь Гүрё улсын Чүн Нёл хаантай гэрлэсэн), 1 хүү ба 2 охин байжээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=16" title="Хэсгийг засварлах: Өв хөрөнгө">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D3.A8.D0.B2_.D1.85.D3.A9.D1.80.D3.A9.D0.BD.D0.B3.D3.A9">Өв хөрөнгө</span></h2>1260 онд хаан ширээнд гарч ирсэн Хубилайн хүч чадал Монголын эзэнт гүрнийг шинэ чиглэлд хандуулсан ажээ. Тэрээр маргаантай байдлаар хаан ширээнд суусан боловч түүний үед Монголчуудын хөгжил хурдасч дэлхийтэй харилцаж байсан төдийгүй Монголын эзэнт гүрнийг Хятадын соёл иргэншилтэй холбож өгсөнөөр эзэнт гүрний хүн ам сайн сайхан амьдрах нөхцлийг хангаж өгсөн байна. Хубилай болон түүний өмнөх хаадын байлдан дагуулал хүчирхэг Хятадыг цэргийн хүчээр байлдан эзэлж, бүтээн байгуулалтанд дахин оруулснаараа эзэнт гүрний хөгжилд маш том үүрэг гүйцэтгэсэн. Одоо үеийн Бээжин хотын орчим төвлөрч байсан нийслэл хотоосоо Түвд, Шинжаан ба монголын жинхэнэ хууль дүрмийг Жин эзэнт гүрний, дотоод Азийн эзэнт гүрний хувьд түрүүчийн хаадын барьж байсан дүрмүүдийг сахиулж чадсан байна.</div>natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-24174514648330391002011-07-19T04:08:00.000-07:002011-07-19T04:08:59.529-07:00tului ogoodie<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Тулуй</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9#p-search">Хайлт</a> </div>Тулуй нь (ойролцоогоор 1190 – 1232) <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хааны</a> их хатан <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D1%80%D1%82%D1%8D" title="Бөртэ">Бөртэ</a> үжнээс төрсөн отгон хүү. 1227 онд Чингис хааныг нас барсны дараагаас 1229 онд өөрийн ах <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D3%A9%D0%B4%D1%8D%D0%B9" title="Өгөдэй">Өгөдэйг</a> хаан ширээнд суух хүртэл хугацаанд Тулуй <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс">Их Монгол Улсыг</a> захирч байжээ. Отгон хүү гал голомтоо сахих монгол ёс заншлын дагуу Тулуй Монголын эзэнт гүрний Монгол эх нутгийн хэсгийг захирч байжээ. <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D1%83%D0%BB%D1%81" title="Алтан улс">Алтан улс</a> болон <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="Хорезм (хуудас бичигдээгүй байна)">Хорезмд</a> хийсэн аян дайнд Тулуй амжилттай оролцож өөрийн цэрэг дайны хэрэгт авьяас чадварыг харуулж байсан.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Чингис хааны хаан ширээг залгамжлагчийг сонгосон нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A7.D0.B8.D0.BD.D0.B3.D0.B8.D1.81_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.BD.D1.8B_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.D1.88.D0.B8.D1.80.D1.8D.D1.8D.D0.B3_.D0.B7.D0.B0.D0.BB.D0.B3.D0.B0.D0.BC.D0.B6.D0.BB.D0.B0.D0.B3.D1.87.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D1.81.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Чингис хааны хаан ширээг залгамжлагчийг сонгосон нь</span></h2><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Тангуд (хуудас бичигдээгүй байна)">Тангудыг</a> дахин дайлаар мордох үед <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%95%D1%81%D2%AF%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Есүй (хуудас бичигдээгүй байна)">Есүй</a> хатан удам залгамжлагчийн асуудлыг гарагж тавьсан байна. <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D2%AF%D1%87%D0%B8" title="Зүчи">Зүчи</a> хэдий авьяаслаг удирдагч, цэргийн жанжин байсан хэдий ч Бөртэ үжнийг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B4" title="Мэргид">Мэргидээс</a> буцаан авах үед эхийн хэвлийд байсан тул Чингисийн төрсөн хүү эсэх талаар маргаан байсан тул эвдрэл хагарал гарах магадлалтай тул түүнийг залгамжлагчаар тодруулах боломжгүй байсан байна. Ялангуяа түүний удаах дүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9" title="Цагадай">Цагадай</a> эрс эсэргүүцэж байсан. Цагадай хатуу ширүүн ааштай хүн байсан тул олон үндэстнийг хамарсан том гүрнийг удирдахад зохимжтой бус байжээ. Тулуй цэргийн жанжны хувьд маш авьяаслаг, цэргийн хүч ихтэй, олон ноёдын дэмжлэг хүртсэн хүн байсан тул хаан ширээнд сууж болох байв. Харин 3 дахь хүү Өгөдэй ааш зан зөөлөн, олон талуудын эв зүйг олохдоо сайн, улс төрийн уян хатан бодлого явуулах чадвартай хүн байсан тул Чингис хаан өөрийн залгамжлагчаар Өгөдэйг заан сонгожээ. Монголын олонхи ноёдууд Тулуйг дэмжиж хаан болгохыг хүссэн боловч Тулуй эцгийн гэрээслэлийг даган ах Өгөдэйг хаан ширээнд суулгажээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9&action=edit&section=2" title="Хэсгийг засварлах: Үхэл">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D2.AE.D1.85.D1.8D.D0.BB">Үхэл</span></h2><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D0%9D%D1%83%D1%83%D1%86_%D0%A2%D0%BE%D0%B2%D1%87%D0%BE%D0%BE" title="Монголын Нууц Товчоо">Монголын Нууц Товчоонд</a> бичсэнээр "1232 онд Алтан улсад хийж байсан аян дайны үеэр Өгөдэй хааны бие өвдсөнд дайн дажин сүйтгүүлсэн <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8F%D1%82%D0%B0%D0%B4" title="Хятад">Хятадын</a> Алтан улсын газар усны эзэд хилэгнэсэн байна гэж <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D3%A9%D3%A9&action=edit&redlink=1" title="Бөө (хуудас бичигдээгүй байна)">бөө</a> нар мэргэлэн ойр төрлийн буюу алтан ургийн хүнийг золиослох хэрэгтэй гэсэнд Тулуй өөрийн саналаар адисласан усыг уун өөрийн амийг золиослон ахынхаа амийг аварсан гэж бичсэн байдаг. Тулуй үхэхийн өмнө <i>Суут Чингис хаан эзэн минь, дээр чинь ах нар, доор чинь дүү нар байтал, хаан ах таныг агт морь шиг сорьж, ирэг хонь шиг барилж үзээд их сууринд суулгаж, олон улсыг захирах дээд үүргийг даатгав. Намайг хаан ахын дэргэд байж, мартсаныг сануулж, унтсаныг сэрүүлж яв гэсэн билээ. Одоо хаан ах чамайг алдвал, би хэний мартсаныг сануулж, хэний унтсаныг сэрүүлэх вэ? Үнэхээр хаан ах муужирвал, олон монгол улс өнчирч, Хятад улс баясах болно. Хаан ахын оронд би золио болъё! <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%83%D0%BB_%D0%B7%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Тул загас (хуудас бичигдээгүй байна)">Тул загасны</a> нурууг тунтарч явлаа, би. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B8%D0%BB%D1%8D%D0%BC_%D0%B7%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Хилэм загас (хуудас бичигдээгүй байна)">Хилэм загасны</a> нурууг хяргаж явлаа, би. Илийг ялж, далдыг дарж байв. Миний нүүр гоо, нуруу өндөр биз. Бөө нар бөөлж залбирагтун!</i> гэж хэлсэн байна."<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9&action=edit&section=3" title="Хэсгийг засварлах: Үр удам">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D2.AE.D1.80_.D1.83.D0.B4.D0.B0.D0.BC">Үр удам</span></h2><h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Өгэдэй хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Өгэдэй хаан</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Их Монгол Улсын хаан</i></td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:YuanEmperorAlbumOgedeiPortrait.jpg"><img alt="YuanEmperorAlbumOgedeiPortrait.jpg" height="254" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/YuanEmperorAlbumOgedeiPortrait.jpg/200px-YuanEmperorAlbumOgedeiPortrait.jpg" width="200" /></a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1229 - 1241</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаан ширээнд<br />
суусан</th> <td class="">1229</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">~1186</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1241</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Өмнөх хаан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D1%8E%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Гүюг хаан">Гүюг хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Их хатан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Турхан">Турхан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Боржигин">Боржигин</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эх</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D1%80%D1%82%D1%8D_%D2%AF%D0%B6%D0%B8%D0%BD" title="Бөртэ үжин">Бөртэ үжин</a></td> </tr>
</tbody></table><b>Өгэдэй хаан</b> (1186-1241) нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хааны</a> гуравдугаар хөвгүүн, Их Монгол Улсын хоёрдугаар Их Хаан байв.<br />
<br />
<table class="toc" id="toc"><tbody>
<tr> <td> <div id="toctitle"> <h2>Агуулга</h2><span class="toctoggle">[<a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#" id="togglelink">нуух</a>]</span></div><ul><li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.93.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.BB_.D2.AF.D2.AF.D1.81.D1.8D.D0.BB"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Гарал үүсэл</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.91.D0.B0.D0.B3.D0.B0_.D0.BD.D0.B0.D1.81"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Бага нас</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.97.D0.B0.D0.BB.D1.83.D1.83_.D0.BD.D0.B0.D1.81"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Залуу нас</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A2.D3.A9.D1.80.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.85.D1.8D.D1.80.D1.8D.D0.B3.D1.82_.D0.BE.D1.80.D0.BE.D0.BB.D1.86.D0.BE.D0.B6_.D1.8D.D1.85.D1.8D.D0.BB.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Төрийн хэрэгт оролцож эхэлсэн нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A5.D0.BE.D1.80.D0.B5.D0.B7.D0.BC_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D1.81.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D0.B4"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Хорезм улсын эсрэг аян дайнд</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.AD.D0.B7.D1.8D.D0.BC.D1.88.D0.B8.D0.BB_.D0.BD.D1.83.D1.82.D0.B0.D0.B3_.D0.B0.D0.B2.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Эзэмшил нутаг авсан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-7"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A2.D0.B0.D0.BD.D0.B3.D1.83.D0.B4_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D1.81.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D0.B4"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Тангуд улсын эсрэг аян дайнд</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-8"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A2.D3.A9.D1.80.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.8D.D1.80.D1.85.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D0.B0.D0.B2.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Төрийн эрхийг авсан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-9"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A5.D0.BE.D1.80.D0.B5.D0.B7.D0.BC.D1.8B.D0.BD_.D2.AF.D0.BB.D0.B4.D1.8D.D0.B3.D0.B4.D0.BB.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D1.83.D1.81.D1.82.D0.B3.D0.B0.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">9</span> <span class="toctext">Хорезмын үлдэгдлийг устгасан нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-10"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A0.D2.AF.D0.BC.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.81.D1.83.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BD.D1.82_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D0.B1.D0.BE.D0.B4.D0.BB.D0.BE.D0.B3.D0.BE"><span class="tocnumber">10</span> <span class="toctext">Рүмийн султант улсын бодлого</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.90.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD"><span class="tocnumber">11</span> <span class="toctext">Алтан улстай хийсэн дайн</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-12"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.90.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.B3_.D0.BC.D3.A9.D1.85.D3.A9.D3.A9.D1.81.D3.A9.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">12</span> <span class="toctext">Алтан улсыг мөхөөсөн нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-13"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.98.D1.85_.D0.A6.D0.B7.D0.B8.D0.BD.D1.8C_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.B3_.D0.BC.D3.A9.D1.85.D3.A9.D3.A9.D1.81.D3.A9.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">13</span> <span class="toctext">Их Цзинь улсыг мөхөөсөн нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-14"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.98.D1.85_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D0.93.D2.AF.D1.80.D1.91.D0.BE_.D1.83.D0.BB.D1.81_.D1.80.D1.83.D1.83_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B0.D0.BD.D1.85.D0.BD.D1.8B_.D0.B4.D0.BE.D0.B2.D1.82.D0.BE.D0.BB.D0.B3.D0.BE.D0.BE.D0.BD"><span class="tocnumber">14</span> <span class="toctext">Их Монгол улсын Гүрёо улс руу хийсэн анхны довтолгоон</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-15"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.98.D1.85_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D0.93.D2.AF.D1.80.D1.91.D0.BE_.D1.83.D0.BB.D1.81_.D1.80.D1.83.D1.83_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D1.85.D0.BE.D1.91.D1.80.D0.B4.D1.83.D0.B3.D0.B0.D0.B0.D1.80_.D0.B4.D0.BE.D0.B2.D1.82.D0.BE.D0.BB.D0.B3.D0.BE.D0.BE.D0.BD"><span class="tocnumber">15</span> <span class="toctext">Их Монгол улсын Гүрёо улс руу хийсэн хоёрдугаар довтолгоон</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-16"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.98.D1.85_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D0.93.D2.AF.D1.80.D1.91.D0.BE_.D1.83.D0.BB.D1.81_.D1.80.D1.83.D1.83_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B3.D1.83.D1.80.D0.B0.D0.B2.D0.B4.D1.83.D0.B3.D0.B0.D0.B0.D1.80_.D0.B4.D0.BE.D0.B2.D1.82.D0.BE.D0.BB.D0.B3.D0.BE.D0.BE.D0.BD"><span class="tocnumber">16</span> <span class="toctext">Их Монгол улсын Гүрёо улс руу хийсэн гуравдугаар довтолгоон</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-17"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A1.D2.AF.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D1.81.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD"><span class="tocnumber">17</span> <span class="toctext">Сүн улсын эсрэг хийсэн дайн</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-18"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#1235_.D0.BE.D0.BD.D1.8B_.D0.B8.D1.85_.D1.85.D1.83.D1.80.D0.B0.D0.BB.D0.B4.D0.B0.D0.B9"><span class="tocnumber">18</span> <span class="toctext">1235 оны их хуралдай</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-19"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.95.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF_.D1.80.D1.83.D1.83_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D0.B0.D0.B0.D1.80_.D0.BC.D0.BE.D1.80.D0.B4.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">19</span> <span class="toctext">Европ руу дайлаар мордсон нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-20"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A1.D2.AF.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D1.81.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD"><span class="tocnumber">20</span> <span class="toctext">Сүн улсын эсрэг аян дайн</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-21"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D3.A8.D0.B3.D1.8D.D0.B4.D1.8D.D0.B9_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.D1.82.D1.8D.D0.BD.D0.B3.D1.8D.D1.80_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">21</span> <span class="toctext">Өгэдэй хаан тэнгэр болсон нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-22"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.9C.D3.A9.D0.BD_.D2.AF.D0.B7.D1.8D.D1.85"><span class="tocnumber">22</span> <span class="toctext">Мөн үзэх</span></a></li>
</ul></td> </tr>
</tbody></table><h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Гарал үүсэл">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.93.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.BB_.D2.AF.D2.AF.D1.81.D1.8D.D0.BB">Гарал үүсэл</span></h3>Өгэдэй бол Монголын Боржигин овгийн хүн юм. Тэрээр 1186 онд Чингис хааны их хатан Бөртэ үжинээс төржээ. Өгэдэй Чингис хааны гуравдугаар хүү юм.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=2" title="Хэсгийг засварлах: Бага нас">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.91.D0.B0.D0.B3.D0.B0_.D0.BD.D0.B0.D1.81">Бага нас</span></h3>Өгэдэйн бага нас олон овог, аймгийн тэмцэл, тулааны үед өнгөрчээ. Түүнийг төрөх үед эцэг Тэмүжин нь Хэрэйдийн Тоорил хан, Жадаран аймгийн эзэн Жамуха нартай холбоотон болж, байр сууриа бэхжүүлж авсан байлаа. 1189 онд Тэмүжин Хамаг Монголын хаанд өргөмжлөгдөж, Чингис хаан хэмээх цолыг хүртэв. Энэ тухайгаа Ван хан, Жамуха нарт элч илгээн мэдэгдэхэд Ван хан хүлээн зөвшөөрч, Жамуха нилээд хоёрдмол хариулт өгчээ. Түүний дараа Жамухагийн дүү Чингис хааны нэгэн харъяат албат Жүчи Дармалагийн адууг хөөж яваад Жүчи Дармалад алагдсан явдал гарав. Жамуха үүнийг сонсоод Жадаран аймгийн 13 хүрээний 30000 цэргийг удирдан Чингис хааныг дайлаар ирэхэд Чингис хаан мөн 30000 цэргээр угтан очиж байлдаад Онон мөрний Зээрэн хавцалд шахагджээ. Жамуха Чингис хааныг Зээрэн хавцалд шургалуулав гээд буцах замдаа Чинос овгийн залуусын далан тогоонд буцалгаж, Нэгүд овгийн Цагаан гуагийн толгойг огтолж, морины сүүлэнд чирч одсон хэмээн Монголын нууц товчоонд тэмдэглэсэн байдаг. Жамуха яагаад буцсан нь тодорхойгүй юм. Түүний дараа Ван хан өөрийн дүү Эрх хартай муудалцахад Эрх хэр Найманы цэргийг Хэрэйдэд авч ирж, Тоорил ханыг устгахыг оролджээ. Тоорил хан Чингис хаанаас тусламж хүсэхэд Чингис хаан хүлээн авч, Найманы цэргийг бут цохиход Эрх хар Тангуд руу зугатжээ. Түүний дараа Чингис хаан, Тоорил хан нар Алтан улсын цэрэгтэй холбоолон Татаруудыг довтлон эрхэндээ оруулсан байна. Алтан улсын цэргийн жанжин Вангин чинсан Тоорил ханд ван цол, Чингис хаанд чаутхури цол олгожээ. Энэ үед Жүрхин аймаг Чингис хааны ордыг довтолж түйвээсэн тул Чингис хаан Жүрхинийг довтлон бут цохиж, толгойлогчдыг нь цаазаар авчээ. 1198 онд Чингис хаан Мэргидийг хоёр удаа довтолсоны дараа 1199 онд Ван хантай хамтран Найманы Хүчүгүд Буйруг ханыг довтлон алав. Тэд буцах замдаа Найманы Таян ханы илгээсэн Хүгсэү Сабраг баатрын цэрэгтэй тулгарч дайтах болоход Ван хан Жамухагийн ятгалганд автаж, шөнө дөлийг далимдуулан Чингис хааныг орхин оджээ. Чингис хаан өглөө болсон хойно үүнийг мэдээд нутгийн зүг ухран одсон аж. Хүгсэү Сабраг баатар Ван ханы араас нэхэж очоод түүний эхнэр, хүүхэд, ихэнх харъяат албатыг олзлон авав. Ван хан Чингис хаанаас дахин тусламж хүсэхэд Чингис хаан өөрийн жанждаа явуулж, Найманы цэргийг цохин ухрааж, Ван ханы эхнэр, хүүхэд, харъяат албатыг эргүүлэн өглөө. Энэ үед Өгэдэй эцэг, эхийн дэргэд байсан нь тодорхой юм.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=3" title="Хэсгийг засварлах: Залуу нас">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.97.D0.B0.D0.BB.D1.83.D1.83_.D0.BD.D0.B0.D1.81">Залуу нас</span></h3>1200 онд Хатагин, Салжиуд, Тайчууд, Дөрвөд, Хонгирад зэрэг аймгууд Чингис хаан, Ван хан нарын эсрэг холбоо байгуулан дайлаар ирэхэд Чингис хаан, Ван хан нар эсэргүүцэн байлдаж, бут цохив. 1201 онд Найманы улс хоёр хуваагдаж, ах, дүү Таян, Буйруг нар хуваан захирав. 1201 онд Тайчууд, Хонгирад, Ихирэс, Горлос, Дөрвөд, Хатагин, Салжиуд, Татар, Ойрад, Найман аймгууд Чингис хаан, Ван хан нарын эсрэг холбоо байгуулж, Жамухаг холбооныхоо удирдагчаар томилж, Гүр хан цол олгожухуй. 1202 онд Жамуха нарын холбоотны цэрэг Чингис хаан, Ван хан нартай тулалдаад бут цохигдсоноор энэ холбоо задарлаа.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=4" title="Хэсгийг засварлах: Төрийн хэрэгт оролцож эхэлсэн нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A2.D3.A9.D1.80.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.85.D1.8D.D1.80.D1.8D.D0.B3.D1.82_.D0.BE.D1.80.D0.BE.D0.BB.D1.86.D0.BE.D0.B6_.D1.8D.D1.85.D1.8D.D0.BB.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Төрийн хэрэгт оролцож эхэлсэн нь</span></h3>1203 онд Чингис хаан, Ван хан нар хоорондоо эвдрэлцэн тулалдахад Өгэдэй хүзүүндээ шархадсан хэмээн Монголын нууц товчоонд бичжээ. Чингис хаан хүчээ хуримтлуулаад Ван ханыг гэнэдүүлэн довтолж, Хэрэйдийг эрхэндээ оруулсан байна. 1204 онд Чингис хаан Найманы улсыг эзлэн авчээ. 1206 онд Чингис хаан Их Монгол улсыг тунхаглан зарлаж, цэрэг, засаг захиргааны шинэчлэлт хийсэн юм. 1207 онд Чингис хаан Тангуд улсыг довтлоход Өгэдэй явалцсан бололтой байдаг. 1209 онд Чингис хаан Тангуд улсыг дахин довтлоход Тангуд улсын хаан бууж өгснөөр Тангуд улс Монголын хараат болов. 1211 онд Чингис хаан Алтан улсыг довтолход Өгэдэй хамт явав. Энэ дайнаар Алтан улсын олон хот, тосгоныг эзлэн авчээ. 1211 онд Ляодунд байсан Алтан улсын харъяат Хидан цэргийн жанжин Ельюй Люгэ Алтан улсын эсрэг бослого гаргахад Чингис хаан Ельюй Люгэтэй холбоотны эгрээ байгуулж, Алтан улстай хамтарсан хүчээр дайтаж эхлэв. Энэ аян дайн 1214 онд хоёр улс найрамдлын гэрээ байгуулснаар дуусчээ. 1214 онд Алтан улс нийслэлээ өмнө зүгт Нанжин хотод шилжүүслснийг Чингис хаан сонсоод Алтан улсад довтлон ороход Өгэдэй мөн хамт явалцсан бололтой байдаг. Энэ дайнаар Алтан улсын нийслэл Жүндү хотыг эзлэн авснаар барахгүй Хатны голоос хойших Алтан улсын бүх нутгийг эзлэн авлаа. 1215 онд Ельюй Люгэг дарахаар илгээгдсэн Алтан улсын жанжин Пусянь Ванну Монгол цэрэгт ялагдаж, хүчин сулармагцаа Ляоянь хотод өөрийгөө ван өргөмжилж, Их Цзинь улсыг (Да Цзинь улс хэмээх нэртэй байсан бөгөөд зүүн Зүрчин улс хэмээн нэрлэх явдал ч байдаг) байгуулснаа зарлалаа. Энэ мэдээ Алтан улсын эрх баригчдад том цохилт болсон юм. 1215 онд эхэлсэн энэ дайн 1216 онд үндсэндээ төгсгөл болсон боловч хоёр улсын хооронд найрамдлын гэрээ байгуулагдсангүй. Ельюй Люгэ өөрийн эзэмшил дэхь цэрэг, улс төрийн байдал сайжирмагц Чингис хаанд бараалхахаар Монгол руу явсан хойгуур Хиданы Ешибү хэмээх ахлагч харъяат албатаа авч, Амнук голыг гаталж, 1216 оны хавар Жин хотод төвлөрч Их Ляо улсыг сэргээн байгуулснаа зарлан тунхаглалаа. Гэвч Ешибү 70 хоногийн дараа харъяат иргэдийнхээ үймээний үеэр алагдаж, Голу хэмээгч төрийн эрхийг шүүрэн авав. 1216 оны намар Голу Ляодуныг эзлэхийг оролдоод Ельюй Люгэгийн дагуулж ирсэн Монгол цэрэгт цохиулан ухрахдаа Алтан улсын цэрэгтэй тулгаран цохигдоод Амнук голын чанадад дутаан гарчээ. Түүний дараа Жинсэн гэгч Голуг хороож, төрийн эрхийг авав. 1218 онд Жинсэнийг Дунгуй хороож, сууринд суусан боловч Ханса хэмээгч түүнийг хороолоо. Хэдийгээр эдгээр Хиданчууд өөр хоорондоо хагаралтай байсан боловч Гүрёо улсад довтлон шахамдуулах нь түгээмэл байлаа. 1218 оны 12-р сард Монголын цэрэг Хиданы оргодол цэргийг дарах зар тарааж, Гүрёо улсын Ган Дон цайзад хүрч, Гүрёо улстай гэрээ байгуулж, Хиданы цэргүүдийг дарсан байна.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=5" title="Хэсгийг засварлах: Хорезм улсын эсрэг аян дайнд">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A5.D0.BE.D1.80.D0.B5.D0.B7.D0.BC_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D1.81.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D0.B4">Хорезм улсын эсрэг аян дайнд</span></h3>Найман улсын хан хүү Хүчүлүг Хар Хидан улсад зугатан очоод төрийн эргэлт хийж, засгийн эрхийг гартаа авсан мэдээг Чингис хаан сонсоод 1216 онд түүнийг устгахаар Зэв ноёны цэргийг Хар Хидан руу илгээв. Хүчүлүг өөрөө буддын мөргөлтөн тул Хар Хидан улсын Лалын шашинт ард иргэдийг хавчин гадуурхах болсноос Хар Хиданд Хүчүлүгийн эсрэг бослого гарах болжээ. Зэв жанжин үүнийг ашиглаж, Хар Хидан улсын нутагт орохдоо "...Хүчүлүгийг цохихоос өөр зорилго үгүй. Та нараас юу ч үл олзолмой. Хүн бүхэн өөр, өөрийн шашнаа шүтэж сахитугай" хэмээн зар тараажээ. Үүний үр дүнд Хар Хидан улсын ард иргэд Монголын цэргийг найртайгаар угтан авсан байна. Хүчүлүг ямар нэгэн эсэргүүцэл үзүүлж чадалгүй Бадахшаны уулс руу зугатаж очоод тэндээ үхжээ. Ийнхүү Хар Хидан улс Монголын захиргаанд орсноор Монгол улс Хорезм улстай хиллэх болжээ. Хорезмын шах Монгол улстай эхэндээ найрсаг харилцаж байв. Харин 1218 онд Хорезм улсын Отрар хотын дарга Инальчук хотдоо ирсэн Монголын худалдаачдыг алснаар Монгол, Хорезмын харилцаа хурцаджээ. Чингис хаан элч илгээж, Хорезмын шах Мухаммедаас Инальчукийг барьж тушаахыг шаардахад Мухаммед шах очсон гурван элчийн хоёрыг нь алж, нэгийнх нь сахлыг огтолж, доромжлон буцаажээ. Чингис хаан дахин элч илгээж, Инальчукийг барьж тушаахыг шаардсан боловч Хорезмын шах элчийг алжээ. Түүний улмаас 1218 оны сүүл үед Чингис хаан Хорезмын эсрэг аян дайнаа эхэлжээ. Ингэхдээ Тангуд улсаас туслах цэрэг гаргаж өгөхийг шаардсанд Тангуд улс татгалзсан байна. Чингис хаан Тангуд улсыг дараа дайлахаар шийдээд Хорезм руу Зэв ноёны цэргийг эхэлж явуулаад дараа нь их цэргээ дөрвөн хэсэгт хуваан довтолжээ. Цагадай, Өгэдэй нарын цэрэг Отрар хот руу хөдөлсөн ажээ. Цагаадай, Өгэдэй нарын Отрар хотыг таван сар бүслэн байлдсаны эцэст хотыг эзэлж, Инальчукийг баривчлан Бухар хотод байсан Чингис хаан руу илгээхэд Чингис хаан Инальчукийг ам, хамарт нь хайлуулсан мөнгө цутгаж алжээ. Мухаммед шах өөрийн сууж байсан Хорезмын нийслэл Самарканд хотоос зугатан гарч, баруун зүгт оджээ. Чингис хаан түүнийг бариулахаар Зэв, Сүбэдэй нарын цэргийг илгээсэнд Хорезмын шах Каспийн тэнгисийн нэгэн жижиг арал дээр очоод өөрийн хүү Желал Ад Динийг Хорезмын шахад өргөмжилж, эх газар руу үдэн гаргажээ. Хорезмын шах тэндээ удалгүй нас баржээ. Желал Ад Дин Хорезм улсын өнцөг булан бүрээс цэрэг дайчилж, хүчээ нэмэгдүүлэв. Энэ үед Чингис хаан Зүчи, Цагадай, Өгэдэй, Боорчи нарыг Хорезмын шахын эх Турхан хатны сууж байсан Ургенч (Гүрганж) хотыг эзлүүлэхээр илгээжээ. Желал Ад Дин Ургенч хотод ирж, төрийн хэргийг хамааран суусан боловч Кипчак түшмэлүүд түүнийг хороохыг оролдсон учир хотыг орхин оджээ. Түүний дараа Турхан хатан Мухаммед шахын хатад, хөвгүүд, охидыг дагуулан Илал цайзад очиж нуугдсан боловч Сүбэдэй жанжны цэрэг Илал цайзыг бүслэн хаасан тул бууж өгчээ. Турхан хатан Кипчак аймгийн хүн байсан тул Чингис хаан Турхан хатнаар дамжуулан Кипчакуудыг өөртөө татах бодлого явуулсаны үр дүнд Кипчакууд Монголын цэргийн бүрэдэхүүнд олноороо орох болсон байна. Энэ үед Зүчи, Цагадай, Өгэдэй, Боорчи нарын цэрэг Ургенч хотыг эзлэн авчээ. Желал Ад Дин Бараан хээр хэмээх газарт Шихихутагийн цэргийг бут цохисон боловч дайны олзыг хэрхэн хуваахаас болж хоорондоо эвдрэлцээд цэргийнх нь нэг хэсэг түүнийг орхин одов. 1221 онд Чингис хааны цэрэг Инд мөрний эрэг дээр Желал Ад Динийг гүйцэн очиж, тулалдан бут цохив. Желал Ад Дин Энэтхэг рүү зугатан оржээ. 1224 онд Монголын цэргийн Хорезмыг дайлах аян дайн дуусаж, Хорезм улс мөхлөө.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=6" title="Хэсгийг засварлах: Эзэмшил нутаг авсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.AD.D0.B7.D1.8D.D0.BC.D1.88.D0.B8.D0.BB_.D0.BD.D1.83.D1.82.D0.B0.D0.B3_.D0.B0.D0.B2.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Эзэмшил нутаг авсан нь</span></h3>1223 онд Чингис хаан нутгийн зүг хүлгийн жолоо залж, Самарканд хотод хүрч өвөлжив. Улмаар 1224 онд Эрчис мөрний эхэнд очиж, их хуралдай хийж, эзлэгдсэн газар нутгийг дөрвөн хүүдээ хувааж өгчээ. Зүчид Түркестаныг, Цагадайд Мавереннахрыг, Өгэдэйд Долоон мөрөн, Зүүнгарыг, Тулуйд Монголын нутгийг хувааж өгөв.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=7" title="Хэсгийг засварлах: Тангуд улсын эсрэг аян дайнд">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A2.D0.B0.D0.BD.D0.B3.D1.83.D0.B4_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D1.81.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD.D0.B4">Тангуд улсын эсрэг аян дайнд</span></h3>Тангуд улс Чингис хааныг Хорезм улсад дайтаж байгааг ашиглан Монголын эсрэг Алтан улстай холбоо байгуулжээ. Чингис хаан Алтан улсыг дайлахад саадгүй болгохын тулд 1225 онд Ельюй Чуцай, Өгэдэй, Тулуй, Боорчи, Сүбэдэй нарыг дагуулан Тангуд улс руу дайлаар мордов. 1226 онд Монголын цэрэг Эзний голын чиглэлээр давшиж буй мэдээг Тангудын хаан сонсоод Эзний голын гүүрийг эвдэхийг тушаав. Гэвч Сүбэдэй жанжны цэрэг гүүрийг ганц шөнийн дотор засаад Эзний голыг гатлан Эзний голын орчим суудаг Шар Уйгур угсаатнаас бүрдсэн Тангуд улсын цэргүүдийг бут цохиж, Эзний хотыг эзлээд тэндээсээ хойш эргэн Морин голын баруун хөвөө, Гашуун нуур орчмоор сууж байсан Тангудын холбоотон овог аймгуудыг бут цохижээ. Монголын цэрэг Наньшаны нуруунд хүрэв. Наньшаны нуруунаас хөдөлсөн Монголын баруун замын Монгол, Уйгур цэргүүд Суло мөрний хөндий рүү цөмөрч, Тангудын нутгийг дундуур нь хоёр хуваан салгаад Шачжоу хотыг эзлэн авчээ. Монголын зүүн замын цэрэг Сучжоу хотыг эзэлж, цааш давшин их торгоны замын томоохон хот Ганьчжоуг дайран эзэлжээ. 1226 оны 7-р сард Ли Сян Тангудын хаанд өргөмжлөгдөв. 1226 оны 8-р сард Чингис хааны цэрэг Силян хотыг Шилю, Хэйлю хэмээх хоёр дагуул хотынх нь хамт эзлээд говь талын хормойгоор явж, Инли хотыг авснаар Хатны голын дээд гарам Есөн олмыг гартаа оруулжээ. Монголын цэрэг Хатны голыг Есөн олмоор гатлан 1226 оны өвөл Тангуд улсын дэд нийслэл Түрэмгий балгасыг бүслэн авахад Тангудын хаан Ли Сян 150000 цэргээр эсэргүүцэн байлдаад бут ниргүүлж, Иргай хотдоо зугатаж очжээ. Чингис хаан Түрэмгий балгасыг эзлээд цааш давшин Иргай хотыг бүслэв. Гэвч хотыг бүслэн байлдах амаргүй, хотын хэрэм бэхлэлт сайн болохыг үзээд хэсэг цэргээр бүслүүлэн орхиод цааш давшиж, 1227 оны эхэн үед Хатны голыг зүүн тийш гатлан Тангуд улсын дорнод хилийн хотуудыг дайлжээ. 2-р сард Линьтаофу хот, 3-р сард Тучжоу, Хойчжоу, Сининчжоу хотууд Монголын цэрэгт эзлэгдэв. 1227 оны 4-р сард Чингис хаан Алтан улсын нутагт цөмөрч, Люпаньшань уулын зүүн хормой дахь хотуудыг нь эзэллээ. Энэ үед Чингис хаан Цагаан ноёныг Ли Сянд элчээр илгээж, бууж өгөхийг шаардсанд Ли Сян арга буюу бууж өгөхийг зөвшөөрчээ. Удалгүй Тангуд улс бууж өгч, Монголын захиргаанд орлоо. Энэ үед Чингис хаан Алтан улсын нутагт дайтаж байгаад 1227 оны намрын тэргүүн сард нас барсан учир Монголын их цэрэг нутгийн зүг хүлгийн жолоо залжээ.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=8" title="Хэсгийг засварлах: Төрийн эрхийг авсан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A2.D3.A9.D1.80.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.8D.D1.80.D1.85.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D0.B0.D0.B2.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Төрийн эрхийг авсан нь</span></h3>1227 онд Чингис хаан нас барсны дараа түүний отгон хүү Тулуй хоёр жил орчим төрийн хэргийг хамаарчээ. Тулуй Алтан улстай дайтаж байсан дайныг идэвхигүй явуулж байсан тул Монголын цэрэг 1227 оны сүүлчээр л Ганьсу мужийн зүүн өмнөд хэсэг, Шэньси мужийн өмнөд хэсгийг эзэлж дуусгалаа. 1228 онд Монголын цэрэг Зүрчидийн цэргээс Дачанюань суурины дэргэд том ялагдал хүлээв. Цагаадай тэргүүтэй хан хөвгүүд, Ельюй Чуцай тэргүүтэй төрийн сайдууд, Сүбэдэй тэргүүтэй цэргийн жанжид Тулуйд бараалхаж, Өгэдэйг сууринд суулгах Чингис хааны гэрээслэлийг сануулахад Тулуй зөвшөөрч, их хуралдай хуралдахаар зарлажээ. Чингээд 1229 оны 8-р сард Хэрлэнгийн Хөдөө арал хэмээх газарт их хуралдай хуралдаж, Өгэдэйг Их Монгол улсын хаанд өргөмжилжээ. Энэ их хуралдайгаар Алтан улсыг мөхөөх, Монголын элчийг алсан ял тулгаж Гүрёо улсыг дайлах, Хорезмын үлдэгдлийг устгах, Их Монгол улсын баруун талаас дайсагнаж буй Кипчакуудыг номхотгох, Их Монгол улсын баруун талын хилийн байдлыг түвшитгэх зорилго тавьсан юм.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=9" title="Хэсгийг засварлах: Хорезмын үлдэгдлийг устгасан нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A5.D0.BE.D1.80.D0.B5.D0.B7.D0.BC.D1.8B.D0.BD_.D2.AF.D0.BB.D0.B4.D1.8D.D0.B3.D0.B4.D0.BB.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D1.83.D1.81.D1.82.D0.B3.D0.B0.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Хорезмын үлдэгдлийг устгасан нь</span></h3>Хорезмын султан Желал Ад Дин Энэтхэгээс Хорезмд буцан ирсэн боловч өөрийнхөө эзэмшил нутгийг Ирак, хойд Сири, Гүржийн нутгаас тасдан авах замаар өргөжүүлэх бодлого явуулж, өргөн хэмжээтэй аллага хядлага дэгдээсэнээс ойрхи дорнодын Христос болон Лалын шашинт орнууд бүгдээрээ түүний эсрэг ханджээ. 1229 онд Желал Ад Дин хойд Месопотамид цөмрөн орж, Калат хотыг зургаан сар бүслэн байлдсаны эцэст эзлэн авлаа. Энэ үед умард Сири, Рүмийн султан нар болон Месопотамийн эмир нар Желал Ад Диний эсрэг гурамсан эвсэл байгуулж, улмаар түүнд цохилт өгч Хой хот хүртэл үлдэн хөөжээ. Түүнийхээ дараа тэд дипломат бодлого явуулж, Желал Ад Динийг аргадсаны үр дүнд Желал Ад Динаас өөрсдийнх нь эзэмшил рүү дахин довтлохгүй гэсэн тангараг авлаа. Энэ үед Их Монгол улсын баруун хилийг манаж байсан Чурмаган жанжин Өгэдэй хааны зарлигаар Желал Ад Диний эсрэг дайны ажиллагаа эхлэв. Чурмаганы цэрэг Хорасан руу давшиж, Хорезмын тагнуулчид болон харуулын ангиудыг устгасаар 1230 оны сүүл үед өмнөд Азербайжанд цөмрөн ороход Желал Ад Дин ямар ч мэдээлэлгүй ан ав хийж байжээ. Монголын цэрэг Желал Ад Динийг 1231 онд Муганы талд бут цохиод нэхэн байлдахдаа замдаа таарсан хотуудыг авах тулалдаан хийхгүйгээр шуурхайлан давшиж байсан тул Желал Ад Диний байдал хүндэрчээ. Үүний улмаас Желал Ад Дин өөрийн өргөөг Исфахан хот руу шилжүүлэх гэж байснаа больж, Рүмийн султант улсыг эзэлж, түүний хүчин чадлыг Монголчуудын эсрэг ашиглах бодлого баримтлан цэргээ өрнө зүг рүү эргүүлэв. Гэвч Амид хотын дэргэд Монгол цэрэгт бүслэгдэн бут цохиулжээ. Желал Ад Дин бүх цэргээ алдаад ганц биеэр Күрдистаны ууланд тэнүүчилж яваад амиа алджээ.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=10" title="Хэсгийг засварлах: Рүмийн султант улсын бодлого">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A0.D2.AF.D0.BC.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.81.D1.83.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BD.D1.82_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D0.B1.D0.BE.D0.B4.D0.BB.D0.BE.D0.B3.D0.BE">Рүмийн султант улсын бодлого</span></h3>1231 оны намар Чурмаган жанжин Желал Ад Динийг сөнөөсний дараа өмнөд Азербайжаны Хлат зэрэг хотуудыг эзлэн авч Монгол гүрний баруун хилийг сахин суулаа. Энэ явдал Монгол гүрний баруун хилийг Рүмийн султант улсын хил хүртэл өргөтгөв. Сельжүкийн Рүмийн султант улс шинэ дайчин хөршөөсөө хамгаалах хамгийн сайн арга бол Монголд цэргийн хүчийг үзүүлж, өөдөөс нь газар нутгаа өргөтгөн түрэх явдал хэмээх шийдвэр гаргаж, 1232 онд Хлат хотыг эзэлж, 1234 онд Харбет хотыг эзлээд Кавказын нурууны баруун өмнөд талаас довтолж эхлэв. Үүний улмаас Армений өмнөд хил дээр Рүмийн султант улс Монголын цэрэгтэй мөргөлдөх шинжтэй болжээ.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=11" title="Хэсгийг засварлах: Алтан улстай хийсэн дайн">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.90.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD">Алтан улстай хийсэн дайн</span></h3>Монголын төрийн эрх баригчид Тангуд улсыг мөхөөсний дараа Алтан улсыг бүрэн ганцаардуулах зорилгоор Алтан улсын эсрэг Сүн улстай холбоо тогтоох бодлого явуулах болов. Үүний үр дүнд Алтан улсын эсрэг Монгол улс, Сүн улсын эвсэл гарч иржээ. Монголчууд Алтан улсыг хавчин цохихын тулд Сүн улсаас Алтан улс руу нэвтрэх зам зээлэхийг хүссэнд Сүн улсын төрийн эрх баригчд хоорондоо санал зөрөлдсөн тул энэ асуудал хойшилжээ. 1230 онд Өгэдэй хаан гурван замаар Алтан улс руу довтолжээ. Тулуй, Мөнх нарын удирдсан Монголын баруун замын цэрэг Шэньси мужийн хойд хэсэгт орших Цзиньчжоу, Финсянь, Тунчжоу гэдэг гурван хотын завсрын 60 гаруй бэхлэлтийг эзэлж, Вэй голыг гаталж, Хуачжоу хотыг дайран эзэлсэнд Зүрчидийн цэргийн гол хүч дорно зүг рүү ухарч, Выньсянь хотод төвлөрлөө. Энэ явдал Ванъян Хада, Ира Буха нарын удирдсан Зүрчидийн шилмэл цэрэг Тунгуанаар дамжин ирэх замыг хааж, гол хүчдээ Финсянийг довтлон эзлэх боломжийг хангаж өгчээ. 1231 оны хавар Монгол цэргүүд Финсянь, Сианьфу, Хэчжун хотуудыг эзлэн авчээ. Зүрчидийн Айцзун хаан Ванъян Хада, Ира Буха нарыг Финсяньд туслахыг тушаасанд тэд Монгол цэргийн гол хүчтэй тулалдахаас зүрхшээж, хүч хүрэхгүй хэмээн элдэв шалтаг хэлж хөдлөхгүй суусаар байв. Монголын зүүн замын цэрэг Нанжин хотыг хойд талаас нь хамгаалж байсан Вэйчжоу хот руу Зүрчидийн У Сянь жанжны цэргийг шахан оруулж, бүслэн хаалаа. Хэдийгээр Ванъян Хада, Ира Буха нар У Сяньд өм цэргээр тусалж байсан боловч 1232 оны цагаан сард Тастогос жанжны цэрэг Ванъян Хадагийн өм цэргийг бут цохиж, Вэйчжоу хотыг эзлэв. Финсянийг эзэлж авсны дараагаар Тулуй ноён олзлогдсон Зүрчид жанжин Ли Чан Гүйг байцааж, Фынянаас Баоцзы, Ханьчжунфугаар дамжиж, сар хүрэхгүй яваад Хэнань мужид нэвтэрч, Танчжоу, Дэньчжоу хотуудад хүрэх зам байдгийг мэдэж авав. 1231 оны хаврын сүүл сард Өгөөдэй хаан цэргээ татаж, цагаан хэрмийн ард Их ус хэмээх газарт зуныг өнгөрөөв. Их усанд байхдаа Өгөөдэй хаан их хуралдай зарлан хуралдуулж, цаашдын дайны төлөвлөгөөг боловсруулан гаргажээ. Энэ төлөвлөгөөний дагуу Чингис хааны гэрээсийн дагуу Сүн улсаас зам гуйхаар Жубханыг Сүн улс руу элчээр илгээх, баруун замын цэрэг Алтан улсын морин цэргийн анхаарлыг өөртөө татаж, гол хүчээ Хатны голыг гатлах боломжийг хангах, гол замын цэрэг Лоян хот орчмоос Хатны голыг гатлан давших, зүүн замын цэрэг Шандунь мужийн Цзинань хотоос Нанжин хот руу довтлох, бүх цэрэг 1232 оны цагаан сард Нанжин хотод уулзахаар болжээ. Сүн улс руу зам гуйхаар Жубхан тэргүүтэй элчийг илгээхэд тэд Сүн улсын Сычуань мужийн Мяньчжоу хотын захирагч Жан Сывэньд алагджээ. Өгэдэй хаан үүнийг сонсоод зам нэвтэрхэд хэрэгтэй нутгийг цэргийн хүчээр булааж авахаар шийдэж, Тулуй ноёны удирдсан баруун замын цэргийг илгээв. Тулуй Финсяньд хүрээд цэргээ хоёр хувааж Сычуань мужийн олон хотыг эзэлж, Сычуань мужийг шахамдуулахад Сычуань мужийн эрх баригчид Монголын цэргийг нутгаараа замчлан Дэнчжоу хот хүргэхийг зөвшөөрчээ. Монголын гол замын цэрэг Датун хотоор дайран Шаньси мужийг уруудан давшсаар Хэцзинь хотыг эзэлж, Хэнань мужид нэвтрэн Лоян хотод хүрч, Байпо гармаар Хатны голыг гаталжээ. Айцзун хаан Монголын цэрэг Хатны голыг гаталсныг мэдэлгүй Хатны голын олмыг сахиулахаар 20000 цэрэг илгээсэнд тэд Хатны голд дөтөлж ирээд Монгол цэргийн байрлалыг хармагцаа буцав. Ванъян Хада, Ира Буха нар Дэнчжоу хотын орчимд Тулуйн цэрэгтэй тулалдаад их хохирол үзэн ухарчээ. Монголын цэрэг Хатны голыг гаталсанд балмагдсан Айцзун хаан Ванъян Хада, Ира Буха нарыг Нанжин руу ирэхийг тушаажээ. Тэд Нанжин руу хөдөлсөн боловч Тулуйн илгээсэн 3000 цэрэгтэй Юйчжоу хотын орчимд цасан шуурганаар гурван хоног тулалдан саатжээ. Энэ үед Өгэдэй хаан Бэлгүдэйн хүү Хада, улсын тайш Тастогос нарт 1000 цэрэг өгч илгээжээ. Энэхүү хамтарсан цэрэг Ванъян Хада, Ира Буха нарын цэргийг бүслэн авав. Тэнгэр гиймэгц Монголын цэрэг Юйчжоу хотын зүг зориуд зам тавьж өгч, Зүрчидийн цэргийг гаргаад хоёр талаас нь хавчин хиартал цохижээ. Ванъян Хада, Ира Буха нар Монголын цэрэгт баригдан цаазаар авахуулжээ. Телиншань уулын хавцал сахин Выньсянсян хотод төвлөрч байсан Зүрчидийн цэргийг Монголчууд Сүн улсын Сычуань мужийн нутгаас ар хударгаар нь довтолж бут цохив. Нийслэлдээ шахамдсан Айцзун хаан Тунгуань болон Вэньсянд байрласан цэргээ дуудуулсан байна. Уг цэргийг удирдаж байсан Тундан Узянь бүх цэргээ авч Нанжин руу нэвтрэхийг оролдоод Монголын зүүн замын цэрэгт бут цохиулжээ. 1232 онд Алтан улсын цэргийн хүчин үндсэндээ бут цохигдсон тул Өгэдэй хаан Тулуйн хамт гэдрэг эргэж, Сүбэдэй баатарт Нанжин хотыг эзэлж, Хэнань мужийг түвшитгэхийг даалгажээ. 1232 оны зунаас Сүбэдэй баатар Нанжин хотыг бүслэн байлдсан боловч хотынхон ширүүн эсэргүүцэл үзүүлсэн байна. Сүбэдэй баатар Айцзун хаанд байлдаанаа зогсоох санал тавьсанд Айцзун хаан зөвшөөрсөн тул Монгол цэрэг байлдаанаа зогсоож, Хатны голын хойд талд гарав. Гэвч удалгүй Нанжин хотод өлсгөлөн эхэлж хүчин мөхөсдөж эхлэв.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=12" title="Хэсгийг засварлах: Алтан улсыг мөхөөсөн нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.90.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.B3_.D0.BC.D3.A9.D1.85.D3.A9.D3.A9.D1.81.D3.A9.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Алтан улсыг мөхөөсөн нь</span></h3>Байлдаан завсарлаад гурван сар өнгөрсөний дараа Монголын Танчин тэргүүтэй 30 элчийг Зүрчидүүд итгэл эвдэн хороосон тул хоёр улсын түр найрамдал хүчингүй боллоо. 1233 оны 1-р сард Өгэдэй хаан Сүн улсад элч илгээж, Нанжин хотыг хавсран байлдах санал тавьж, Хэнань мужийг Сүн улсад өгөхөөр амлажээ. Сүн улсын Лицзун хаан Өгэдэй хааны саналыг хүлээн авснаар Монгол улс, Сүн улс хоёр Алтан улсын эсрэг улам ширүүн дайтах болсон юм. 1233 оны хаврын тэргүүн сард Айцзун хаан Нанжин хотыг орхин Хүйдэ (Шанцю) хотод очив. Сүбэдэй баатар үүнийг сонсоод Нанжин хотыг бүслэн байлдаж, 1233 оны 4-р сард эзлэн авлаа. Энэ үед Монголын цэрэг Хүйдэ хотыг бүслэн байлдсан боловч хотыг тойрсон сувгийн ус хэрэм эвдэх зэвсэг ойртуулах боломжийг хааж, хүн хүч дутагдаж байсан тул ухарчээ. Түүний дараа Өгэдэй хаан Сүн улсаас цэргийн хүнс гуйхаар Ли Бинжуйг элчээр илгээсэнд түүнийг хил дээрээсээ хөөж буцаасан байна. Энэ явдал нь Сүн улс цаашид Монголтой найрсаг харилцахгүйг дохиолж байлаа. 1233 оны 6-р сард Айцзун хаан Хүйдэ хотыг орхин гарч, Цайчжоу хотод очжээ. Тэрээр Сүн улсыг Монголоос салгахын тулд Сүн улсад элч илгээж, Монголын эсрэг хамтран дайтах санал тавьсан боловч бүтсэнгүй. 1233 оны 11-р сард Сүн улсын Лицзун хаан 50000 цэрэг илгээж, Нанжин хотыг Монголын цэрэгтэй хавсран байлдаж, 1234 онд Цайчжоу хотыг эзлэн авахад Айцзун хаан амиа хорлон үхжээ.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=13" title="Хэсгийг засварлах: Их Цзинь улсыг мөхөөсөн нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.98.D1.85_.D0.A6.D0.B7.D0.B8.D0.BD.D1.8C_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.B3_.D0.BC.D3.A9.D1.85.D3.A9.D3.A9.D1.81.D3.A9.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Их Цзинь улсыг мөхөөсөн нь</span></h3>Их Цзинь улс Гүрёо улсыг нөлөөндөө оруулах бодлого явуулсан боловч бүрэн бүтэлгүйтмэгцээ Гүрёо улсын талаар худал цуу тарааж, Гүрёо улс Монголоос урваж, харилцаагаа тасалсан хэмээн хоёр улсын хооронд яс хаяхыг оролдож байв. Гэсэн хэдий ч Гүрёо улс Монголтой найрсаг харилцах бодлогоо үргэлжлүүлсээр байв. 1215 оны хаврын тэргүүн сард Гүрёо улсад очсон Монголын элч буцах замдаа Амнук голын орчимд оршдог Хам Син Жин цайзад алагдсан нь Монгол, Гүрёо улсын харилцаанд үл итгэлцэх уур амьсгал авч ирж, зургаан жилийн турш хоорондоо харилцсангүй. Монголын тал элчээ Гүрёочууд алсан хэмээн үзэж байхад Гүрёогийн тал элчийг Гүрёо маягаар хувцасласан Их Цзинь улсын иргэд алсан гэж үзэж байв. Монголын Саридай жанжин Гүрёо улсад давшин байлдаж байх хойгуур Их Цзинь улсын цэрэг Гүрёо улсад халдаж, Гүрёо улсын зүүн хойд зүгийн Хуа хотын захирагч Сон Догийг барьцаалан авч оджээ. Энэ явдал нь Их Цзинь улс Гүрёо, Монголын дайныг далимдуулан Гүрёо улсад цохилт өгөх зорилготой байгааг харууллаа. Гэсэн ч Гүрёо улсын эрх баригчид үүнийг үл хайхран Их Цзинь улсад элч илгээж, Монголын эсрэг хамтран тэмцэхийг уриалан тусламж хүсчээ. Мөн хэрэм бэхлэлтээ сайжруулах, цэрэг татах, сүм хийддээ хараалын ном уншуулах зэрэг ажил хийхийн зэрэгцээ Алтан улсад элч илгээж тусламж хүсч байв. Монголтой тогтоосон холбоондоо улс төрийн далд тооцоогоор хандаж, хоёрдмол бодлого явуулж байсан Их Цзинь улсыг дайлах шийдвэрийг Өгэдэй хаан 1233 оны хавар гаргаж, өөрийн хүү Гүюгийн цэргийг илгээв. Гүюгийн цэрэг Их Цзинь улсад цөмрөн орж, нийслэлийг нь бүслэн ширүүн тулалдаж эзлэн авч, Пусянь Ваннуг олзлон Их Цзинь улсыг мөхөөжээ.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=14" title="Хэсгийг засварлах: Их Монгол улсын Гүрёо улс руу хийсэн анхны довтолгоон">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.98.D1.85_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D0.93.D2.AF.D1.80.D1.91.D0.BE_.D1.83.D0.BB.D1.81_.D1.80.D1.83.D1.83_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B0.D0.BD.D1.85.D0.BD.D1.8B_.D0.B4.D0.BE.D0.B2.D1.82.D0.BE.D0.BB.D0.B3.D0.BE.D0.BE.D0.BD">Их Монгол улсын Гүрёо улс руу хийсэн анхны довтолгоон</span></h3>1229 оны их хуралдайгаар Монголын элчийг алсан ялыг асууж, Гүрёо улс руу довтлох шийдвэр гаргажээ. Энэ шийдвэрийн дагуу Саридай жанжны цэрэг 1231 оны 8-р сарын 29-нд Амнук голыг гаталж, Хам Син Жин цайзыг бүслэн авч, ял асуун "Бид Монголын цэрэг байна. Та нар үтэр түргэн бууж өг. Эс бөгөөс бүгдийг чинь устгана" хэмээн мэдэгджээ. Хам Син Жин цайзын захирагч Ким Ган ихэд ширвээтэн айж, бууж өгчээ. Гүрёо улсын төрийг атгаж байсан цэргийн жанжин Чве У Монгол цэрэг халдан орсныг сонсоод гурван бүлэг цэргийг хөдөлгөн Монголын цэргийг тогтоон барих, их жанжин Чве Сон Йөнийг хойд хязгаарын морьт элчээр томилох, бүх мужаас цэрэг татах шийдвэр гаргалаа. 9-р сард Саридай жанжин Хуан, Пон, Сөн, Куаг зэрэг хотуудыг эзлэн аваад 10-р сарын 1-нд Пхйөн Жү хот руу элч илгээсэнд Гүрёочууд баривчлан хорьж, энэ тухай эрх баригчиддаа мэдэгджээ. Гэтэл Гүрёо улсын эрх баригчидын нэгэн хэсэг нь элчийг хороо гэхэд нөгөө хэсэг нь элчийн ирсэн хэрэг зоригийг мэдэх хэрэгтэй хэмээн маргалдаж санал зөрөлджээ. Эцэст нь сайд Ким Хё Инийг илгээж, элчийн авч ирсэн захидлыг нягтлуулахад "Бидний Монгол цэрэг Хам Син Жинд анх орж ирэхдээ угтан дагасан бүхнийг алалгүй өршөөсөн билээ. Танай улс эс дагаваас бид хэзээ ч буцах үгүй. Дагаваас даруй зүүн Зүрчин рүү эргэмүй" хэмээсэн байжээ. Тиймээс элчийг нийслэл хотод хүргүүлэхээр шийджээ. 1231 оны 10-р сарын 21-нд Саридай жанжин Ан Пуг Сон хотын дэргэд Гүрёо улсын гурван бүлгийн цэргийг дарж, Ан Пуг Сон хотыг эзлэн авлаа. Энэ ялалтын дараа Гүрёо улсаас Мин Хый болон Чве Гйен Йөнийг элчээр илгээж, түр найрамдал байгуулъя хэмээх санал тавьсанд Саридай жанжин "Чиний улс хамгаалан сахиж чадах аваас сахиж, дагаваас дагаж, тулалдваас тулалдаж, алин болохоо даруй шийдтүгэй" хэмээгээд өндөр тушаалтай хүн илгээж, "даруй дагатугай" хэмээн шаарджээ. Энэ тухай Мин Хый нийслэлдээ ирж мэдэгдэхэд Гүрёо улсын эрх баригчид Таван цэргийн морьт цэргийг Саридай жанжны цэргийн өөдөөс илгээв. Саридай жанжны цэрэг Пхйөн Жү хотыг эзэлж, Гүрёо улсын нийслэл Кэгён хотын Сөн Ый хаалганд тулж ирэхэд Кэгён хотод үймээн самуун дэгдэв. Чве У найрамдах санал тавихад Саридай жанжин түүнийг хүлээн авч, хариу элч илгээв. 12-р сарын 1-5-ны хооронд хэлэлцээ явагдаж, найрамдал тогтоожээ. 12-р сарын 6-нд Монголын цэрэг гэдрэг эргэжээ. 12-р сарын 22-нд Саридай жанжин Монголд дагаар орсон Гүрёо улсын жанжин Чо Сүг Чханыг есөн Монгол хүнтэй хамт Гүрёо улсад элчээр илгээж, Гүрёо улсын Монголд төлөх албан татварын хэмжээг тогтоов. Гэтэл Чве У энэ найрамдлыг Монголын цэргийг нутгаасаа гаргахын тулд л ашиглажээ. 1232 оны 3-р сард Саридай Гүрёо улсын нутагт 70 даргач үлдээгээд цэргээ татав. Чве У энэхүү даргач нарыг үлдээсэн явдлыг ноцтой зүйл хэмээн үзэж, Гүрёо улсын ван болон түүний гэр бүл, сайд, түшмэдийг Ган Хуа арал руу нүүлгэжээ. Энэ нь Гүрёо улсын нийслэлийг шилжүүлсэнтэй адил зүйл байлаа. Түүний дараа Чве У Монголын даргач нар суусан хотуудын цэргийн жанждад элч нарыг илгээж, даргач нарыг хороохыг тушаажээ. Энэ тушаал очсон газруудынхаа ихэнхэд биелсэн боловч зарим газар ард иргэдийн эсэргүүцлийн улмаас биелж чадсангүй.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=15" title="Хэсгийг засварлах: Их Монгол улсын Гүрёо улс руу хийсэн хоёрдугаар довтолгоон">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.98.D1.85_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D0.93.D2.AF.D1.80.D1.91.D0.BE_.D1.83.D0.BB.D1.81_.D1.80.D1.83.D1.83_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D1.85.D0.BE.D1.91.D1.80.D0.B4.D1.83.D0.B3.D0.B0.D0.B0.D1.80_.D0.B4.D0.BE.D0.B2.D1.82.D0.BE.D0.BB.D0.B3.D0.BE.D0.BE.D0.BD">Их Монгол улсын Гүрёо улс руу хийсэн хоёрдугаар довтолгоон</span></h3>Гүрёо улсын эрх баригчид нийслэлээ Ган Хуа арал руу нүүлгэж, Монголын даргач нарын зэвсгийг хураан хороож байгаа мэдээг Монголчууд сонсоод 1232 оны 8-р сард Саридай жанжныг дахин Гүрёо улс руу илгээв. Өгэдэй хаан Гүрёо улс руу Саридай жанжны цэргийг оруулж, таван зүйлийн ял асуун дайтжээ. Энэ нь "1. Хоёр улсын найрамдлаас урвасан нэгдүгээр ял, 2. Даргач нарыг барьж алсан хоёрдугаар ял, 3. Чхогойег хулгаж алаад Манногийн (Их Цзинь улсыг бас ингэж нэрлэдэг байв) иргэд алав хэмээсний гуравдугаар ял, 4. Хавсрах цэрэг мордуул, түшмэлээсээ золгуулахаар илгээ хэмээн зарлиг болоход мөчөөрхөж, далайн арал руу шургалан орсон дөрөвдүгээр ял, 5. Иргэдээ эс цуглуулан тоог үнэн мөнөөр мэдүүлээгүй тавдугаар ял" болно. Монголын тулган шаардах бичгийг аваад Гүрёо улсын ван 1232 оны 9-р сард хариу элч илгээж, дипломат зөөлөн үгээр аргадахыг оролджээ. Энэ үед Гүрёо улсын төрийн эрхийг Чве У тэргүүтэй цэргийн эрхтнүүд атгаж, вангаа хараандаа оруулсан байлаа. Тэд өөрсдийн эрх мэдлийг хадгалж үлдэх, ард олноо дайны хөлд золиосолсон үйлдлээ цайруулахын тулд вангаа бамбай болгон ашиглаж байв. 9-12-р сарын хооронд Гүрёо улсын түшмэд Чве Угийн шахалтаар Монголын хаанд захидал илгээж, ял хэлтрүүлэхийг царайчилсаар байлаа. Чве Угийн энэ үйл ажиллагаа нь Монголыг "их улс" гэх мэт сайхан үгээр хуурах, вангаараа элдвийн амлалт өгүүлэн Монголчудыг хоосон зэрэглээний араас хөөцөлдүүлэх зорилготой байлаа. Монголын цэрэг Гүрёо улсын нутагт дайтаж байтал 1232 оны 12-р сард Чхо Ин Соны ойролцоо Саридай жанжин санаандгүй алагдсан нь Монголын цэргийн довтолгооныг саатуулав. Энэ үед Монгол улс Алтан улс, Их Цзинь улстай зэрэглэн дайтаж байсан тул Гүрёо улсын хэргийг түр хойш тавив.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=16" title="Хэсгийг засварлах: Их Монгол улсын Гүрёо улс руу хийсэн гуравдугаар довтолгоон">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.98.D1.85_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D0.93.D2.AF.D1.80.D1.91.D0.BE_.D1.83.D0.BB.D1.81_.D1.80.D1.83.D1.83_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B3.D1.83.D1.80.D0.B0.D0.B2.D0.B4.D1.83.D0.B3.D0.B0.D0.B0.D1.80_.D0.B4.D0.BE.D0.B2.D1.82.D0.BE.D0.BB.D0.B3.D0.BE.D0.BE.D0.BD">Их Монгол улсын Гүрёо улс руу хийсэн гуравдугаар довтолгоон</span></h3>Их Цзинь улсыг мөхөөсний дараа Өгэдэй хаан 1233 оны 3-р сард Гүрёо улс руу Данх жанжны цэргийг илгээв. Мөн Гүрёо улсын ванд илгээсэн захидалдаа "Хиданы хулгайг түвшитгэж, Жалаг алснаас хойш өдгөө болтол ганц ч удаа элч зарж, хааны ордонд ирүүлээгүй, энэ ял нэг. Элчид зарлиг болж, сургааль хийгээд зарлиг өвөрлүүлэн илгээвээс сөрж буцаасан, энэ ял хоёр. Чхаг Го Йөг хутгалж алаад зүүн Зүрчиний иргэд алав хэмээсэн, энэ ял гурав. Хавсрах цэрэг мордуул, түшмэлээсээ золгуулаар илгээ хэмээн чамд зарлиг болсонд чи мөчөөрхөж, далайн арал тийш шургалан орсон, энэ ял дөрөв. Иргэдээ эс цуглуулан тоог үнэн мөнөөр мэдүүлээгүй, энэ ял тав" хэмээсэн байлаа. Их Цзинь улс мөхснөөр Гүрёо улс нь Монголын эзэмшил болсон газартай хойд талаараа бүрэн хүрээлэгддэг болжээ. Монголчууд газар зүйн энэ давуу байдлаа ашиглан Гүрёо улсын хойд талын ихэнх нутгийг эзлэн авчээ. Мөн Монголд үнэнч хэвээр үлдсэн Гүрёо улсын Бог Вөн жанжныг 1233 оны 12-р сард Зүүн нийслэлийн бүгдийг захирах дарга болгож, дагасан цэрэг, иргэд бүхий 40 гаруй хотыг захируулан суулгажээ. Харин Гүрёо улсын захиргаанд өмнөдийн гурван муж, далайн хэдэн арал л үлджээ. 1234 оны 1-р сард Монголын цэргийн цохилтон доор Алтан улс мөхөж, Их Монгол улсын дорнод хил нэг хэсэгтээ амар тайван байдалд оржээ. Гүрёо улсад дайтаж байсан Монголын цэрэг ч байлдаанаа зогсоож, урьд нь эзлэгдсэн Их Цзинь улсын нутагт 100 гаруй цэрэг үлдээгээд буцжээ.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=17" title="Хэсгийг засварлах: Сүн улсын эсрэг хийсэн дайн">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A1.D2.AF.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D1.81.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D1.85.D0.B8.D0.B9.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD">Сүн улсын эсрэг хийсэн дайн</span></h3>Монгол улс, Сүн улсын цэрэг Нанжин хотыг унагасаны дараа Өгэдэй хаан Чжэнчжоу, Цайчжоу хотуудын заагаас урагш Хэнань мужийг Сүн улсад өгөөд цэргээ татан буцсан юм. Урьд нь Монголын цэрэг Нанжин хотыг өмнүүр нь ороон бүслэх зам гаргах, цэргийн хүнс бэлдэхийн эрхээр Сүн улсын нутагт гүн цөмөрч байсан боловч эзэлж авсан тэр нутгаа бас Сүн улсад өгчээ. Гэтэл Сүн улсын эрх баригчид Монголын цэрэг Сүн улсын хил залгаа нутгаас ухран гарсан хийгээд тэр хязгаарт Монголын засаглал бэхжиж амжаагүй байдлыг ашиглан урьд Алтан улсад алдсан зүүн нийслэл Кайфинь, баруун нийслэл Лоян, өмнөд нийслэл Шунтянь хотуудаа Монголын захиргаанаас байлдан авахаар шийдвэрлэжээ. Энэ нь Хэнань мужийг бүхлээр нь авах төдийгүй Монголын захиргаанд орсон Шаньси мужийг бас авахад хүргэх хэрэг байв. Хэдийгээр энэ шийдвэрийг Сүн улсын сайд нарын ихэнх хэсэг нь дургүйцэж, эс зөвшөөрч байсан ч цэргийнхэний ятгалгаар Лицзун хаан 1234 оны 7-р сард 60000 цэргийг Нанжин хотын зүг хөдөлгөжээ. Сүн улсын жанжид болох Чжао Куй, Чан Зюй Цай нарын цэрэг Нанжин хотыг эзлээд цэргээсээ хоёр хэсгийг гаргаж, Ян И, Сюй Минь Цзинь нарт захируулж, Лоян болон Тунгуаны зүг хөдөлгөсөн байна. Ийнхүү Их Монгол улсын хил хязгаарт Сүн улсын цэрэг орж ирсэн мэдээг аваад Монголын цэрэг буцах замаасаа гэдрэг эргэж, Сүн улсын цэргийн эсрэг тулалдаж эхэлжээ. Ян И жанжны цэрэг Лоян хотод цөмрөн ороод байх үед нь Монголын цэрэг хүрч очиж дайлаад Сүн улсын цэргийг Лошуй голд шахан бут ниргэхэд олон хүн нь живж үхжээ. Сюй Минь Цзинь жанжны цэрэг Монголчуудтай тулгаран байлдсан боловч аль аль нь шийдвэрлэх ялалт байгуулж чадахгүй байсаар хүнсээр дутагдаж, хоёр тийшээ ухарчээ. Харин Нанжин хотод үлдсэн Чжао Куй, Чан Зюй Цай нар араасаа хүнс ирэхийг хүлээн ган гачиг, өлсгөлөнд нэрвэгдсээр 8-р сарыг арай ядан өнгөрөөж байтал Нанжин хотод дөтөлж очсон Монголын цэрэг Хатны голын даланг эвдэхэд ус Нанжин хотын хойд талын нууранд хүч түрэн цутган орж, Сүн улсын цэргийг ихээр живүүлжээ. 1235 оны 1-р сард Монголын хаан Сүн улсад элч илгээж, хэлэлцээр зөрчсөнийг буруушаан ял асуулгавал Сүн улсын эрх баригчид уучлалт хүссэн байна. Гэвч үүнээс хойш Хатны голын орчимд байлдаан ер зогссонгүй. Тиймээс шинэ дайн шатлан өргөжихөөр заналхийлж байв.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=18" title="Хэсгийг засварлах: 1235 оны их хуралдай">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id="1235_.D0.BE.D0.BD.D1.8B_.D0.B8.D1.85_.D1.85.D1.83.D1.80.D0.B0.D0.BB.D0.B4.D0.B0.D0.B9">1235 оны их хуралдай</span></h3>Өмнөд Хятадад шинэ дайны гал асаж, Перс, өмнөд Кавказ, их Унгар (одоогийн Башкирийн Татаруудын нутгийг тэр үед бас ингэж нэрлэдэг байжээ), Гүрёо улсад дайн намжаагүй байснаас Монголын төрийн эрх баригчид 1235 онд Хархорум хотод их хуралдай зарлан хуралдуулж, олон улсын цэрэг, дайны байдлыг авч хэлэлцжээ. Их хуралдайгаас Сүн улс болон Гүрёо улсыг дайлан мохоох шийдвэр гаргалаа. Их хуралдай дээр баруун зүгийн орнуудыг байлдан эзлэх хэргийг бас зөвлөлдөн хэлэлцэж, баруун зүгийн орнуудын талаар 1223 онд Зэв, Сүбэдэй нарын цуглуулсан мэдээнүүд, Бат ханы эзэмшлээс ирсэн шинэ соргог мэдээг нарийн, нягт хэлэлцсэн байна. 1222-1223 оны үед Кипчак болон Орост Монголын элчийг итгэл эвдэн хороосон төдийгүй Булгарт Монгол цэргийг ар хударгаас нь довтолсон явдлын өшөөг авах шийдвэр гаргажээ. Их хуралдайгаас баруун зүгийн орнуудыг байлдан эзлэх хэргийг Зүчийн удмынханд голлон үүрүүлж, Зүчийн хоёрдугаар хүү Батыг дайлаар мордох цэргийн их жанжнаар томилж, түүний зөвлөхөөр Сүбэдэйг томилов. Сүбэдэй баатар анх Ижил мөрний тал нутагт хөл тавьснаасаа хойш тэр зүгийн нутгийг хараанаасаа салгасангүй. Тэрээр дорнод Европ болон Венецийн худалдаачдаар дамжуулан Европын орнуудын янз бүрийн давхаргын хүмүүстэй холбоотой байжээ. Түүгээр ч үл барам Ромын Пап лам хүртэл түүний тагнуулын сүлжээнээс ангид байсангүй. Их хуралдайгаас гаргасан шийдвэрийн дагуу Кипчак, Булгар зэрэг Ижил мөрөн, Кавказын нурууны овог аймгууд, Орос, Сүн улс, Гүрёо улсыг дайлах дайны төлөвлөгөөг боловсруулжээ.<br />
<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=19" title="Хэсгийг засварлах: Европ руу дайлаар мордсон нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.95.D0.B2.D1.80.D0.BE.D0.BF_.D1.80.D1.83.D1.83_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D0.B0.D0.B0.D1.80_.D0.BC.D0.BE.D1.80.D0.B4.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Европ руу дайлаар мордсон нь</span></h3>1236 онд Бат ханы удирдсан их цэрэг баруун зүг рүү хөдлөв. Энэ цэрэгт Чингис хааны удмын 12 хан хөвгүүн өөр, өөрсдийн цэргийг удирдан нэгдсэн төдийгүй Хорезм, Түркестан, Уйгур зэрэг эзлэгдсэн нутгаас цэрэг дайчилж татаж нийлүүлжээ. Бат ханы цэрэг Кипчакуудыг бут цохиж, баруун зүг рүү түрээд Булгар, Башкирийг эзлэн авч дорнод Европт орж ирмэгц Ромын Пап лам IX Григорий Монголчуудын санаа бодлыг тандаж мэдэх зорилгоор нууц даалгавартай элч төлөөлөгчдийг дорно зүг рүү илгээж эхэлжээ. Түүний итгэмжит элч Юлиан ламтан 1235-1237 оны үед Булгар, Башкирт тагнуулын ажил хийж яваад Ромын Пап ламд Монголчууд Оросыг дайрч эхлээд байна. Олон хүн тэднийг Ромыг байлдан дагуулах зорилготой хэмээн ярьцгааж байна гэсэн утгатай мэдээ илгээв. Гайхалтай нь Ромын Пап лам энэ тухай сонсоод ямар нэгэн үйлдэл хийсэнгүй. 1238 онд Европт дундад Азийн Лалын шашинтнуудыг атгадаг Ассасинуудын толгойлогч Уулын өвгөний элч ирж, Монголчуудын эсрэг хамтран тэмцэх хүсэлт тавилаа. Энэ нь Германы II Фридрих хааны найрамдуулах бодлого загалмайтны VI аян дайны явцад нөлөөлж, Христосын шашинтнууд болон Лалын шашинтнуудын хоорондын дайсагнасан харилцааг бага зэрэг зөөлөлсөнтэй холбоотой байв. Гэвч II Фридрих хаантай зөрчилдөж, түүнд буулт хийх дургүй байсан Ромын Пап лам Уулын өвгөний элч нарын саналыг хүлээж авсангүй.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=20" title="Хэсгийг засварлах: Сүн улсын эсрэг аян дайн">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A1.D2.AF.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.8D.D1.81.D1.80.D1.8D.D0.B3_.D0.B0.D1.8F.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD">Сүн улсын эсрэг аян дайн</span></h3>Сүн улстай Хатны голын орчим хийж байгаа байлдаан ер зогсохгүй байсан тул Сүн улсыг мохоох зорилгоор 1235 оны их хуралдайгаас гарсан шийдвэрийн дагуу Монголын цэрэг Сүн улс руу гурван замаар довтлон оров. Баруун замын цэргийг Өгэдэй хааны гуравдугаар хүү Хүдэн болон Тахай жанжин нар удирдаж Сычуань муж руу, гол замын цэргийг Өгэдэй хааны дөрөвдүгээр хүү Хүчү болон Томудай жанжин нар удирдаж Хубэй мужийн Ханьшуй мөрний сав нутаг руу, зүүн замын цэргийг Бэлгүдэй ноёны хүү Бухагүн болон Цагаан ноён нар удирдаж Хэнань мужийн Хөх мөрний хөндий рүү тус тус давшихаар болжээ. Эдгээр цэрэг нь шинээр дайчлагдсан Монгол, Хидан, Зүрчид, Хятад цэргүүдээс бүрдсэн байлдааны туршлага муутай цэргүүд байв. Баруун замын манлай анги түрүүлэн давшиж, Хозяньфуд довтлон ороход хотыг сахиж байсан жанжин Ван Ши Сянь бууж өгчээ. Баруун замын цэргийн манлай анги Ван Ши Сянь жанжны цэрэгтэй хамтран давшиж, Даань гацааг бүслэн байлдаж байтал Личжоу хотын Цао Юй Вэй жанжны цэрэг өмгөөлөөр ирээд Монголын цэргийг байлдаж ухраав. Монголын манлай анги Сяньчжэнгуань боомтонд хүрч суугаад Ван Ши Сянь жанжнаар Мяньчжоу хотыг байлдуулж байтал Цао Юй Вэй жанжин бас өмгөөлөөр ирж цохин ухруулжээ. 1236 оны 5-р сард Монголын гол замын цэрэг Хэнань мужид цөмрөн орж, улмаар Хубэй мужийн гүн рүү давшихад замд тааралдсан хотуудын цэрэг бослого гарган хотоо галдаж, ар араасаа бууж өгцгөөж байсан тул тэдгээр хотуудын эд хөрөнгө, хоол хүнс, зэр зэвсэг Монголчуудын гарт оржээ. Монголын цэрэг давшилтаа үргэлжлүүлэн 8-р сард Гуаньчжоу, Цзаоянь, Дэаньфу хотуудыг эзлэн авав. Баруун замын цэрэг 1236 оны 10-р сард Сычуаньд цөмрөн Яньпингуань боомтонд давшин хүрч, Цао Юй Вэй жанжны цэрэгтэй тулалдан ялж, Личжоу, Тунчуань, Чэньду орчмын олон хот, гацааг эзлэн авсанаар Сычуань мужийн гуравны хоёр хэсэг нь Монголын цэргийн захиргаанд орлоо. Улмаар Вэйчжоу хотыг бүслэн байлдаж буулган авч байхад Хүдэн жанжны дүү Хүчү тулалдаанд эрсэдсэн мэдээ ирсэн тул Хүдэн цэргээ хураан Шэньси мужид гарч очив. 1236 оны 12-р сард Томудай жанжин Хубэй мужийн Цзинь Линь хотыг бүслэн цохилоо. Хотод туслахаар Сүн улсын Мэн Хун жанжин ирж байлдаад Монголчуудын эрхшээсэн 24 цайз, 20000 иргэнийг буцаан авав. Монголын зүүн замын цэрэг 1237 оны намар Чжиньчжоуг довтлоод эзэлж чадалгүй буцав. Мөн Бухагүн Хэнаньд цөмөрч, Суйчжоу, Цичжоуг аваад Аньфэнь хотыг дайрсан боловч амжилт ололгүй гэдрэг эргэв. Энэ дайн төдийлөн амжилт олоогүй шалтгаан нь Их Монгол Улс баруун хил дээрээ аян дайн хийж, цэргийн ихээхэн хүч тийшээ шилжсэнтэй холбоотой байв. Эцсийн эцэст дайнд тамирдсан Сүн улс найрамдлын гэрээ байгуулах санал тавьжээ. Монголын эрх баригчид Сүн улсын саналыг хүлээн авч, 1238 оны 4-р сард Сүн улсын нийслэл хотод хоёр улс хэлэлцээр хийж, түр найрамджээ. Энэ хэлэлцээрийн ёсоор Сүн улс Монгол улсад жил бүр 200000 лан мөнгө, 200000 хуй торго төлөх үүрэг хүлээлээ.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=21" title="Хэсгийг засварлах: Өгэдэй хаан тэнгэр болсон нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D3.A8.D0.B3.D1.8D.D0.B4.D1.8D.D0.B9_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.D1.82.D1.8D.D0.BD.D0.B3.D1.8D.D1.80_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Өгэдэй хаан тэнгэр болсон нь</span></h3>1241 онд Өгэдэй хаан нас баржээ. Ихэнх эх сурвалжид түүнийг архи хэт их уудаг байснаас болж нас барсан гэдэг бол цөөнгүй эх сурвалжид түүнийг хорлосон гэдэг байна. Түүнийг Дөргэнэ хатан хорлосон, Дөргэнэ хатны даалгавараар Фатима хэмээх Перс бүсгүй хорлосон, эгч нь хорлосон гэх мэт олон таамаглал байдаг. Мөн зарим эх сурвалжид Өгэдэй хаан 1241 оны намар ан ав хийж байхдаа Араб худалдаачин Абдуррахман хэмээгчтэй шөнөжин архидаж хоноод маргаашийн үүрээр нас барсан ба Абдуррахман нь Дөргэнэ хатны нууц амраг байсан хэмээсэн байдаг.natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-84237717649314798362011-07-19T03:58:00.000-07:002011-07-19T03:58:34.670-07:00haaduud<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Монголын хаан, хангуудын жагсаалт</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="contentSub">(<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&redirect=no" title="Монголын хаадын жагсаалт">Монголын хаадын жагсаалт</a>-с шууд холбогдсон)</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#p-search">Хайлт</a> </div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 202px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Guyuk_khan%27s_Stamp_1246.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="200" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Guyuk_khan%27s_Stamp_1246.jpg/200px-Guyuk_khan%27s_Stamp_1246.jpg" width="200" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Guyuk_khan%27s_Stamp_1246.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D1%8E%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Гүюг хаан">Гүюг хааны</a> Тамга</div></div></div>Энэ нь <b>Монголын хаан, хангуудын жагсаалт</b>. Эдгээрийн зарим нь жинхэнэ төрийн эрхийг барьсан Монгол захирагчид байсан бол зарим нь цол төдий л тоглоомын хаад, хангууд байжээ.<br />
<table class="toc" id="toc"><tbody>
<tr> <td> <div id="toctitle"> <h2>Агуулга</h2><span class="toctoggle">[<a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#" id="togglelink">нуух</a>]</span></div><ul><li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.98.D1.85_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB_.D0.A3.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D0.98.D1.85_.D0.A5.D0.B0.D0.B0.D0.B4"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Их Монгол Улсын Их Хаад</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.90.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BD_.D0.9E.D1.80.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.B4"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Алтан Ордын хаад</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.A6.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.D0.BE.D1.80.D0.B4"><span class="tocnumber">2.1</span> <span class="toctext">Цагаан орд</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.A5.D3.A9.D1.85_.D0.BE.D1.80.D0.B4"><span class="tocnumber">2.2</span> <span class="toctext">Хөх орд</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.98.D0.BB_.D0.A5.D0.B0.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.B4"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Ил Хан улсын хаад</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.A6.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.B4"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Цагадайн улсын хаад</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-7"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D3.A8.D0.B3.D1.8D.D0.B4.D1.8D.D0.B9.D0.BD_.D1.83.D0.B4.D0.B0.D0.BC"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Өгэдэйн удам</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-8"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.AD.D0.B7.D1.8D.D0.BD.D1.82_.D0.B3.D2.AF.D1.80.D0.BD.D0.B8.D0.B9_.D0.B1.D1.83.D1.82.D1.80.D0.B0.D0.BB.D1.8B.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.B0.D1.85_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.B4"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Эзэнт гүрний бутралын дараах хаад</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-9"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.97.D2.AF.D2.AF.D0.BD.D0.B3.D0.B0.D1.80.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.BD.D1.82_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.83.D0.B4.D0.B8.D1.80.D0.B4.D0.B0.D0.B3.D1.87.D0.B8.D0.B4"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Зүүнгарын хаант улсын удирдагчид</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-10"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.A5.D0.BE.D1.88.D1.83.D1.83.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.83.D0.B4.D0.B8.D1.80.D0.B4.D0.B0.D0.B3.D1.87.D0.B8.D0.B4"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Хошуудын удирдагчид</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.A5.D0.B0.D0.BB.D0.B8.D0.BC.D0.B0.D0.B3.D1.83.D1.83.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D0.A2.D0.BE.D1.80.D0.B3.D1.83.D1.83.D0.B4_.D1.83.D0.B4.D0.B8.D1.80.D0.B4.D0.B0.D0.B3.D1.87.D0.B8.D0.B4"><span class="tocnumber">9</span> <span class="toctext">Халимагуудын Торгууд удирдагчид</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-12"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.91.D0.BE.D0.B3.D0.B4_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.BD.D1.82_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB_.D0.A3.D0.BB.D1.81"><span class="tocnumber">10</span> <span class="toctext">Богд хаант Монгол Улс</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-13"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82#.D0.98.D1.88.D0.BB.D1.8D.D0.BB"><span class="tocnumber">11</span> <span class="toctext">Ишлэл</span></a></li>
</ul></td> </tr>
</tbody></table><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Их Монгол Улсын Их Хаад">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.98.D1.85_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB_.D0.A3.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D0.98.D1.85_.D0.A5.D0.B0.D0.B0.D0.B4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс">Их Монгол Улсын</a> Их Хаад</span></h2><ul><li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Чингис хаан">Чингис хаан</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1206&action=edit&redlink=1" title="1206 (хуудас бичигдээгүй байна)">1206</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1227&action=edit&redlink=1" title="1227 (хуудас бичигдээгүй байна)">1227</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9" title="Тулуй">Тулуй</a> (засаг баригч) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1227&action=edit&redlink=1" title="1227 (хуудас бичигдээгүй байна)">1227</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1229&action=edit&redlink=1" title="1229 (хуудас бичигдээгүй байна)">1229</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Өгэдэй хаан">Өгэдэй хаан</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1229&action=edit&redlink=1" title="1229 (хуудас бичигдээгүй байна)">1229</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1241&action=edit&redlink=1" title="1241 (хуудас бичигдээгүй байна)">1241</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Турхан">Турхан</a> хатан (засаг баригч) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1243&action=edit&redlink=1" title="1243 (хуудас бичигдээгүй байна)">1243</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1246&action=edit&redlink=1" title="1246 (хуудас бичигдээгүй байна)">1246</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D1%8E%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Гүюг хаан">Гүюг хаан</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1246&action=edit&redlink=1" title="1246 (хуудас бичигдээгүй байна)">1246</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1248&action=edit&redlink=1" title="1248 (хуудас бичигдээгүй байна)">1248</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B3%D1%83%D0%BB_%D0%9A%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B8%D1%88" title="Огул Каймиш">Огул Каймиш</a> (засаг баригч) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1248&action=edit&redlink=1" title="1248 (хуудас бичигдээгүй байна)">1248</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1251&action=edit&redlink=1" title="1251 (хуудас бичигдээгүй байна)">1251</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Мөнх хаан">Мөнх хаан</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1251&action=edit&redlink=1" title="1251 (хуудас бичигдээгүй байна)">1251</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1259&action=edit&redlink=1" title="1259 (хуудас бичигдээгүй байна)">1259</a>)</li>
</ul><i>Дараах хаад нь Монголын их хаан, Юань гүрний эзэн хаан гэсэн хоёр цолтой байсан</i>:<br />
<ul><li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хубилай хаан">Хубилай хаан</a> (Сэцэн хаан цолтой) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1260&action=edit&redlink=1" title="1260 (хуудас бичигдээгүй байна)">1260</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1271&action=edit&redlink=1" title="1271 (хуудас бичигдээгүй байна)">1271</a>). Хятад нэр: Шизу (Shizu) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1271&action=edit&redlink=1" title="1271 (хуудас бичигдээгүй байна)">1271</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1294&action=edit&redlink=1" title="1294 (хуудас бичигдээгүй байна)">1294</a>), Чжи Юань (Zhiyuan) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1264&action=edit&redlink=1" title="1264 (хуудас бичигдээгүй байна)">1264</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1294&action=edit&redlink=1" title="1294 (хуудас бичигдээгүй байна)">1294</a>).</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Төмөр хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Төмөр хаан</a> (Өлзийт хаан цолтой). Хятад нэр: Чэнзун (Chengzong) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1294&action=edit&redlink=1" title="1294 (хуудас бичигдээгүй байна)">1294</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1307&action=edit&redlink=1" title="1307 (хуудас бичигдээгүй байна)">1307</a>), Юань Чжэ (Yuanzhe) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1295&action=edit&redlink=1" title="1295 (хуудас бичигдээгүй байна)">1295</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1297&action=edit&redlink=1" title="1297 (хуудас бичигдээгүй байна)">1297</a>), Да Дэ (Dade) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1297&action=edit&redlink=1" title="1297 (хуудас бичигдээгүй байна)">1297</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1307&action=edit&redlink=1" title="1307 (хуудас бичигдээгүй байна)">1307</a>).</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B9%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D1%85%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хайсан хүлэг хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хайсан хүлэг хаан</a> (Хүлэг хаан цолтой). Хятад нэр: Үзун (Wuzong) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1308&action=edit&redlink=1" title="1308 (хуудас бичигдээгүй байна)">1308</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1311&action=edit&redlink=1" title="1311 (хуудас бичигдээгүй байна)">1311</a>), Чжи Да (Zhida) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1308&action=edit&redlink=1" title="1308 (хуудас бичигдээгүй байна)">1308</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1311&action=edit&redlink=1" title="1311 (хуудас бичигдээгүй байна)">1311</a>).</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%8E%D1%83%D1%80%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Аюурбарбад хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Аюурбарбад хаан</a> (Буянт хаан цолтой). Хятад нэр: Рэньзун (Renzong) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1311&action=edit&redlink=1" title="1311 (хуудас бичигдээгүй байна)">1311</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1320&action=edit&redlink=1" title="1320 (хуудас бичигдээгүй байна)">1320</a>), Хуанцин (Huangqing) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1312&action=edit&redlink=1" title="1312 (хуудас бичигдээгүй байна)">1312</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1313&action=edit&redlink=1" title="1313 (хуудас бичигдээгүй байна)">1313</a>), Янь Юй (Yanyou) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1314&action=edit&redlink=1" title="1314 (хуудас бичигдээгүй байна)">1314</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1320&action=edit&redlink=1" title="1320 (хуудас бичигдээгүй байна)">1320</a>).</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B4%D0%B1%D0%B0%D0%BB_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Шадбал хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Шадбал хаан</a> (Гэгээн хаан цолтой). Хятад нэр: Инзун (Yingzong) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1321&action=edit&redlink=1" title="1321 (хуудас бичигдээгүй байна)">1321</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1323&action=edit&redlink=1" title="1323 (хуудас бичигдээгүй байна)">1323</a>), Чжи Чжи (Zhizhi) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1321&action=edit&redlink=1" title="1321 (хуудас бичигдээгүй байна)">1321</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1323&action=edit&redlink=1" title="1323 (хуудас бичигдээгүй байна)">1323</a>), Жиньзун (Jinzong).</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%95%D1%81%D3%A9%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Есөнтөмөр хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Есөнтөмөр хаан</a>. Хятад нэр: Тай Дин Ди (Taiding Di) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1323&action=edit&redlink=1" title="1323 (хуудас бичигдээгүй байна)">1323</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1328&action=edit&redlink=1" title="1328 (хуудас бичигдээгүй байна)">1328</a>), Тай Дин (Taiding) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1321&action=edit&redlink=1" title="1321 (хуудас бичигдээгүй байна)">1321</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1328&action=edit&redlink=1" title="1328 (хуудас бичигдээгүй байна)">1328</a>), Чжи Хэ (Zhihe) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1328&action=edit&redlink=1" title="1328 (хуудас бичигдээгүй байна)">1328</a>).</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%88%D0%B8%D0%B4%D1%85%D1%8D%D0%B2_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ашидхэв хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Ашидхэв хаан</a>. Хятад нэр: Тянь Шүнь Ди (Tianshun Di), Тянь Шүнь (Tianshun) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1328&action=edit&redlink=1" title="1328 (хуудас бичигдээгүй байна)">1328</a>).</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%B2%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Төвтөмөр хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Төвтөмөр хаан</a> (Заяат хаан цолтой). Хятад нэр: Вэньзун (Wenzong) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1328&action=edit&redlink=1" title="1328 (хуудас бичигдээгүй байна)">1328</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1329&action=edit&redlink=1" title="1329 (хуудас бичигдээгүй байна)">1329</a>) болон (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1329&action=edit&redlink=1" title="1329 (хуудас бичигдээгүй байна)">1329</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1332&action=edit&redlink=1" title="1332 (хуудас бичигдээгүй байна)">1332</a>), Тянь Ли (Tianli) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1328&action=edit&redlink=1" title="1328 (хуудас бичигдээгүй байна)">1328</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1330&action=edit&redlink=1" title="1330 (хуудас бичигдээгүй байна)">1330</a>), Чжи Шүнь (Zhìshùn) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1330&action=edit&redlink=1" title="1330 (хуудас бичигдээгүй байна)">1330</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1332&action=edit&redlink=1" title="1332 (хуудас бичигдээгүй байна)">1332</a>).</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D1%81%D0%BB%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хүслэн хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хүслэн хаан</a> (Хутагт хаан цолтой). Хятад нэр: Минзун (Mingzong) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1329&action=edit&redlink=1" title="1329 (хуудас бичигдээгүй байна)">1329</a>).</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%BD%D0%B1%D0%B0%D0%BB_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ринчинбал хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Ринчинбал хаан</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1332&action=edit&redlink=1" title="1332 (хуудас бичигдээгүй байна)">1332</a>). Хятад нэр: Нинзун (Ningzong), Чжи Шүнь (Zhishun) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1332&action=edit&redlink=1" title="1332 (хуудас бичигдээгүй байна)">1332</a>).</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BE%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Тогоонтөмөр хаан">Тогоонтөмөр хаан</a> (Ухаант хаан цолтой). Хятад нэр: Хуйзун (Huizong), Шүнь Ди (Shundi) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1333&action=edit&redlink=1" title="1333 (хуудас бичигдээгүй байна)">1333</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1370&action=edit&redlink=1" title="1370 (хуудас бичигдээгүй байна)">1370</a>), Чжи Шүнь (Zhishun) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1333&action=edit&redlink=1" title="1333 (хуудас бичигдээгүй байна)">1333</a>), Юань Тун (Yuantong) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1333&action=edit&redlink=1" title="1333 (хуудас бичигдээгүй байна)">1333</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1335&action=edit&redlink=1" title="1335 (хуудас бичигдээгүй байна)">1335</a>), Чжи Юань (Zhiyuan) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1335&action=edit&redlink=1" title="1335 (хуудас бичигдээгүй байна)">1335</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1340&action=edit&redlink=1" title="1340 (хуудас бичигдээгүй байна)">1340</a>), Чжи Чжэн (Zhizheng) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1341&action=edit&redlink=1" title="1341 (хуудас бичигдээгүй байна)">1341</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1368&action=edit&redlink=1" title="1368 (хуудас бичигдээгүй байна)">1368</a>), Чжи Юань (Zhiyuan) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1368&action=edit&redlink=1" title="1368 (хуудас бичигдээгүй байна)">1368</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1370&action=edit&redlink=1" title="1370 (хуудас бичигдээгүй байна)">1370</a>).</li>
</ul><br />
<br />
<div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 252px;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Mongol_dominions1.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="183" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Mongol_dominions1.jpg/250px-Mongol_dominions1.jpg" width="250" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Mongol_dominions1.jpg" title="Томруулах"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>The <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Mongol_Empire&action=edit&redlink=1" title="Mongol Empire (хуудас бичигдээгүй байна)">Mongol Empire</a>, ca. 1300. The gray area is the later <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Timur&action=edit&redlink=1" title="Timur (хуудас бичигдээгүй байна)">Timurid empire</a>.</div></div></div><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=2" title="Хэсгийг засварлах: Алтан Ордын хаад">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.90.D0.BB.D1.82.D0.B0.D0.BD_.D0.9E.D1.80.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.B4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4" title="Алтан Орд">Алтан Ордын</a> хаад</span></h2><ul><li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Бат хан">Бат хан</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1227&action=edit&redlink=1" title="1227 (хуудас бичигдээгүй байна)">1227</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1255&action=edit&redlink=1" title="1255 (хуудас бичигдээгүй байна)">1255</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B3" title="Сартаг">Сартаг</a> (1255-56)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%87%D0%B8" title="Улагчи">Улагчи</a> (1257)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85" title="Бэрх">Бэрх</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1257&action=edit&redlink=1" title="1257 (хуудас бичигдээгүй байна)">1257</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1266&action=edit&redlink=1" title="1266 (хуудас бичигдээгүй байна)">1266</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80" title="Мөнхтөмөр">Мөнхтөмөр</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1266&action=edit&redlink=1" title="1266 (хуудас бичигдээгүй байна)">1266</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1282&action=edit&redlink=1" title="1282 (хуудас бичигдээгүй байна)">1282</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B4%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85" title="Тодмөнх">Тодмөнх</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1282&action=edit&redlink=1" title="1282 (хуудас бичигдээгүй байна)">1282</a>—<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1287&action=edit&redlink=1" title="1287 (хуудас бичигдээгүй байна)">1287</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D1%83%D0%B3%D0%B0" title="Тулабуга">Тулабуга</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1287&action=edit&redlink=1" title="1287 (хуудас бичигдээгүй байна)">1287</a>—<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1291&action=edit&redlink=1" title="1291 (хуудас бичигдээгүй байна)">1291</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0" title="Тохта">Тохта</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1291&action=edit&redlink=1" title="1291 (хуудас бичигдээгүй байна)">1291</a>—<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1312&action=edit&redlink=1" title="1312 (хуудас бичигдээгүй байна)">1312</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Өзбег">Өзбег</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1312&action=edit&redlink=1" title="1312 (хуудас бичигдээгүй байна)">1312</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1341&action=edit&redlink=1" title="1341 (хуудас бичигдээгүй байна)">1341</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Тинибег">Тинибег</a> (1341-1342)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Жанибег">Жанибег</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1342&action=edit&redlink=1" title="1342 (хуудас бичигдээгүй байна)">1342</a>—<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1357&action=edit&redlink=1" title="1357 (хуудас бичигдээгүй байна)">1357</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Бердибег">Бердибег</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1357&action=edit&redlink=1" title="1357 (хуудас бичигдээгүй байна)">1357</a>—<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1361&action=edit&redlink=1" title="1361 (хуудас бичигдээгүй байна)">1361</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D0%BF%D0%B0" title="Кульпа">Кульпа</a> (1359-1360)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Наурузбег">Наурузбег</a> (1360-1361)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B8%D0%B7%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Хизр (хуудас бичигдээгүй байна)">Хизр</a> (1361-1362)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%BE%D0%B6%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Төмөр хожа (хуудас бичигдээгүй байна)">Төмөр хожа</a> (1362)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Абдаллах (хуудас бичигдээгүй байна)">Абдаллах</a> (1362-1370), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Мурад (хуудас бичигдээгүй байна)">Мурад</a> (1362-1367), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B7%D0%B8%D0%B7&action=edit&redlink=1" title="Азиз (хуудас бичигдээгүй байна)">Азиз</a> (1367-1369), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=II_%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="II Жанибек (хуудас бичигдээгүй байна)">II Жанибек</a> (1369-1370), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%B4_%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Мухаммед Булаг (хуудас бичигдээгүй байна)">Мухаммед Булаг</a> (1370-1379), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%BD%D0%B1%D0%B5%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Тулунбек (хуудас бичигдээгүй байна)">Тулунбек</a> (1370-1373), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9%D0%B1%D0%B5%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Айбек (хуудас бичигдээгүй байна)">Айбек</a> (1373-1376), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%B0%D0%B1_%D1%88%D0%B0%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Араб шах (хуудас бичигдээгүй байна)">Араб шах</a> (1376-1379), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%B5%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Хаган бек (хуудас бичигдээгүй байна)">Хаган бек</a> (1375-1376), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Илбани (хуудас бичигдээгүй байна)">Илбани</a> (1373-1376), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B6%D0%B8_%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B5%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Хажи Черкес (хуудас бичигдээгүй байна)">Хажи Черкес</a> (1375-1376), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%AE%D1%80%D2%AF%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Үрүс (хуудас бичигдээгүй байна)">Үрүс</a> (1376-1378), Урус нь мөн Цагаан Ордны хан байсан бөгөөд Тохтамышын авга нь байв, ийнхүү Ордуудыг нэгтгэж чаджээ.</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%88" title="Тохтамыш">Тохтамыш</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1380&action=edit&redlink=1" title="1380 (хуудас бичигдээгүй байна)">1380</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1395&action=edit&redlink=1" title="1395 (хуудас бичигдээгүй байна)">1395</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80%D1%85%D2%AF%D1%82%D0%BB%D2%AF%D0%B3" title="Төмөрхүтлүг">Төмөрхүтлүг</a> (1396-1401), жинхэнэ захирагч нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%B4%D0%B8%D0%B3%D1%83" title="Эдигу">Эдигу</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Шадибек (хуудас бичигдээгүй байна)">Шадибек</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Булад (хуудас бичигдээгүй байна)">Булад</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%28%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%B4%29&action=edit&redlink=1" title="Төмөр (Алтан Орд) (хуудас бичигдээгүй байна)">Төмөр</a> (1410-1412)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%96%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B4%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Жалаладдин (хуудас бичигдээгүй байна)">Жалаладдин</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Каримберди (хуудас бичигдээгүй байна)">Каримберди</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Кебек (хуудас бичигдээгүй байна)">Кебек</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%96%D0%B0%D0%B1%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Жаббарберди (хуудас бичигдээгүй байна)">Жаббарберди</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%AE%D0%BB%D2%AF%D0%B3_%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Үлүг Мухаммед (хуудас бичигдээгүй байна)">Үлүг Мухаммед</a> (1419-1421, 1428-1433)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D1%82_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Давлет берди (хуудас бичигдээгүй байна)">Давлет берди</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Барак (хуудас бичигдээгүй байна)">Барак</a> (1422-1427)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D0%B4_%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Сайд Ахмед (хуудас бичигдээгүй байна)">Сайд Ахмед</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1433&action=edit&redlink=1" title="1433 (хуудас бичигдээгүй байна)">1433</a>? - ?)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D1%87%D2%AF%D0%B3_%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хүчүг Мухаммед (хуудас бичигдээгүй байна)">Хүчүг Мухаммед</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1459&action=edit&redlink=1" title="1459 (хуудас бичигдээгүй байна)">1459</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1465&action=edit&redlink=1" title="1465 (хуудас бичигдээгүй байна)">1465</a>)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Ахмед (хуудас бичигдээгүй байна)">Ахмед</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1465&action=edit&redlink=1" title="1465 (хуудас бичигдээгүй байна)">1465</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1481&action=edit&redlink=1" title="1481 (хуудас бичигдээгүй байна)">1481</a>)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B5%D0%B9%D1%85_%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Шейх Ахмед (хуудас бичигдээгүй байна)">Шейх Ахмед</a> (1481-1498, 1499-1502)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B7%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Муртаза (хуудас бичигдээгүй байна)">Муртаза</a> (1498-1499)</li>
</ul><h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=3" title="Хэсгийг засварлах: Цагаан орд">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A6.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.D0.BE.D1.80.D0.B4"><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Цагаан орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагаан орд</a></span></h3><ul><li><a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B0" title="Орда">Орда</a> (1226–1251)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D0%BD_%D0%9A%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Кун Куран (хуудас бичигдээгүй байна)">Кун Куран</a> (1251–c.1280)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D1%87%D2%AF&action=edit&redlink=1" title="Хүчү (хуудас бичигдээгүй байна)">Хүчү</a> (c.1280–1302)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D1%8F%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Буян (хуудас бичигдээгүй байна)">Буян</a> (1302–1309)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%B1%D1%83%D0%B3%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Сашибуга (хуудас бичигдээгүй байна)">Сашибуга</a> (1309–1315)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ильбасан (хуудас бичигдээгүй байна)">Ильбасан</a> (1315–1320)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA_%D1%85%D0%BE%D0%B6%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Мубарак хожа (хуудас бичигдээгүй байна)">Мубарак хожа</a> (1320–1344)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D0%BC%D1%82%D0%B0%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Чимтай (хуудас бичигдээгүй байна)">Чимтай</a> (1344–1374)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D1%83%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Урус (хуудас бичигдээгүй байна)">Урус</a> (1374–1376)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D0%B3%D1%82%D0%BE%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D1%8F&action=edit&redlink=1" title="Тогтоакия (хуудас бичигдээгүй байна)">Тогтоакия</a> (1376)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Төмөр мелик (хуудас бичигдээгүй байна)">Төмөр мелик</a> (1377)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%88" title="Тохтамыш">Тохтамыш</a> (1377–1378)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%B9%D1%80%D1%83%D1%87%D0%B8%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Койручик (хуудас бичигдээгүй байна)">Койручик</a> (1378-1399)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Барак (хуудас бичигдээгүй байна)">Барак</a> (1423-1428)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Мухаммед (хуудас бичигдээгүй байна)">Мухаммед</a> (1428-1431)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Мустафа (хуудас бичигдээгүй байна)">Мустафа</a> (1431-1446)</li>
</ul><i>Тус ордыг 1446 онд Абулхайр хаан өөртөө нэгдүүлжээ</i>.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=4" title="Хэсгийг засварлах: Хөх орд">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A5.D3.A9.D1.85_.D0.BE.D1.80.D0.B4"><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D3%A9%D1%85_%D0%BE%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хөх орд (хуудас бичигдээгүй байна)">Хөх орд</a></span></h3>Алтан Ордын жинхэнэ захирагчид нь 1361 он хүртэл Бат ханы угсааныхан байв<br />
<ul><li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Бат хан">Бат хан</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1227&action=edit&redlink=1" title="1227 (хуудас бичигдээгүй байна)">1227</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1255&action=edit&redlink=1" title="1255 (хуудас бичигдээгүй байна)">1255</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B3" title="Сартаг">Сартаг</a> (1255-56)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%87%D0%B8" title="Улагчи">Улагчи</a> (1257)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%8D%D1%80%D1%85" title="Бэрх">Бэрх</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1257&action=edit&redlink=1" title="1257 (хуудас бичигдээгүй байна)">1257</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1266&action=edit&redlink=1" title="1266 (хуудас бичигдээгүй байна)">1266</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D0%BD%D1%85%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80" title="Мөнхтөмөр">Мөнхтөмөр</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1266&action=edit&redlink=1" title="1266 (хуудас бичигдээгүй байна)">1266</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1282&action=edit&redlink=1" title="1282 (хуудас бичигдээгүй байна)">1282</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B4%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85" title="Тодмөнх">Тодмөнх</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1282&action=edit&redlink=1" title="1282 (хуудас бичигдээгүй байна)">1282</a>—<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1287&action=edit&redlink=1" title="1287 (хуудас бичигдээгүй байна)">1287</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D1%83%D0%B3%D0%B0" title="Тулабуга">Тулабуга</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1287&action=edit&redlink=1" title="1287 (хуудас бичигдээгүй байна)">1287</a>—<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1291&action=edit&redlink=1" title="1291 (хуудас бичигдээгүй байна)">1291</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%85%D1%82%D0%B0" title="Тохта">Тохта</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1291&action=edit&redlink=1" title="1291 (хуудас бичигдээгүй байна)">1291</a>—<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1312&action=edit&redlink=1" title="1312 (хуудас бичигдээгүй байна)">1312</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Өзбег">Өзбег</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1312&action=edit&redlink=1" title="1312 (хуудас бичигдээгүй байна)">1312</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1341&action=edit&redlink=1" title="1341 (хуудас бичигдээгүй байна)">1341</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Тинибег">Тинибег</a> (1341-1342)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Жанибег">Жанибег</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1342&action=edit&redlink=1" title="1342 (хуудас бичигдээгүй байна)">1342</a>—<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1357&action=edit&redlink=1" title="1357 (хуудас бичигдээгүй байна)">1357</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Бердибег">Бердибег</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1357&action=edit&redlink=1" title="1357 (хуудас бичигдээгүй байна)">1357</a>—<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1361&action=edit&redlink=1" title="1361 (хуудас бичигдээгүй байна)">1361</a>)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D0%BF%D0%B0" title="Кульпа">Кульпа</a> (1359-1360)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3" title="Наурузбег">Наурузбег</a> (1360-1361)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B8%D0%B7%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Хизр (хуудас бичигдээгүй байна)">Хизр</a> (1361-1362)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%BE%D0%B6%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Төмөр хожа (хуудас бичигдээгүй байна)">Төмөр хожа</a> (1362)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Абдаллах (хуудас бичигдээгүй байна)">Абдаллах</a> (1362-1370), бодитоор бол <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B9" title="Мамай">Мамай</a> захирч байв</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=5" title="Хэсгийг засварлах: Ил Хан улсын хаад">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.98.D0.BB_.D0.A5.D0.B0.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.B4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD" title="Ил Хан">Ил Хан</a> улсын хаад</span></h2><ul><li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF" title="Хүлэгү">Хүлэгү</a> хан (1256-1265)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D1%85%D0%B0" title="Абаха">Абаха</a> хан (1265-1282)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BA%D2%AF%D0%B4%D1%8D%D1%80" title="Тэкүдэр">Ахмед Тэкүдэр</a> (1282-1284)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BD" title="Аргун">Аргун</a> (1284-1291)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B9%D1%85%D0%B0%D1%82%D1%83" title="Гайхату">Гайхату</a> (1291-1295)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D1%83" title="Байду">Байду</a> (1295)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD" title="Газан">Махмуд Газан</a> (1295-1304)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BB%D0%B7%D0%B8%D0%B9%D1%82&action=edit&redlink=1" title="Өлзийт (хуудас бичигдээгүй байна)">Өлзийт</a> (1304-1316)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D1%83_%D0%A1%D0%B0%D0%B8%D0%B4_%28%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD_%D1%83%D0%BB%D1%81%29&action=edit&redlink=1" title="Абу Саид (Ил Хан улс) (хуудас бичигдээгүй байна)">Абу Саид Бахадур</a> (1316-1335)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BF%D0%B0_%D0%9A%D1%8D%D1%83%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Арпа Кэун (хуудас бичигдээгүй байна)">Арпа Кэун</a> (1335-1336)</li>
</ul>Арпаг хорлосны дараа, Ил Хан улсын задралын үеэр байгуулагдсан тус бүс нутгийн улсууд өөр өөрсдийн удирдагчдыг хангаар өргөмжилжээ.<br />
<ul><li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%81%D0%B0_%28%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D1%83%D0%BB%D1%81%29&action=edit&redlink=1" title="Муса (Ил Хант улс) (хуудас бичигдээгүй байна)">Муса</a> (1336-1337) (Багдадын Али Падшахын тоглоомын хан)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%BD_%28%D0%98%D0%BB_%D0%A5%D0%B0%D0%BD%29&action=edit&redlink=1" title="Мухаммад хан (Ил Хан) (хуудас бичигдээгүй байна)">Мухаммад</a> (1336-1338) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%96%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B9%D1%80%D0%B8%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Жалайрид (хуудас бичигдээгүй байна)">Жалайридын</a> тоглоомын хан)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%82%D0%B8_%D0%91%D0%B5%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Сати Бек (хуудас бичигдээгүй байна)">Сати Бек</a> (1338-1339) (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D0%BE%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Чобанид (хуудас бичигдээгүй байна)">Чобанидын</a> тоглоомын хан)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%83%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BC%D0%B0%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Сулейман хан (хуудас бичигдээгүй байна)">Сулейман</a> (1339-1343) (Чобанидын тоглоомын хан, 1341-1343 онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Сарбадар (хуудас бичигдээгүй байна)">Сарбадарууд</a> хүлээн зөвшөөрсөн)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%96%D0%B0%D1%85%D0%B0%D0%BD_%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Жахан Төмөр (хуудас бичигдээгүй байна)">Жахан Төмөр</a> (1339-1340) (Жалайридын тоглоомын хан)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D1%83%D1%88%D0%B8%D1%80%D0%B2%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ануширван (хуудас бичигдээгүй байна)">Ануширван</a> (1343-1356) (Чобанидын тоглоомын хан)</li>
<li>II Газан (1356-1357) (зөвхөн зоосон дээр л хөрөг нь байсан)</li>
</ul><i>Зүүн Перс (Хорасан)-ээс ханд өргөмжлөгсөд:"</i><br />
<ul><li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B9%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Тугайтөмөр (хуудас бичигдээгүй байна)">Тугайтөмөр</a> (1338-1353) (1338-1349 онд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Картид (хуудас бичигдээгүй байна)">Картидууд</a>; 1338-1339 ба 1340-1344 онд Жалайридууд; 1338-1341, 1344, 1353 онд Сарбадарууд тус тус хүлээн зөвшөөрсөн)</li>
<li>Лухман (1353-1388) (Тугайтөмөрийн хүү)</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=6" title="Хэсгийг засварлах: Цагадайн улсын хаад">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A6.D0.B0.D0.B3.D0.B0.D0.B4.D0.B0.D0.B9.D0.BD_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.B4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD_%D1%83%D0%BB%D1%81" title="Цагадайн улс">Цагадайн улсын</a> хаад</span></h2><ul><li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Цагадай хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагадай хаан</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1226&action=edit&redlink=1" title="1226 (хуудас бичигдээгүй байна)">1226</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1242&action=edit&redlink=1" title="1242 (хуудас бичигдээгүй байна)">1242</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%80%D1%85%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D2%AF&action=edit&redlink=1" title="Хархүлэгү (хуудас бичигдээгүй байна)">Хархүлэгү</a> 1242-1246 d. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1252&action=edit&redlink=1" title="1252 (хуудас бичигдээгүй байна)">1252</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%95%D1%81%D3%A9%D0%BD%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Есөнмөнх (хуудас бичигдээгүй байна)">Есөнмөнх</a> 1246-1252</li>
<li>Хархүлэгү (дахин суусан) 1252</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D1%88%D0%B0%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Мубарек шах (хуудас бичигдээгүй байна)">Мубарек шах</a> 1252-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1260&action=edit&redlink=1" title="1260 (хуудас бичигдээгүй байна)">1260</a> <ul><li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Ургана (хуудас бичигдээгүй байна)">Ургана</a> хатан (засаг баригч) 1252-1260</li>
</ul></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%B3%D1%83%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Алгуй (хуудас бичигдээгүй байна)">Алгуй</a> 1260-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1266&action=edit&redlink=1" title="1266 (хуудас бичигдээгүй байна)">1266</a></li>
<li>Мубарек шах (дахин суусан) 1266</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA_%28%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%BD_%D1%83%D0%BB%D1%81%29&action=edit&redlink=1" title="Барак (Цагадайн улс) (хуудас бичигдээгүй байна)">Барак</a> 1266-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1270&action=edit&redlink=1" title="1270 (хуудас бичигдээгүй байна)">1270</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BF%D0%B5%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Никпей (хуудас бичигдээгүй байна)">Никпей</a> 1270-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1272&action=edit&redlink=1" title="1272 (хуудас бичигдээгүй байна)">1272</a>?</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D3%A9%D1%85%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Бөхтөмөр (хуудас бичигдээгүй байна)">Бөхтөмөр</a> ?1272-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1287&action=edit&redlink=1" title="1287 (хуудас бичигдээгүй байна)">1287</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D1%83%D0%B2%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Дува (хуудас бичигдээгүй байна)">Дува</a> 1287-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1307&action=edit&redlink=1" title="1307 (хуудас бичигдээгүй байна)">1307</a></li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BD%D0%B6%D0%B8%D0%BA" title="Кунжик">Кунжик</a> 1306-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1308&action=edit&redlink=1" title="1308 (хуудас бичигдээгүй байна)">1308</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%83&action=edit&redlink=1" title="Талику (хуудас бичигдээгүй байна)">Талику</a> 1308-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1309&action=edit&redlink=1" title="1309 (хуудас бичигдээгүй байна)">1309</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D0%BA&action=edit&redlink=1" title="Кебек (хуудас бичигдээгүй байна)">Кебек</a> 1309 d. <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1325&action=edit&redlink=1" title="1325 (хуудас бичигдээгүй байна)">1325</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D1%81%D1%8D%D0%BD%D0%B1%D3%A9%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Эсэнбөх (хуудас бичигдээгүй байна)">Эсэнбөх</a> 1309-?<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1318&action=edit&redlink=1" title="1318 (хуудас бичигдээгүй байна)">1318</a></li>
<li>Кебек (дахин суусан) ?1318-1325</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%BB%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B4%D1%8D%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Илжигдэй (хуудас бичигдээгүй байна)">Илжигдэй</a> 1325</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D1%83%D1%80%D1%80%D0%B0-%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Дурра-Төмөр (хуудас бичигдээгүй байна)">Дурра-Төмөр</a> 1325</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Тармаширин (хуудас бичигдээгүй байна)">Тармаширин</a> 1325-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1333&action=edit&redlink=1" title="1333 (хуудас бичигдээгүй байна)">1333</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D0%B7%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Бузан (хуудас бичигдээгүй байна)">Бузан</a> 1333-?<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1334&action=edit&redlink=1" title="1334 (хуудас бичигдээгүй байна)">1334</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%96%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Женкаши (хуудас бичигдээгүй байна)">Женкаши</a> 1334-?<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1338&action=edit&redlink=1" title="1338 (хуудас бичигдээгүй байна)">1338</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%95%D1%81%D3%A9%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Есөнтөмөр (хуудас бичигдээгүй байна)">Есөнтөмөр</a> ?1338-?<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1342&action=edit&redlink=1" title="1342 (хуудас бичигдээгүй байна)">1342</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%B8-%D1%81%D1%83%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Али-султан (хуудас бичигдээгүй байна)">Али-султан</a> ?1338-?1342</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%B4-%D0%9F%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Мухаммед-Пулад (хуудас бичигдээгүй байна)">Мухаммед-Пулад</a> ?1342-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1343&action=edit&redlink=1" title="1343 (хуудас бичигдээгүй байна)">1343</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Казан (хуудас бичигдээгүй байна)">Казан</a> 1343-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1346&action=edit&redlink=1" title="1346 (хуудас бичигдээгүй байна)">1346</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%88%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Данишменж (хуудас бичигдээгүй байна)">Данишменж</a> 1346-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1348&action=edit&redlink=1" title="1348 (хуудас бичигдээгүй байна)">1348</a></li>
</ul><i>Цагадайн улс нь баруун, зүүн <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%B3%D1%83%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Могулистан">Могулистан</a> гэсэн хоёр хэсэгт хуваагдсан.</i><br />
<ul><li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%8F%D0%BD-%D0%9A%D1%83%D0%BB%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Баян-Кули (хуудас бичигдээгүй байна)">Баян-Кули</a> 1348-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1358&action=edit&redlink=1" title="1358 (хуудас бичигдээгүй байна)">1358</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%88%D0%B0%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Төмөр шах (хуудас бичигдээгүй байна)">Төмөр шах</a> 1358</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%83%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Туглагтөмөр (хуудас бичигдээгүй байна)">Туглагтөмөр</a> (Их Могол Улсад 1348-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1363&action=edit&redlink=1" title="1363 (хуудас бичигдээгүй байна)">1363</a>) 1358-1363</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%98%D0%BB%D1%8C%D1%8F%D1%81_%D1%85%D0%BE%D0%B6%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Ильяс хожа (хуудас бичигдээгүй байна)">Ильяс хожа</a> (Их Могол Улсад 1363-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1368&action=edit&redlink=1" title="1368 (хуудас бичигдээгүй байна)">1368</a>) 1363 d. 1368</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B4%D0%B8%D0%BB_%D1%81%D1%83%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Адил султан (хуудас бичигдээгүй байна)">Адил султан</a> 1363</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%83%D0%BB_%D1%88%D0%B0%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Кабул шах (хуудас бичигдээгүй байна)">Кабул шах</a> <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1364&action=edit&redlink=1" title="1364 (хуудас бичигдээгүй байна)">1364</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1370&action=edit&redlink=1" title="1370 (хуудас бичигдээгүй байна)">1370</a></li>
</ul><i>1370 оноос Цагадайн улсын хаад нь доголон Төмөрийн тоглоомын хаад байв.</i><br />
<ul><li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%8E%D1%80%D0%B3%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%88%D1%8C&action=edit&redlink=1" title="Сюргатимишь (хуудас бичигдээгүй байна)">Сюргатимишь</a> 1370-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1388&action=edit&redlink=1" title="1388 (хуудас бичигдээгүй байна)">1388</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=II_%D0%A1%D1%83%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%9C%D0%B0%D1%85%D0%BC%D1%83%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="II Султан Махмуд (хуудас бичигдээгүй байна)">II Султан Махмуд</a> 1388-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1402&action=edit&redlink=1" title="1402 (хуудас бичигдээгүй байна)">1402</a></li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=7" title="Хэсгийг засварлах: Өгэдэйн удам">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D3.A8.D0.B3.D1.8D.D0.B4.D1.8D.D0.B9.D0.BD_.D1.83.D0.B4.D0.B0.D0.BC"><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9%D0%BD_%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BC&action=edit&redlink=1" title="Өгэдэйн удам (хуудас бичигдээгүй байна)">Өгэдэйн удам</a></span></h2><ul><li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Өгэдэй хаан">Өгэдэй хаан</a></li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D1%8E%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Гүюг хаан">Гүюг хаан</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%BC%D2%AF%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ширэмүн (хуудас бичигдээгүй байна)">Ширэмүн</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хадан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хадан</a> (албан бусаар)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D1%83&action=edit&redlink=1" title="Хайду (хуудас бичигдээгүй байна)">Хайду</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Чапар (хуудас бичигдээгүй байна)">Чапар</a></li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AF%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Янгичар (хуудас бичигдээгүй байна)">Янгичар</a></li>
<li>Чапар (дахин суугаад 1310 онд түлхэн унагаагдсан)</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=8" title="Хэсгийг засварлах: Эзэнт гүрний бутралын дараах хаад">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.AD.D0.B7.D1.8D.D0.BD.D1.82_.D0.B3.D2.AF.D1.80.D0.BD.D0.B8.D0.B9_.D0.B1.D1.83.D1.82.D1.80.D0.B0.D0.BB.D1.8B.D0.BD_.D0.B4.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.B0.D1.85_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.B4">Эзэнт гүрний бутралын дараах хаад</span></h2><ul><li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B8%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Билэгт хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Билэгт хаан</a> Аюуршридар (Билэгт хаан цолтой) (1370-1378)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%B3%D1%81%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Төгстөмөр хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Төгстөмөр хаан</a> (Усгал хаан цолтой) (1378-1388)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B3%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Зоригт хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Зоригт хаан</a> (Есүдар) (1388-1392)?</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D1%85_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Энх хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Энх хаан</a> (?-1392)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BB%D0%B1%D1%8D%D0%B3_%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D1%81%D1%8D%D0%B3%D1%87_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Элбэг нигүүлсэгч хаан">Элбэг нигүүлсэгч хаан</a> (Нигүүлсэгч цолтой) (1392-1399)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D2%AF%D0%BD%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Гүнтөмөр хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Гүнтөмөр хаан</a> (1400-1402)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%AE%D0%B3%D1%8D%D1%87%D0%B8_%D1%85%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%85%D0%B0_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Үгэчи хашиха хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Үгэчи хашиха хаан</a> (Гүйличи) - Чингисийн удам биш</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%A8%D0%BB%D0%B7%D0%B8%D0%B9%D1%82%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Өлзийтөмөр хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Өлзийтөмөр хаан</a> (Буяншир хаан цолтой) (1403-1412)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%BB%D0%B1%D1%8D%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Дэлбэг хаан">Дэлбэг хаан</a> (1415)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Ойрадай хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Ойрадай хаан</a> (1415-1425)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Адай хаан">Адай хаан</a> (1425-1438)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D1%81%D1%83%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Тайсун хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Тайсун хаан</a> Тодбух (Тогтохбух, Тогтоабух) (Тайсун хаан цолтой) (1433-1452)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Агваржин хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Агваржин хаан</a> (Жонон) (1453)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D1%81%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Эсэн хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Эсэн хаан</a> - (Тайш) Ойрадуудын захирагч (1453-1454)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%85%D0%B0%D0%B3%D2%AF%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Махагүргис хаан">Махагүргис хаан</a> (Үхэгт хаан цолтой) (1454-1465)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Молон хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Молон хаан</a> (1465-1466)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%83%D1%83%D0%BB_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Мандуул хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Мандуул хаан</a> (1475-1478)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BC%D3%A9%D0%BD%D1%85_%D0%94%D0%B0%D1%8F%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Батмөнх Даян хаан">Батмөнх Даян хаан</a> (Даян хаан цолтой) (1478-1516)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Барсболд хаан">Барсболд хаан</a> (Жонон) (1516)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%B4%D0%B8_%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%B3_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Боди Алаг хаан">Боди Алаг хаан</a> (1516-1547)</li>
</ul>Дараах хаадууд нь Даян хааны удам бөгөөд Цахарыг захирч байв. Бусад Монголын түмэнгүүдийг захирах эрхтэй байсан ч эрх мэдлээ хэрэгжүүлж чадсангүй<br />
<ul><li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B9%D1%81%D2%AF%D0%BD_%D0%A5%D2%AF%D0%B4%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Дарайсүн Хүдэн хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Дарайсүн Хүдэн хаан</a> (Хүдэн хаан цолтой) (1547-1557)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D2%AF%D0%BC%D1%8D%D0%BD_%D0%B7%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%B3%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Түмэн засагт хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Түмэн засагт хаан</a> (1557-1592)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D1%8F%D0%BD_%D1%81%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Буян сэцэн хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Буян сэцэн хаан</a> (Сэцэн хаан цолтой) (1592-1603)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D0%B3%D0%B4%D1%8D%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Лигдэн хаан">Лигдэн хаан</a> (1604-1634)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%B6%D1%8D%D1%8D_%D1%85%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Эжээ хонгор (хуудас бичигдээгүй байна)">Эжээ хонгор</a> (1634 - 1635)</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=9" title="Хэсгийг засварлах: Зүүнгарын хаант улсын удирдагчид">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.97.D2.AF.D2.AF.D0.BD.D0.B3.D0.B0.D1.80.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.BD.D1.82_.D1.83.D0.BB.D1.81.D1.8B.D0.BD_.D1.83.D0.B4.D0.B8.D1.80.D0.B4.D0.B0.D0.B3.D1.87.D0.B8.D0.B4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D2%AF%D2%AF%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D1%83%D0%BB%D1%81" title="Зүүнгарын хаант улс">Зүүнгарын хаант улсын</a> удирдагчид</span></h2><ul><li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%80%D1%85%D1%83%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Хархул (хуудас бичигдээгүй байна)">Хархул</a> (?-1634)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D1%80%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D1%85%D1%83%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%B6&action=edit&redlink=1" title="Эрдэнэбаатар хунтайж (хуудас бичигдээгүй байна)">Эрдэнэбаатар хунтайж</a> (1634-1653)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%8D%D0%BD%D0%B3%D1%8D&action=edit&redlink=1" title="Сэнгэ (хуудас бичигдээгүй байна)">Сэнгэ</a> (1653-1670)</li>
<li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%B3%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Галдан бошигт хаан">Галдан бошигт хаан</a> (1670-1697)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D1%8D%D0%B2%D1%8D%D1%8D%D0%BD%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Цэвээнравдан (хуудас бичигдээгүй байна)">Цэвээнравдан</a> хаан (1694-1727)</li>
<li>Галданцэрэн хаан (1727-1745)</li>
<li>Цэвээндоржнамжил (1746-1749)</li>
<li>Ламдаржаа (1749-1752)</li>
<li>Даваачи (1752-1755)</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=10" title="Хэсгийг засварлах: Хошуудын удирдагчид">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A5.D0.BE.D1.88.D1.83.D1.83.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D1.83.D0.B4.D0.B8.D1.80.D0.B4.D0.B0.D0.B3.D1.87.D0.B8.D0.B4">Хошуудын удирдагчид</span></h2><ul><li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D2%AF%D2%AF%D1%88_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Гүүш хаан">Гүүш хаан</a> Төрбайх (1642-1655)</li>
<li>Даян Очир хан (1655-1669)</li>
<li>Гончиг Далай хан (1669-1698)</li>
<li><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9B%D1%85%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Лхазан хаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Лхазан хаан</a> (1698-1717)</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=11" title="Хэсгийг засварлах: Халимагуудын Торгууд удирдагчид">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A5.D0.B0.D0.BB.D0.B8.D0.BC.D0.B0.D0.B3.D1.83.D1.83.D0.B4.D1.8B.D0.BD_.D0.A2.D0.BE.D1.80.D0.B3.D1.83.D1.83.D0.B4_.D1.83.D0.B4.D0.B8.D1.80.D0.B4.D0.B0.D0.B3.D1.87.D0.B8.D0.B4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%B0%D0%B3" title="Халимаг">Халимагуудын</a> Торгууд удирдагчид</span></h2><ul><li>Хо өрлөг (?-1644)</li>
<li>Шүхэр Дайчин (Шихир Дайчин), (1644-1661)</li>
<li>Пунцаг (1661-1669)</li>
<li>Аюуш (Аюук, Аюуки, Аюка), (1669-1724)</li>
<li>Цэрэндондог (1724-1735)</li>
<li>Дондог-Омбо (1735-1741)</li>
<li>Дондогдаш (1741-1761)</li>
<li>Убаши (Убаш, Уваш, Увш), (1762-1771)</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD,_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82&action=edit&section=12" title="Хэсгийг засварлах: Богд хаант Монгол Улс">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.91.D0.BE.D0.B3.D0.B4_.D1.85.D0.B0.D0.B0.D0.BD.D1.82_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB_.D0.A3.D0.BB.D1.81"><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81&action=edit&redlink=1" title="Богд хаант Монгол Улс (хуудас бичигдээгүй байна)">Богд хаант Монгол Улс</a></span></h2><ul><li><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B4_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Богд хаан">Богд хаан</a> (<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=8-%D1%80_%D0%96%D0%B0%D0%B2%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D0%B0_%D1%85%D1%83%D1%82%D0%B0%D0%B3%D1%82&action=edit&redlink=1" title="8-р Жавзандамба хутагт (хуудас бичигдээгүй байна)">8-р Жавзандамба хутагт</a>) (<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/1911" title="1911">1911</a>-<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=1924&action=edit&redlink=1" title="1924 (хуудас бичигдээгүй байна)">1924</a>)</li>
</ul>natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-71875519832872712062011-07-19T03:44:00.001-07:002011-07-19T03:44:39.563-07:00bas l chingis haan mongoloor<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Чингис хаан</h1><div id="siteSub">Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас</div><div id="jump-to-nav"> Харайх: <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#mw-head">Удирдах</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#p-search">Хайлт</a> </div><table cellspacing="5" class="infobox" style="font-size: 88%; line-height: 1.5em; text-align: left; width: 22.5em;"><tbody>
<tr> <td class="" colspan="2" style="background: none repeat scroll 0% 0% rgb(184, 0, 73); color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Чингис</td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><i>Их Монгол Улсын хаан</i></td> </tr>
<tr> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg"><img alt="YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg" height="253" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg/200px-YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg" width="200" /></a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаанчлал</th> <td class="">1206–1227</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хаан ширээнд<br />
суусан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BD%D0%BE%D0%BD_%D0%B3%D0%BE%D0%BB" title="Онон гол">Онон голын</a> орчим, 1206 оны <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%A5%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B9" title="Их Хуралдай">Их Хуралдайгаар</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бүтэн нэр</th> <td class="">Чингис хаан<br />
<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%B1%D0%B8%D1%87%D0%B8%D0%B3" title="Монгол бичиг">Монгол бичиг</a>: <a class="image" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Cinggis_qayan.png"><img alt="Cinggis qayan.png" height="53" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Cinggis_qayan.png/15px-Cinggis_qayan.png" width="15" /></a><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D1%80%D1%81%D3%A9%D0%BD_%D0%BD%D1%8D%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Төрсөн нэр (хуудас бичигдээгүй байна)">Төрсөн нэр</a>: <b>Боржигин Тэмүжин</b></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн</th> <td class="">~1162</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Төрсөн газар</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%BD%D1%83%D1%80%D1%83%D1%83" title="Хэнтийн нуруу">Хэнтийн нуруу</a>, Монгол улс</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Нас барсан</th> <td class="">1227</td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Дараагийн хаан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Өгэдэй хаан">Өгэдэй хаан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Их хатан</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D1%80%D1%82%D1%8D_%D2%AF%D0%B6%D0%B8%D0%BD" title="Бөртэ үжин">Бөртэ үжин</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Бага Хатад</th> <td class=""><a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%95%D1%81%D2%AF%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Есүй (хуудас бичигдээгүй байна)">Есүй</a><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%95%D1%81%D2%AF%D0%B3%D1%8D%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Есүгэн (хуудас бичигдээгүй байна)">Есүгэн</a><br />
<a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хулан хатан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хулан</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны удам</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D2%AF%D1%87%D0%B8" title="Зүчи">Зүчи</a><br />
<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9" title="Цагадай">Цагадай</a><br />
<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Өгэдэй хаан">Өгэдэй</a><br />
<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9" title="Тулуй">Тулуй</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Хааны овог</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Боржигин">Боржигин</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Улсын нэр</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс">Их Монгол Улс</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эцэг</th> <td class=""><a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%81%D2%AF%D1%85%D1%8D%D0%B9" title="Есүхэй">Есүхэй</a></td> </tr>
<tr> <th style="white-space: nowrap;">Эх</th> <td class=""><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D1%8D%D0%BB%D2%AF%D0%BD" title="Өэлүн">Өэлүн</a></td> </tr>
</tbody></table><b>Чингис хаан</b> (~1162 - 1227 оны 8 сарын 18) 1206 онд зүүн хойд Азийн нүүдэлчин аймгуудыг нэгтгэж <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс">Их Монгол Улс</a> буюу Монголын эзэнт гүрнийг байгуулсан <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%B6%D0%B0%D0%B3%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%82" title="Монголын хаадын жагсаалт">Монголын хаан</a> байв. <b>Хиад Боржигин Есүхэйн Тэмүжин</b> (<b>Тэмүүжин</b> ч гэж бичдэг) гэдэг нэртэйгээр <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Боржигин">Боржигин</a> овогт төрсөн тэрээр түүхэн дэх хамгийн гарамгай цэргийн удирдагчдын нэг болсон юм.<br />
<a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%85_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81" title="Их Монгол Улс">Их Монгол Улсыг</a> байгуулсны дараа тэрээр амьдралынхаа явцад Ази, Европын ихэнх нутаг дэвсгэрийг эзэлсэн бөгөөд харин түүний үр хүүхдүүд үүнийг нь үргэлжлүүлж, тухайн үед соёл иргэншилт хүн төрөлхтөнд нээгдээд байсан дэлхийн хуурай газрыг бараг бүхэлд нь эзэлсэн байна.<br />
Чингис хаан <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%83%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Тангуд (хуудас бичигдээгүй байна)">Тангудыг</a> эзлэсний дараа 1227 онд нас баржээ. Түүний оршуулагдсан газар нь одоо хүртэл олдоогүй болно. Чингисийн үр удам өнөөгийн <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%8F%D1%82%D0%B0%D0%B4_%28%D0%B8%D1%80%D0%B3%D1%8D%D0%BD%D1%88%D0%B8%D0%BB%29&action=edit&redlink=1" title="Хятад (иргэншил) (хуудас бичигдээгүй байна)">Хятад</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D1%81" title="Солонгос">Солонгос</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7&action=edit&redlink=1" title="Кавказ (хуудас бичигдээгүй байна)">Кавказ</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A9%D0%B2_%D0%90%D0%B7%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Төв Ази (хуудас бичигдээгүй байна)">Төв Азийн</a> орнууд, мөн өнөөгийн <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Орос">Орос</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D2%AF%D2%AF%D0%BD_%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF&action=edit&redlink=1" title="Зүүн Европ (хуудас бичигдээгүй байна)">зүүн Европ</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B9%D1%80%D1%85%D0%B8_%D0%94%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B4" title="Ойрхи Дорнод">Ойрхи Дорнодын</a> зарим хэсгүүдийг эзэлсэн буюу түшмэг улсуудаа болгосон ажээ.<br />
<table class="toc" id="toc"><tbody>
<tr> <td> <div id="toctitle"> <h2>Агуулга</h2><span class="toctoggle">[<a class="internal" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#" id="togglelink">нуух</a>]</span></div><ul><li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.A3.D0.B3_.D0.B3.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.BB"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Уг гарал</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.91.D0.B0.D0.B3.D0.B0_.D0.BD.D0.B0.D1.81"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Бага нас</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.9C.D1.8D.D1.80.D0.B3.D0.B8.D0.B4.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D1.80.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.B1.D0.B0_.D0.A5.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.B3_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.BD_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Мэргидийг дарсан ба Хамаг Монголын хан болсон нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-4"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.96.D0.B0.D0.BC.D1.83.D1.85.D0.B0.2C_.D0.A2.D0.B0.D1.82.D0.B0.D1.80.2C_.D0.96.D2.AF.D1.80.D1.85.D0.B8.D0.BD.2C_.D0.A2.D0.B0.D0.B9.D1.87.D1.83.D1.83.D0.B4.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D1.82.D1.8D.D0.BC.D1.86.D1.8D.D0.BB.D0.B4.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.BD.D1.8C"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Жамуха, Татар, Жүрхин, Тайчуудтай тэмцэлдсэн нь</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.9C.D3.A9.D0.BD_.D2.AF.D0.B7.D1.8D.D1.85"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Мөн үзэх</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD#.D0.93.D0.B0.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D0.B4_.D1.85.D0.BE.D0.BB.D0.B1.D0.BE.D0.BE.D1.81"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Гадаад холбоос</span></a></li>
</ul></td> </tr>
</tbody></table><h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=1" title="Хэсгийг засварлах: Уг гарал">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.A3.D0.B3_.D0.B3.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.BB">Уг гарал</span></h2><a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D0%BD%D1%83%D1%83%D1%86_%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%87%D0%BE%D0%BE" title="Монголын нууц товчоо">Монголын нууц товчоонд</a> Чингис хааны язгуур, дээд тэнгэрээс заяат төрсөн <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D1%80%D1%82%D1%8D%D1%87%D0%B8%D0%BD%D0%BE" title="Бөртэчино">Бөртэчино</a> эхнэр <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D1%83%D0%B0_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB&action=edit&redlink=1" title="Гуа марал (хуудас бичигдээгүй байна)">Гуа маралын</a> хамтаар тэнгис далайг гаталж ирээд Онон мөрний эх Бурхан халдун ууланд нутаглаж, Батцагаан гэдэг нэгэн хөвүүнийг төрүүлжээ хэмээн дурдсан байдаг. Дараахь үе удмуудыг жагсаавал Тамача, Хоричар мэргэн, Уужим буурал, Саль-Хачау, Ихнүдэн, Шинсочи, Харчу, Боржигидай мэргэн, Торголжин баян, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%83_%D0%BC%D1%8D%D1%80%D0%B3%D1%8D%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Добу мэргэн (хуудас бичигдээгүй байна)">Добу мэргэн</a>. Добу мэргэний эхнэр Хорь түмдийн Хорилардай мэргэний охин <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%83%D0%BD-%D0%B3%D1%83%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Алун-гуа (хуудас бичигдээгүй байна)">Алун-гуа</a>. Добу мэргэн хоёр хүүтэй болоод нас барсны дараа Алун-гуагаас төрсөн гурван хөвүүний бага нь болох <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%87%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D1%83%D0%BD%D1%85%D0%B0%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Бодончар мунхаг (хуудас бичигдээгүй байна)">Бодончар мунхагаас</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Боржигин">Боржигин</a> овгийнхон үүсэн гарчээ. Нууц товчоонд бичсэнээр бол <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%83%D0%BD-%D0%B3%D1%83%D0%B0&action=edit&redlink=1" title="Алун-гуа (хуудас бичигдээгүй байна)">Алун-гуа</a> Добу мэргэний нас барснаас хойш хөвгүүд төрүүлснийгээ Малиг баяуд овгийн зарц бус харин шөнө тотгоор орж ирэх тэнгэрийн цагаан шар хүнтэй холбон тайлбарладаг. Боданчар мунхаг нэгэн жирэмсэн эмийг барин ирснээс гарсан хүү нь Жажирадай бөгөөд энэ нь Чингис хааны анд Жамухын уг гарал болно.<br />
Боданчарын үр удам нь Хабич баатар, Мэнэн тудун, Хачи хүлүг, Хайду, Байшинхор догшин, Тумбинай сэцэн болно. Хайдугийн хүү Чирхай лянхуагаас Тайчууд овог үүсэн гарчээ. Тумбинай сэцэний хүү <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D1%83%D0%BB_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хабул хаан">Хабул хаан</a> <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B3_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB" title="Хамаг Монгол">Хамаг Монголыг</a> захирч байсан ба түүнээс Хиад Боржигин овог гарчээ. Хабул хааны хоёр дахь хүү <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Бартан баатар">Бартан баатар</a> нь Чингис хааны эцэг <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%81%D2%AF%D1%85%D1%8D%D0%B9_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Есүхэй баатар">Есүхэй баатарын</a> эцэг байжээ. Хамаг Монгол <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Хутула хаан">Хутула хаанаас</a> хойш хангүй байсан тул Хиад Боржигин овгийг ерөнхийд нь Есүхэй баатар захирч байжээ.<br />
Чингис хааны Монголын тулгар төрийг үүсгэн байгуулах явцад нөлөөтэй байсан хэд хэдэн феодал язгууртнууд Хабул хааны удам буюу Хиад Боржигины ноёдууд байжээ. <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%B9_%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BD" title="Даридай отчигин">Даридай отчигин</a> нь Бартан баатарын бага хүү (Чингис хааны авга ах), <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Алтан">Алтан</a> нь Хабул хааны дөрөв дахь хөвүүн Хутула хааны хүү (Чингис хааны хаяал), <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Хучар (хуудас бичигдээгүй байна)">Хучар</a> нь Бартан баатарын хоёр дахь хүү Нэгүүн тайжийн хүү (Чингис хааны үеэл), Жүрхиний <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%87%D0%B0-%D0%91%D1%8D%D1%85%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Сача-Бэхи (хуудас бичигдээгүй байна)">Сача-Бэхи</a> нь Хабул хааны ууган хүү <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D1%85%D0%B8%D0%BD%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Охинбархаг (хуудас бичигдээгүй байна)">Охинбархагийн</a> ач хүү (Чингис хааны хаяал), <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D2%AF%D1%80%D0%B8_%D0%B1%D3%A9%D1%85&action=edit&redlink=1" title="Бүри бөх (хуудас бичигдээгүй байна)">Бүри бөх</a> нь Хабул хааны дөрөв дахь хүү Хутугту Монхорын хүү (Чингис хааны эцэг Есүхэйн үеэл) байжээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=2" title="Хэсгийг засварлах: Бага нас">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.91.D0.B0.D0.B3.D0.B0_.D0.BD.D0.B0.D1.81">Бага нас</span></h2>Чингис хаан 1162 онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BD%D0%BE%D0%BD_%D0%B3%D0%BE%D0%BB" title="Онон гол">Онон голын</a> хөвөөнд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%BB%D2%AF%D2%AF%D0%BD_%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%BE%D0%B3" title="Дэлүүн Болдог">Дэлүүн Болдог</a> хэмээх газар Есүхэйн хатан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D1%8D%D0%BB%D2%AF%D0%BD" title="Өэлүн">Өэлүн</a> эхээс төржээ. <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D0%BD%D1%83%D1%83%D1%86_%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%87%D0%BE%D0%BE" title="Монголын нууц товчоо">Нууц товчоонд</a> түүнийг төрөхдөө шагайн чинээ нөж атгаж төрсөн гэж бичсэн байдаг. Энэ үйл явдал нь тухайн үед Хиад Боржигины удирдагч байсан Есүхэй баатар Татарын Тэмүжин-Үгэтэй тулалдан олзолж авсантай тохиосон тул шинэ төрсөн хүүг Тэмүжин хэмээн нэрлэжээ. Тэмүжиний төрсөн дүү нар нь <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D1%81%D0%B0%D1%80" title="Хасар">Хасар</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%87%D0%B8%D1%83%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хачиун (хуудас бичигдээгүй байна)">Хачиун</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%8D%D0%BC%D2%AF%D0%B3%D1%8D_%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Тэмүгэ Отчигон (хуудас бичигдээгүй байна)">Тэмүгэ Отчигон</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D1%8D%D0%BC%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Тэмүлэн (хуудас бичигдээгүй байна)">Тэмүлэн</a>. Мөн Сочигил хатны хөвгүүд болох эцэг нэгтэй ах дүүс <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%8D%D0%B3%D1%82%D1%8D%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Бэгтэр (хуудас бичигдээгүй байна)">Бэгтэр</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D1%8D%D0%BB%D0%B3%D2%AF%D1%82%D1%8D%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Бэлгүтэй (хуудас бичигдээгүй байна)">Бэлгүтэй</a> нар байжээ. 1171 онд Тэмүжин <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%B4&action=edit&redlink=1" title="Хонгирад (хуудас бичигдээгүй байна)">Хонгирадын</a> ноён <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D1%8D%D0%B9_%D0%A6%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Дэй Цэцэн (хуудас бичигдээгүй байна)">Дэй Цэцэний</a> охин <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D1%80%D1%82%D1%8D" title="Бөртэ">Бөртэтэй</a> сүй тавьсан бөгөөд тэндээс эцэг Есүхэй нь буцаж яваад <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Татар">Татаруудад</a> хорлогдон амь үрэгджээ.<br />
Тун удалгүй <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D1%87%D1%83%D1%83%D0%B4" title="Тайчууд">Тайчуудын</a> ноён <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B9-%D0%A5%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%BB%D1%82%D1%83%D0%B3&action=edit&redlink=1" title="Таргудай-Хирилтуг (хуудас бичигдээгүй байна)">Таргудай-Хирилтуг</a> Есүхэйн албат иргэдийг бэлбэсэн хатан Өүлэнээс булаан авч орхин нүүснээр Тэмүжин болон түүний гэр бүлийн хувьд ядуу тарчиг, хүнд хэцүү амьдрал эхэлсэн байна. Гэвч Өүлэн өөрийн хөвгүүдэд тухайн үеийн нүүдэлчдийн язгууртны хүмүүжил олгож чадсан байна. Энэ үед Тэмүжин, Хасар хоёр нийлж өөр хоорондын маргаанаас үүдэн Бэгтэрийг харваж алсны дараагаар Тэмүжин гэр бүлийн толгойлогч болох нь тодорхой болжээ. Ингэснээр Тэмүжин өөрийн хаан ширээний тэмцлийн эхлэлийг тавьсан юм.<br />
Тэмүжинг 13 настай байхад Тайчуудын Таргудай-Хирилтуг барьж аваачин хорьж байсанд Тэмүжин авхаалж самбай, арга ухаанаа ашиглан оргон зугтсанд Сүлдүсний <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD_%D0%A8%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Сорхан Шар (хуудас бичигдээгүй байна)">Сорхан Шар</a> (хожим мянганы ноён), өөрийн хүү <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D1%83%D0%BB%D1%83%D1%83%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Чулуун (хуудас бичигдээгүй байна)">Чулуун</a> (хожим <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%B4%D3%A9%D1%80%D0%B2%D3%A9%D0%BD_%D1%85%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3_%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар">Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатарын</a> нэг), <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Чимбай (хуудас бичигдээгүй байна)">Чимбай</a>, охин <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хадаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хадаан</a> нарын хамтаар туслалцаа үзүүлж байжээ. Тэмүжин бага залуу насандаа Жадаран аймгийн Жамухатай хоёр ч удаа тангараг өргөн анд барилдаж байсан бөгөөд хожмын амьдралд хаад ноёд болон гарч ирсэн тэдний зам олон удаа зөрөлдсөн байна. Тэмүжин идэр залуу насандаа хулгайд алдсан найман шарга морио алдсаныг эргүүлэн олж авах явцад Наху баяны хүү Боорчи (хожим Их Монгол улсын баруун түмний ноён, Чингисийн дөрвөн хүлэг баатарын нэг) туслан анд барилдсан нь цаашид түүнийг хүрээлсэн үнэнч, авьяас чадварлаг нөхөд цэргүүд бий болох эхлэл байжээ.<br />
Тэмүжин 16, 17 настай байхдаа өмнө сүй тавьсан Бөртэг буулган авч гэрлэсэн бөгөөд инжинд ирсэн булган дахыг өөрийн эцэг Есүхэйн анд байсан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B9%D0%B4" title="Хэрэйд">Хэрэйд</a> аймгийн удирдагч <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BB_%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Тоорил хан">Тоорил ханд</a> өргөн барьж холбоо тогтоосон нь хүчирхэг ивээн тэтгэгч, холбоотонтой болсон томоохон хэмжээний дипломат алхам болсон байна. Тэмүжинд Бөртэ үжин <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D2%AF%D1%87%D0%B8" title="Зүчи">Зүчи</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B9&action=edit&redlink=1" title="Цагаадай (хуудас бичигдээгүй байна)">Цагаадай</a>, <a class="mw-redirect" href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B3%D3%A9%D0%B4%D1%8D%D0%B9" title="Өгөдэй">Өгөдэй</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%83%D0%B9" title="Тулуй">Тулуй</a> гэсэн дөрвөн хүү төрүүлж өгчээ.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=3" title="Хэсгийг засварлах: Мэргидийг дарсан ба Хамаг Монголын хан болсон нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.9C.D1.8D.D1.80.D0.B3.D0.B8.D0.B4.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D0.B4.D0.B0.D1.80.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D0.B1.D0.B0_.D0.A5.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.B3_.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB.D1.8B.D0.BD_.D1.85.D0.B0.D0.BD_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D1.81.D0.BE.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Мэргидийг дарсан ба Хамаг Монголын хан болсон нь</span></h2>1180 оны үед Гурван Мэргид цэрэглэн ирж өмнө Мэргидийн Их Чилэдү эхнэр Өүлэнийг Есүхэй баатарт булаалган алдсаны өшөөг авахаар ирэн Бөртэ үжинийг булаан авч Чилгэр бөхөд өгсөн байна. Тэмүжин өмнө нь түүнийг ивээлдээ багтаахаа амласан Хэрэйдийн Тоорил ханд очиж тусламж хүссэнд хүлээн авч Жадаран аймгийн Жамухатай хүч хавсран Мэргид аймгийг дайлан <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D1%83%D1%80_%D1%85%D1%8D%D1%8D%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Буур хээрийн тулалдаан">Буур хээрийн тулалдаанд</a> бут цохин Тэмүжин эхнэр Бөртийг эргүүлэн авчээ. Энэ үед Бөртэ жирэмсэн байсан нь Тэмүжиний ууган хүү Зүчийн жинхэнэ эцэг хэн байсныг маргаантай болгожээ. Гэвч <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D0%9D%D1%83%D1%83%D1%86_%D0%A2%D0%BE%D0%B2%D1%87%D0%BE%D0%BE" title="Монголын Нууц Товчоо">Монголын Нууц Товчооны</a> 104-р зүйлд "Санамсаргүй байтал гурван мэргид довтолж, эхнэр хүүхдийг минь булааж авав. ..." гэсэн байна Тэмүжиний өгүүлсэнээр бол <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D3%A9%D1%80%D1%82%D1%8D_%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Бөртэ хатан (хуудас бичигдээгүй байна)">Бөртэ хатан</a> жирэмсэн байсан байна. Тийм ч учраас Тэмүжин амьдралынхаа туршид Зүчиг өөрийн хүү гэж үзэж байжээ. Мэргидийг дайлсны дараа Тэмүжин, Жамуха хоёр гурав дахь удаагаа анд барилдан хамт нутаглаж байсан байна. Гэвч удалгүй салж явцгаасанд өмнө Жамухыг дагаж явсан Боржигин болон бусад овог аймгийн иргэдийн зарим Тэмүжинг даган ирснээр түүний өөрийн овог аймгийн удирдагч болохын эхлэл тавигджээ. Улмаар 1189 онд <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Алтан">Алтан</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" title="Хучар (хуудас бичигдээгүй байна)">Хучар</a>, Жүрхиний <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%87%D0%B0-%D0%91%D1%8D%D1%85%D0%B8&action=edit&redlink=1" title="Сача-Бэхи (хуудас бичигдээгүй байна)">Сача-Бэхи</a>, <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%B9-%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Даридай-Отчигон (хуудас бичигдээгүй байна)">Даридай-Отчигон</a> зэрэг Хиад Боржигины ноёдууд санаа нийлэн Тэмүжинг Хамаг Монголын ханд өргөмжилж Чингис хаан хэмээн нэрийджээ. Чингис гэдэг үгний уг гарал нь тэнгис гэсэн үгнээс гаралтай гэсэн түүхэн бичээс буй юм.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&section=4" title="Хэсгийг засварлах: Жамуха, Татар, Жүрхин, Тайчуудтай тэмцэлдсэн нь">засварлах</a>]</span> <span class="mw-headline" id=".D0.96.D0.B0.D0.BC.D1.83.D1.85.D0.B0.2C_.D0.A2.D0.B0.D1.82.D0.B0.D1.80.2C_.D0.96.D2.AF.D1.80.D1.85.D0.B8.D0.BD.2C_.D0.A2.D0.B0.D0.B9.D1.87.D1.83.D1.83.D0.B4.D1.82.D0.B0.D0.B9_.D1.82.D1.8D.D0.BC.D1.86.D1.8D.D0.BB.D0.B4.D1.81.D1.8D.D0.BD_.D0.BD.D1.8C">Жамуха, Татар, Жүрхин, Тайчуудтай тэмцэлдсэн нь</span></h2>Түүний хойно Жамуха өөрийн дүү Тайчирыг Чингис хааны харьяатуудад алагдсаныг шалтаглан 13 хүрээнээс цэрэг дайчлан довтлоход Чингис хаан өөрийн 13 хүрээнээс мөн цэрэг дайчлан угтаж очин Далан Балжуд хэмээх газар тулалдсан нь Монголын түүхэнд 13 хүрээний тулалдаан гэж нэрлэгджээ. Уг тулалдаанд Жамуха хүч түрэн Чингис хааныг Зээрэн хавцалд шахаад буцаж явсан ба замдаа Чинос аймгийн залуучуудыг далан тогоонд чанаж харгисласан байна. Энэ тулалдааны дараагаар Уруудын Жүрчидэй, Мангудын Хуйлдар, Хонхотаны Мэнлиг зэрэг олон жижиг овгууд Жамухаас салж Чингис хаанд ирж нийлжээ.<br />
XII зууны эцсээр Алтан улсын Вангин Чансан жанжин Татарын Мэгүжин сүүлтийг хөөн Улз гол руу шахаж байх үед урьдын өшөөт Татарыг дарах боломжийг ашиглан Чингис хаан, Тоорил хан нар хүч хавсран байлдаж Улз голын Хусуту шитүэн, Нарату шитүэн гэдэг газар Мэгүжин сүүлтийг дарж устгажээ. Үүний дараа Вангин чансан Тоорил ханд Ван хан, Чингис хаанд Чаутхури гэдэг цол олгожээ. Үүнээс хойш Тоорил ханыг Ван хан хэмээх болжээ.<br />
Чингис хааныг Мэгүжин сүүлтийг дайлаар явсан хойгуур Жүрхинүүд ар гэрийг нь тонож дээрэмдсэн тул Хэрлэний Хөдөө арлын хавьд Жүрхинийг довтолж Тэлэтү ам хэмээх газар Сача-Бэхи, Тайчу нарыг барьж өмнө Бэлгүтэйн мөрийг цавчсан, Татарын эсрэг хавсран байлдаагүй, ар гэрийг дээрэмдэн тоносон зэрэг шалтгаануудаар цаазалжээ.<br />
1201 онд Хатагин, Салжиуд, Дөрвөн, Татар, Ихирэс, Хонгирад, Горлосууд, Найманы Буйруг хан, Мэргид, Ойрд, Тайчууд нар Алхуй булаг гэдэг газар чуулаад Жамухыг хан өргөмжлөхөөр хэлэлцэж андгайлан тангараглаад тэндээс Эргүнэ мөрөн рүү нүүж, Эргүнэд цутгах Хан мөрний шанаагийн Агуу нугад Жамухыг Гүр хан болгож өргөмжилжээ. Улмаар Чингис хаан, Ван хан хоёртой байлдахаар мордъё гэлцсэнийг Чингис хаан олж мэдэж Ван ханд мэдэгдсэнд, Ван хан цэргээ авч хүрч иржээ. Хоёр талын тулалдаан Хүйтэн хэмээх газар болсон ба түүхэнд <a class="new" href="http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D2%AF%D0%B9%D1%82%D1%8D%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D1%82%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" title="Хүйтэний тулалдаан (хуудас бичигдээгүй байна)">Хүйтэний тулалдаан</a> гэж нэрлэдэг. Нууц товчоонд өгүүлснээр Буйруг, Хутуг нар хур оруулах арга мэддэгээ хэрэглэсэн нь өөрсөд дээр нь буусанд тэнгэр хилэгнэв гэж айн тархан зугатацгаасан байна. Жамуха Эргүнэ мөрний зүг өөрийн нутаг руу зугтахад Ван хан нэхжээ. Тайчуудын Аучу баатар Ононы зүг зугтахад Чингис хаан араас нь нэхсэн байна. Ононы цаана хүлээж байсан Аучу баатартай тулалдахад Чингис хаан хүзүүн тушаа тайчуудын Зургаадайд (хожмын алдарт <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D1%8D%D0%B2_%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%B6%D0%B8%D0%BD" title="Зэв жанжин">Зэв жанжин</a>, <a href="http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%B4%D3%A9%D1%80%D0%B2%D3%A9%D0%BD_%D0%BD%D0%BE%D1%85%D0%BE%D0%B9" title="Чингис хааны дөрвөн нохой">Чингисийн дөрвөн нохойн</a> нэг) харвуулан шархадсан байна. Шөнө нь тайчууд нар тархан зугтаснаар уг тулалдаан Тэмүжиний ялалтаар дуусчээ.natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4011549733645827022.post-63338603670609448412011-07-19T03:41:00.000-07:002011-07-19T03:41:25.521-07:00<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgLsyUIt2mJxMH0WEIAzbeevyS6lviA5AN9LnmIvLUDPBvPWqBhe3xDJ7-OUJjTHzBlUTM_qCVqFki-LEC35hEOV1nupDOqWawsPWaFuS_4-_P-CtI_9ohdiq5Gco4WT72zJn6Xj3sSR61t/s1600/220px-Genghis_Khan_statue_UB_MGL.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgLsyUIt2mJxMH0WEIAzbeevyS6lviA5AN9LnmIvLUDPBvPWqBhe3xDJ7-OUJjTHzBlUTM_qCVqFki-LEC35hEOV1nupDOqWawsPWaFuS_4-_P-CtI_9ohdiq5Gco4WT72zJn6Xj3sSR61t/s1600/220px-Genghis_Khan_statue_UB_MGL.JPG" /></a></div><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFck9ralNYZQkXJkMBzxp5iU2xLT0evrde30uyTGQW6N5uJgH_GfuSvHQPQ_BDcRWTijbdmuBxNTydaNdzbIE0oV5O09gpxr26wOnaRHHkPFnGjw-6-rpJAq_cg5T_F77aBGjxYPn5VyPy/s1600/170px-YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFck9ralNYZQkXJkMBzxp5iU2xLT0evrde30uyTGQW6N5uJgH_GfuSvHQPQ_BDcRWTijbdmuBxNTydaNdzbIE0oV5O09gpxr26wOnaRHHkPFnGjw-6-rpJAq_cg5T_F77aBGjxYPn5VyPy/s1600/170px-YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg" /></a></div>Ene bol Chinggis haan. <br />
<h1 class="firstHeading" id="firstHeading">Genghis Khan</h1><div id="siteSub">From Wikipedia, the free encyclopedia</div><div id="jump-to-nav"> Jump to: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#mw-head">navigation</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#p-search">search</a> </div><div class="dablink">This article is about the person. For other uses, see <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan_%28disambiguation%29" title="Genghis Khan (disambiguation)">Genghis Khan (disambiguation)</a>.</div><table cellspacing="5" class="infobox vcard" style="width: 22em;"><tbody>
<tr> <th class="fn" colspan="2" style="background-color: #b80049; color: white; font-size: 125%; font-weight: bold; text-align: center;">Genghis Khan</th> </tr>
<tr> <th class="" colspan="2" style="text-align: center;"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khagan" title="Khagan">Khagan</a> of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire">Mongol Empire</a><br />
(Supreme <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khan_%28title%29" title="Khan (title)">Khan</a> of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongols" title="Mongols">Mongols</a>)<br />
<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/King_of_Kings" title="King of Kings">King of Kings</a><br />
<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_of_China" title="Emperor of China">Emperor of China</a></th> </tr>
<tr class=""> <td class="" colspan="2" style="text-align: center;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg"><img alt="YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg" height="215" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg/170px-YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg" width="170" /></a></td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Reign</th> <td class="">spring, 1206 – August 25, 1227<br />
(more than 21 years)</td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Coronation</th> <td class="">spring<sup class="reference" id="cite_ref-0"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-0"><span>[</span>1<span>]</span></a></sup> 1206 in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kurultai" title="Kurultai">khurultai</a> at the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Onon_River" title="Onon River">Onon River</a>, Mongolia</td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Full name</th> <td class="nickname"> <div class="floatright"><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:Upload&wpDestFile=Chinggis_qayan.png" title="File:Chinggis qayan.png">24px</a></div>Genghis Khan<br />
(<a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Birth_name" title="Birth name">birth name</a>:<br />
Temüjin)<br />
<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolian_script" title="Mongolian script">Mongolian script</a><br />
<span style="font-family: 'Mongolian Baiti','Mongol Usug','MongolianScript','Code2000','Menksoft Qagan','STFangsong','SimSun-18030'; font-size: 23px; line-height: 23px; vertical-align: top;">ᠪᠣᠷᠵᠢᠭᠢᠨ ᠲᠡᠮᠦᠵᠢᠨ</span>.</td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Titles</th> <td class=""><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khan_%28title%29" title="Khan (title)">Khan</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khagan" title="Khagan">Khagan</a><br />
<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Temple_name" title="Temple name">Temple name</a>: Taizu (太祖)<br />
<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Posthumous_name" title="Posthumous name">Posthumous name</a>: Emperor Fatian Qiyun Shengwu<br />
(法天啟運聖武皇帝)</td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Born</th> <td class="">1155 or 31 May 1162</td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Birthplace</th> <td class=""><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khentii_Mountains" title="Khentii Mountains">Khentii Mountains</a>, Mongolia</td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Died</th> <td class=""> 25 August 1227<sup class="reference" id="cite_ref-1"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-1"><span>[</span>2<span>]</span></a></sup><br />
(aged 72 or 65)</td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Successor</th> <td class=""><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96gedei_Khan" title="Ögedei Khan">Ögedei Khan</a></td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Consort</th> <td class="agent"><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Borte" title="Borte">Börte Ujin</a><br />
<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khulan_%28wife_of_Genghis_Khan%29" title="Khulan (wife of Genghis Khan)">Khulan</a><br />
<a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yisugen" title="Yisugen">Yisugen</a><br />
<a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yisui" title="Yisui">Yisui</a><br />
others</td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Offspring</th> <td class=""><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jochi" title="Jochi">Jochi</a><br />
<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khan" title="Chagatai Khan">Chagatai</a><br />
<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96gedei_Khan" title="Ögedei Khan">Ögedei</a><br />
<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tolui" title="Tolui">Tolui</a><br />
others</td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Royal House</th> <td class="org"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Borjigin" title="Borjigin">Borjigin</a></td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Father</th> <td class=""><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yesugei_Ba%27atur" title="Yesugei Ba'atur">Yesükhei</a></td> </tr>
<tr class=""> <th scope="row" style="text-align: left;">Mother</th> <td class=""><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ho%27elun" title="Ho'elun">Ho'elun</a></td> </tr>
</tbody></table><b>Genghis Khan</b> (pronounced <span class="IPA" title="Pronunciation in the International Phonetic Alphabet (IPA)"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:IPA_for_English" title="Wikipedia:IPA for English">/ˈdʒɛŋɡɪs ˈkɑːn/</a></span> or <span class="IPA" title="Pronunciation in IPA"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:IPA_for_English" title="Wikipedia:IPA for English">/ˈɡɛŋɡɪs ˈkɑːn/</a></span>;<sup class="reference" id="cite_ref-2"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-2"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup> <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolian_language" title="Mongolian language">Mongolian</a>: <span lang="khk-Cyrl">Чингис Хаан</span><i>,Chinggis Khaan</i> or <span style="font-family: 'Mongolian Baiti','Mongol Usug','MongolianScript','Code2000','Menksoft Qagan','STFangsong','SimSun-18030'; font-size: 23px; line-height: 23px; vertical-align: top;">ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ ᠬᠠᠭᠠᠨ</span>, <i><span lang="mvf-Latn">Činggis Qaγan</span></i>, <b>Chengiz Khan</b>), <small>IPA: </small><span class="IPA" title="Pronunciation in IPA"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:IPA" title="Wikipedia:IPA">[tʃiŋɡɪs xaːŋ]</a></span><small> <span style="white-space: nowrap;">(<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GenghisKhan01.ogg" title="File:GenghisKhan01.ogg"><img alt="" height="13" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Speaker_Icon.svg/13px-Speaker_Icon.svg.png" width="13" /></a> <a class="internal" href="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/c/cd/GenghisKhan01.ogg" title="GenghisKhan01.ogg">listen</a>)</span></small>; <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_language" title="Chinese language">Chinese</a>: <span lang="zh">成吉思汗</span>; <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Traditional_Chinese_characters" title="Traditional Chinese characters">traditional Chinese</a>: <span lang="zh-Hant">成吉思汗</span>; <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pinyin" title="Pinyin">pinyin</a>: <em>Chéng Jí Sī Hán</em>) (<b>Temple name</b>: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_language" title="Chinese language">Chinese</a>: <span lang="zh">元太祖</span>; <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Traditional_Chinese_characters" title="Traditional Chinese characters">traditional Chinese</a>: <span lang="zh-Hant">元太祖</span>; <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pinyin" title="Pinyin">pinyin</a>: <em>Yuán Tàizǔ</em>; <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wade%E2%80%93Giles" title="Wade–Giles">Wade–Giles</a>: T'ai-Tsu) (probably<sup class="reference" id="cite_ref-birth_3-0"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-birth-3"><span>[</span>4<span>]</span></a></sup> 1155 or May 31, 1162 – August 25, 1227), born <b>Temüjin</b> <span class="unicode"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Temujin.ogg" title="About this sound"><img alt="About this sound" height="11" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Loudspeaker.svg/11px-Loudspeaker.svg.png" width="11" /></a> <a class="internal" href="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/1/11/Temujin.ogg" title="Temujin.ogg">pronunciation</a> <small class="metadata audiolinkinfo" style="cursor: help;">(<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Media_help" title="Wikipedia:Media help"><span style="cursor: help;">help</span></a>·<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Temujin.ogg" title="File:Temujin.ogg"><span style="cursor: help;">info</span></a>)</small></span> (<b>Personal name</b>: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Traditional_Chinese_characters" title="Traditional Chinese characters">traditional Chinese</a>: <span lang="zh-Hant">鐵木真</span>; <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Simplified_Chinese_characters" title="Simplified Chinese characters">simplified Chinese</a>: <span lang="zh-Hans">铁木真</span>; <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pinyin" title="Pinyin">pinyin</a>: <em>Tiě mù zhēn</em>), was the founder, <i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khan_%28title%29" title="Khan (title)">Khan</a></i> (ruler) and <i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khagan" title="Khagan">Khagan</a></i> (emperor) of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire">Mongol Empire</a>, which became the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/World%27s_largest_empires" title="World's largest empires">largest</a> contiguous empire in history after his death.<br />
He came to power by uniting many of the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Nomadic" title="Nomadic">nomadic</a> tribes of northeast Asia. After founding the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire">Mongol Empire</a> and being proclaimed "Genghis Khan", he started the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_invasions" title="Mongol invasions">Mongol invasions</a> that would result in the conquest of most of Eurasia. These included raids or invasions of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kara-Khitan_Khanate" title="Kara-Khitan Khanate">Kara-Khitan Khanate</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Caucasus" title="Caucasus">Caucasus</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_invasion_of_Khwarezmia" title="Mongol invasion of Khwarezmia">Khwarezmid Empire</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Western_Xia" title="Western Xia">Western Xia</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jin_Dynasty_%281115%E2%80%931234%29" title="Jin Dynasty (1115–1234)">Jin</a> dynasties. These campaigns were often accompanied by wholesale massacres of the civilian populations – especially in <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khwarezmia" title="Khwarezmia">Khwarezmia</a>. By the end of his life, the Mongol Empire occupied a substantial portion of Central Asia and China.<br />
Before Genghis Khan died, he assigned <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96gedei_Khan" title="Ögedei Khan">Ögedei Khan</a> as his successor and split his empire into <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khanate" title="Khanate">khanates</a> among his sons and grandsons.<sup class="reference" id="cite_ref-4"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-4"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> He died in 1227 after defeating the Western Xia. He was buried in an <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tomb_of_Genghis_Khan" title="Tomb of Genghis Khan">unmarked grave</a> somewhere in Mongolia at an unknown location. His descendants went on to stretch the Mongol Empire across most of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Eurasia" title="Eurasia">Eurasia</a> by conquering and/or creating <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Vassal" title="Vassal">vassal</a> states out of all of modern-day China, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Korea" title="Korea">Korea</a>, the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Caucasus" title="Caucasus">Caucasus</a>, Central Asian countries, and substantial portions of modern Eastern Europe, Russia and the Middle East. Many of these invasions resulted in the large-scale slaughter of local populations, which have given Genghis Khan and his empire a fearsome reputation in local histories.<sup class="reference" id="cite_ref-mongolia_5-0"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-mongolia-5"><span>[</span>6<span>]</span></a></sup> Mongol campaigns may have resulted in the deaths of 40 million people."<sup class="reference" id="cite_ref-china_6-0"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-china-6"><span>[</span>7<span>]</span></a></sup><br />
Beyond his military accomplishments, Genghis Khan also advanced the Mongol Empire in other ways. He decreed the adoption of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Old_Uyghur_alphabet" title="Old Uyghur alphabet">Uyghur</a> script as the Mongol Empire's writing system. He also promoted religious tolerance in the Mongol Empire, and created a unified empire from the nomadic tribes of northeast Asia. Present-day Mongolians regard him as the founding father of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolia</a>.<sup class="reference" id="cite_ref-7"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-7"><span>[</span>8<span>]</span></a></sup><br />
<table class="toc" id="toc"><tbody>
<tr> <td> <div id="toctitle"> <h2>Contents</h2><span class="toctoggle">[<a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#" id="togglelink">hide</a>]</span></div><ul><li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Early_life"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Early life</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-2"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Lineage"><span class="tocnumber">1.1</span> <span class="toctext">Lineage</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-3"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Birth"><span class="tocnumber">1.2</span> <span class="toctext">Birth</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-4"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Early_life_and_family"><span class="tocnumber">1.3</span> <span class="toctext">Early life and family</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-5"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Religion"><span class="tocnumber">1.4</span> <span class="toctext">Religion</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Uniting_the_confederations"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Uniting the confederations</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-7"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Military_campaigns"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Military campaigns</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-8"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Western_Xia_Dynasty"><span class="tocnumber">3.1</span> <span class="toctext">Western Xia Dynasty</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-9"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Jin_Dynasty"><span class="tocnumber">3.2</span> <span class="toctext">Jin Dynasty</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-10"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Kara-Khitan_Khanate"><span class="tocnumber">3.3</span> <span class="toctext">Kara-Khitan Khanate</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-11"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Khwarezmian_Empire"><span class="tocnumber">3.4</span> <span class="toctext">Khwarezmian Empire</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-12"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Georgia_and_Volga_Bulgaria"><span class="tocnumber">3.5</span> <span class="toctext">Georgia and Volga Bulgaria</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-13"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Western_Xia_and_Jin_Dynasty"><span class="tocnumber">3.6</span> <span class="toctext">Western Xia and Jin Dynasty</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-14"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Succession"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Succession</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-15"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Jochi"><span class="tocnumber">4.1</span> <span class="toctext">Jochi</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-16"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Death_and_burial"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Death and burial</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-17"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Mongol_Empire"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Mongol Empire</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-18"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Politics_and_economics"><span class="tocnumber">6.1</span> <span class="toctext">Politics and economics</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-19"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Military"><span class="tocnumber">6.2</span> <span class="toctext">Military</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-20"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Khanates"><span class="tocnumber">6.3</span> <span class="toctext">Khanates</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-21"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#After_Genghis_Khan"><span class="tocnumber">6.4</span> <span class="toctext">After Genghis Khan</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-22"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Perceptions"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Perceptions</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-23"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Positive"><span class="tocnumber">7.1</span> <span class="toctext">Positive</span></a> <ul><li class="toclevel-3 tocsection-24"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#In_Mongolia"><span class="tocnumber">7.1.1</span> <span class="toctext">In Mongolia</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-25"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Mixed"><span class="tocnumber">7.2</span> <span class="toctext">Mixed</span></a> <ul><li class="toclevel-3 tocsection-26"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#In_China"><span class="tocnumber">7.2.1</span> <span class="toctext">In China</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-27"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Negative"><span class="tocnumber">7.3</span> <span class="toctext">Negative</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-28"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Descent"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Descent</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-29"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Depictions_in_modern_culture"><span class="tocnumber">9</span> <span class="toctext">Depictions in modern culture</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-30"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Films"><span class="tocnumber">9.1</span> <span class="toctext">Films</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-31"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#TV_series"><span class="tocnumber">9.2</span> <span class="toctext">TV series</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-32"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Novels"><span class="tocnumber">9.3</span> <span class="toctext">Novels</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-33"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Short_stories"><span class="tocnumber">9.4</span> <span class="toctext">Short stories</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-34"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Music"><span class="tocnumber">9.5</span> <span class="toctext">Music</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-35"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Games"><span class="tocnumber">9.6</span> <span class="toctext">Games</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-36"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Name_and_title"><span class="tocnumber">10</span> <span class="toctext">Name and title</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-37"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Name_and_spelling_variations"><span class="tocnumber">10.1</span> <span class="toctext">Name and spelling variations</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-38"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Timeline"><span class="tocnumber">11</span> <span class="toctext">Timeline</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-39"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Notes"><span class="tocnumber">12</span> <span class="toctext">Notes</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-40"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#References"><span class="tocnumber">13</span> <span class="toctext">References</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-41"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Further_reading"><span class="tocnumber">14</span> <span class="toctext">Further reading</span></a> <ul><li class="toclevel-2 tocsection-42"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Primary_sources"><span class="tocnumber">14.1</span> <span class="toctext">Primary sources</span></a></li>
</ul></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-43"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#External_links"><span class="tocnumber">15</span> <span class="toctext">External links</span></a></li>
</ul></td> </tr>
</tbody></table><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=1" title="Edit section: Early life">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Early_life">Early life</span></h2><h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=2" title="Edit section: Lineage">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Lineage">Lineage</span></h3><div class="rellink relarticle mainarticle">Main article: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Family_tree_of_Genghis_Khan" title="Family tree of Genghis Khan">Family tree of Genghis Khan</a></div>Temüjin was related on his father's side to <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khabul_Khan" title="Khabul Khan">Khabul Khan</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ambaghai" title="Ambaghai">Ambaghai</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Qutula_Khan" title="Qutula Khan">Qutula Khan</a> who had headed the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khamag_Mongol" title="Khamag Mongol">Mongol confederation</a>. When the Chinese <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jin_Dynasty_%281115%E2%80%931234%29" title="Jin Dynasty (1115–1234)">Jin Dynasty</a> switched support from the Mongols to the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tatar" title="Tatar">Tatars</a> in 1161, they destroyed Khabul Khan.<sup class="reference" id="cite_ref-8"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-8"><span>[</span>9<span>]</span></a></sup> Genghis' father, <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yesugei" title="Yesugei">Yesügei</a> (leader of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Borjigin" title="Borjigin">Borjigin</a> and nephew to Ambaghai and Qutula Khan), emerged as the head of the ruling clan of the Mongols, but this position was contested by the rival <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tayichiud" title="Tayichiud">Tayichi’ud</a> clan, who descended directly from <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ambaghai" title="Ambaghai">Ambaghai</a>. When the Tatars grew too powerful after 1161, the Jin switched their support from the Tatars to the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kerait" title="Kerait">Keraits</a>.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=3" title="Edit section: Birth">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Birth">Birth</span></h3><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Onon.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="165" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Onon.jpg/220px-Onon.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Onon.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>The <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Onon_River" title="Onon River">Onon River</a>, Mongolia in autumn, a region where Temüjin was born and grew up.</div></div></div>Because of the lack of contemporary written records, there is very little factual information about the early life of Temüjin. The few sources that provide insight into this period often conflict.<br />
Temüjin was born in 1162 or 1155<sup class="reference" id="cite_ref-birth_3-1"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-birth-3"><span>[</span>4<span>]</span></a></sup> in a Mongol tribe near <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Burkhan_Khaldun" title="Burkhan Khaldun">Burkhan Khaldun</a> mountain and the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Onon_River" title="Onon River">Onon</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kherlen_River" title="Kherlen River">Kherlen Rivers</a> in modern-day <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolia</a>, not far from the current capital <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ulan_Bator" title="Ulan Bator">Ulaanbaatar</a>. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/The_Secret_History_of_the_Mongols" title="The Secret History of the Mongols">The Secret History of the Mongols</a> reports that Temüjin was born with a blood clot grasped in his fist, a traditional sign that he was destined to become a great leader. He was the third-oldest son of his father <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yesugei" title="Yesugei">Yesükhei</a>, a minor tribal chief of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_medieval_Mongolian_tribes_and_clans" title="List of medieval Mongolian tribes and clans">Kiyad</a> and an ally of <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wang_Khan" title="Wang Khan">Ong Khan</a> of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kerait" title="Kerait">Kerait</a> tribe,<sup class="reference" id="cite_ref-9"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-9"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> and the oldest son of his mother <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hoelun" title="Hoelun">Hoelun</a>. According to the Secret History, Temüjin was named after a <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tatars" title="Tatars">Tatar</a> chieftain whom his father had just captured. The name also suggests that they may have been descended from a family of blacksmiths (see section <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Name_and_title" title="Genghis Khan">Name and title</a> below).<br />
Yesükhei's clan was called <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Borjigin" title="Borjigin">Borjigin</a> (Боржигин), and Hoelun was from the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Olkhunut" title="Olkhunut">Olkhunut</a>, the sub-lineage of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Onggirat" title="Onggirat">Onggirat</a> tribe.<sup class="reference" id="cite_ref-10"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-10"><span>[</span>11<span>]</span></a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-11"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-11"><span>[</span>12<span>]</span></a></sup> Like other tribes, they were <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Nomad" title="Nomad">nomads</a>. Because his father was a chieftain, as were his predecessors, Temüjin was of a noble background. This higher social standing made it easier to solicit help from and eventually consolidate the other Mongol tribes.<sup class="Template-Fact" style="white-space: nowrap;" title="This claim needs references to reliable sources from April 2009">[<i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Citation_needed" title="Wikipedia:Citation needed">citation needed</a></i>]</sup><br />
No accurate portraits of Genghis exist today, and any surviving depictions are considered to be artistic interpretations. Persian historian <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Rashid-al-Din_Hamadani" title="Rashid-al-Din Hamadani">Rashid-al-Din</a> recorded in his "<i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jami%27_al-tawarikh" title="Jami' al-tawarikh">Chronicles</a></i>" that the legendary "glittering" ancestor of Genghis was tall, long-bearded, red-haired, and green-eyed. Rashid al-Din also described the first meeting of Genghis and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kublai_Khan" title="Kublai Khan">Kublai Khan</a>, when Genghis was shocked to find that Kublai had not inherited his red hair.<sup class="reference" id="cite_ref-12"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-12"><span>[</span>13<span>]</span></a></sup> Also according to al-Din Genghis' Borjigid clan, had a legend involving their origins: it began as the result of an affair between Alan-ko and a stranger to her land, a glittering man who happened to have red hair and bluish-green eyes. Modern historian <a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Paul_Ratchnevsky&action=edit&redlink=1" title="Paul Ratchnevsky (page does not exist)">Paul Ratchnevsky</a> has suggested in his Genghis biography that the "glittering man" may have been from the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kyrgyz_people" title="Kyrgyz people">Kyrgyz people</a>, who historically displayed these same characteristics.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=4" title="Edit section: Early life and family">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Early_life_and_family">Early life and family</span></h3>Temüjin had 3 brothers named Khasar (or <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/J%C3%B6chi_Khasar" title="Jöchi Khasar">Qasar</a>), Khajiun, and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tem%C3%BCge" title="Temüge">Temüge</a>, and one sister named Temülen (or Temülin), as well as two half-brothers named <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Bekhter" title="Bekhter">Bekhter</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Belgutei" title="Belgutei">Belgutei</a>. Like many of the nomads of Mongolia, Temüjin's early life was difficult. His father <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Arranged_marriage" title="Arranged marriage">arranged a marriage</a> for him, and at nine years old, he was delivered by his father to the family of his future wife <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/B%C3%B6rte" title="Börte">Börte</a>, who was a member of the tribe <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Onggirat" title="Onggirat">Onggirat</a>. Temujin was to live there in service to Dei Sechen, the head of the new household, until he reached the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Child_marriage" title="Child marriage">marriageable age</a> of 12. While heading home, his father ran into the neighbouring <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tatars" title="Tatars">Tatars</a>, who had long been enemies of the Mongols, and he was subsequently poisoned by the food they offered. Upon learning this, Temüjin returned home to claim his father's position as chieftain of the tribe; however, his father's tribe refused to be led by a boy so young. They abandoned <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hoelun" title="Hoelun">Hoelun</a> and her children, leaving them without protection.<br />
<div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 302px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Djengiz_Kh%C3%A2n_et_Toghril_Ong_Khan.jpeg"><img alt="" class="thumbimage" height="157" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Djengiz_Kh%C3%A2n_et_Toghril_Ong_Khan.jpeg/300px-Djengiz_Kh%C3%A2n_et_Toghril_Ong_Khan.jpeg" width="300" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Djengiz_Kh%C3%A2n_et_Toghril_Ong_Khan.jpeg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Genghis Khan and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ong_Khan" title="Ong Khan">Ong Khan</a>. Illustration from a 15th century <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jami%27_al-tawarikh" title="Jami' al-tawarikh">Jami' al-tawarikh</a> manuscript</div></div></div>For the next several years, Hoelun and her children lived in poverty, surviving primarily on wild fruits and ox carcasses, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Marmot" title="Marmot">marmots</a>, and other <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Small_game" title="Small game">small game</a> hunted by Temüjin and his brothers. It was during one hunting excursion that 10-year-old Temüjin killed his half-brother, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Bekhter" title="Bekhter">Bekhter</a>, during a fight which resulted from a dispute over hunting spoils.<sup class="reference" id="cite_ref-13"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-13"><span>[</span>14<span>]</span></a></sup> This incident cemented his position as a prisoner for manslaughter. In another incident in 1182 he was captured in a raid and held prisoner by his father's former allies, the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tayichi%27ud" title="Tayichi'ud">Tayichi'ud</a>. The Tayichi'ud enslaved Temüjin (reportedly with a <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Cangue" title="Cangue">cangue</a>), but with the help of a sympathetic watcher, the father of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chilaun" title="Chilaun">Chilaun</a> (who would later become a general of Genghis Khan), he was able to escape from the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yurt" title="Yurt">ger</a> in the middle of the night by hiding in a river crevice.<sup class="Template-Fact" style="white-space: nowrap;" title="This claim needs references to reliable sources from September 2010">[<i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Citation_needed" title="Wikipedia:Citation needed">citation needed</a></i>]</sup> It was around this time that <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jelme" title="Jelme">Jelme</a> and Bo'orchu, two of Genghis Khan's future generals, joined forces with him. Temüjin's reputation also became widespread after his escape from the Tayichi'ud.<br />
At this time, none of the tribal confederations of Mongolia were united politically, and arranged marriages were often used to solidify temporary alliances. Temujin grew up observing the tough political climate of Mongolia, which included tribal warfare, thievery, raids, corruption and continuing acts of revenge carried out between the various confederations, all compounded by interference from foreign forces such as the Chinese dynasties to the south. Temüjin's mother Hoelun taught him many lessons about the unstable political climate of Mongolia, especially the need for <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Military_alliance" title="Military alliance">alliances</a>.<br />
As previously arranged by his father, Temüjin married <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/B%C3%B6rte" title="Börte">Börte</a> of the <a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Olkut%27hun&action=edit&redlink=1" title="Olkut'hun (page does not exist)">Olkut'hun</a> tribe when he was around 16 in order to cement alliances between their respective tribes. Börte had four sons, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jochi" title="Jochi">Jochi</a> (1185–1226), <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khan" title="Chagatai Khan">Chagatai</a> (1187—1241), <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96gedei_Khan" title="Ögedei Khan">Ögedei</a> (1189—1241), and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tolui" title="Tolui">Tolui</a> (1190–1232). Soon after Börte's marriage to Temüjin, she was kidnapped by the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Merkit" title="Merkit">Merkits</a>, and reportedly given away as a wife. Temüjin rescued her with the help of his friend and future rival, <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jamuka" title="Jamuka">Jamuka</a>, and his protector, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ong_Khan" title="Ong Khan">Ong Khan</a> of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kerait" title="Kerait">Kerait</a> tribe. She gave birth to a son, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jochi" title="Jochi">Jochi</a>, nine months later, clouding the issue of his parentage. Despite speculation over Jochi, Börte would be his only empress, though Temüjin did follow tradition by taking several <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Morganatic_marriage" title="Morganatic marriage">morganatic</a> wives.<sup class="reference" id="cite_ref-14"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-14"><span>[</span>15<span>]</span></a></sup> Genghis Khan also had many other children with his other wives, but they were excluded from the succession. While the names of sons were documented, daughters were not. The names of at least six daughters are known, and while they played significant roles behind the scenes during his lifetime, no documents have survived that definitively provide the number or names of daughters born to the wives and consorts of Genghis Khan.<sup class="reference" id="cite_ref-15"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-15"><span>[</span>16<span>]</span></a></sup><br />
Temujin valued loyalty above all else and also valued brotherhood.<sup class="reference" id="cite_ref-jack63_16-0"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-jack63-16"><span>[</span>17<span>]</span></a></sup> Jumuka was one of Temujin's best friends growing up. But their friendship would be tested later in life, when Temujin was fighting to become a khan. Jumuka said this to Temujin before he was killed, "What use is there in my becoming a companion to you? On the contrary, sworn brother, in the black night I would haunt your dreams, in the bright day I would trouble your heart. I would be the louse in your collar, I would become the splinter in your door-panel...as there was room for only one sun in the sky, there was room only for one Mongol lord."<sup class="reference" id="cite_ref-jack63_16-1"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-jack63-16"><span>[</span>17<span>]</span></a></sup><br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=5" title="Edit section: Religion">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Religion">Religion</span></h3>Genghis Khan's religion is widely speculated to have been <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Shamanism" title="Shamanism">Shamanism</a> or <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tengriism" title="Tengriism">Tengriism</a>, which was very likely among nomadic <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol" title="Mongol">Mongol</a>-<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Turkic_peoples" title="Turkic peoples">Turkic</a> tribes of Central Asia. But he was very tolerant religiously, and interested in learning philosophical and moral lessons from other religions. To do so, he consulted <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Buddhism" title="Buddhism">Buddhist</a> monks, <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Muslims" title="Muslims">Muslims</a>, Christian missionaries, and the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Taoism" title="Taoism">Taoist</a> monk <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Qiu_Chuji" title="Qiu Chuji">Qiu Chuji</a>.<sup class="reference" id="cite_ref-17"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-17"><span>[</span>18<span>]</span></a></sup><br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=6" title="Edit section: Uniting the confederations">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Uniting_the_confederations">Uniting the confederations</span></h2><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 302px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Asia_1200ad.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="185" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Asia_1200ad.jpg/300px-Asia_1200ad.jpg" width="300" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Asia_1200ad.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Asia in 1200 AD</div></div></div>The Central Asian plateau (north of China) around the time of Temüjin (the early 13th century) was divided into several tribes or <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Confederation" title="Confederation">confederations</a>, among them <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Naimans" title="Naimans">Naimans</a>, <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Merkit" title="Merkit">Merkits</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Uyghur_people" title="Uyghur people">Uyghurs</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tatars" title="Tatars">Tatars</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongols" title="Mongols">Mongols</a>, and <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Keraits" title="Keraits">Keraits</a>, that were all prominent in their own right and often unfriendly toward each other as evidenced by random raids, revenge attacks, and plundering.<br />
Temüjin began his slow ascent to power by offering himself as an ally (or, according to others sources, a <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Vassal" title="Vassal">vassal</a>) to his father's <i>anda</i> (sworn brother or <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Blood_brother" title="Blood brother">blood brother</a>) <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wang_Khan" title="Wang Khan">Toghrul</a>, who was Khan of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kerait" title="Kerait">Kerait</a>, and is better known by the Chinese title Ong Khan (or "<a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wang_Khan" title="Wang Khan">Wang Khan</a>"), which the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jin_Dynasty_%281115-1234%29" title="Jin Dynasty (1115-1234)">Jin Empire</a> granted him in 1197. This relationship was first reinforced when Börte was captured by the Merkits; it was Toghrul to whom Temüjin turned for support. In response, Toghrul offered his vassal 200,000 of his Kerait warriors and suggested that he also involve his childhood friend Jamuka, who had himself become Khan (ruler) of his own tribe, the Jadaran.<sup class="reference" id="cite_ref-18"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-18"><span>[</span>19<span>]</span></a></sup> Although the campaign was successful and led to the recapture of Börte and utter defeat of the Merkits, it also paved the way for the split between the childhood friends, Temüjin and Jamuka. Temüjin had become <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Blood_brother" title="Blood brother">blood brother</a> (<i>anda</i>) with <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jamukha" title="Jamukha">Jamuka</a> earlier, and they had vowed to remain eternally faithful.<br />
The main opponents of the Mongol confederation (traditionally the "Mongols") around 1200 were the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Naimans" title="Naimans">Naimans</a> to the west, the Merkits to the north, <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tanguts" title="Tanguts">Tanguts</a> to the south, and the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jin_Dynasty_%281115%E2%80%931234%29" title="Jin Dynasty (1115–1234)">Jin</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tatars" title="Tatars">Tatars</a> to the east. By 1190, Temüjin, his followers, and their advisors, had united the smaller Mongol confederation only. In his rule and his conquest of rival tribes, Temüjin broke with Mongol tradition in a few crucial ways. He delegated authority based on merit and loyalty, rather than family ties. As an incentive for absolute obedience and following his rule of law, the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yassa" title="Yassa">Yassa</a> code, Temüjin promised civilians and soldiers wealth from future possible war spoils. As he defeated rival tribes, he did not drive away enemy soldiers and abandon the rest. Instead, he took the conquered tribe under his protection and integrated its members into his own tribe. He would even have his mother adopt orphans from the conquered tribe, bringing them into his family. These political innovations inspired great loyalty among the conquered people, making Temüjin stronger with each victory.<sup class="reference" id="cite_ref-19"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-19"><span>[</span>20<span>]</span></a></sup><br />
<div class="thumb tleft"> <div class="thumbinner" style="width: 202px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghis_Khan%27s_enthronement_in_1206.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="245" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/thumb/4/45/Genghis_Khan%27s_enthronement_in_1206.jpg/200px-Genghis_Khan%27s_enthronement_in_1206.jpg" width="200" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghis_Khan%27s_enthronement_in_1206.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Genghis Khan proclaimed Khagan of all Mongols. Illustration from a 15th century <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jami%27_al-tawarikh" title="Jami' al-tawarikh">Jami' al-tawarikh</a> manuscript</div></div></div>Toghrul's (Wang Khan) son <a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Senggum&action=edit&redlink=1" title="Senggum (page does not exist)">Senggum</a> was jealous of Temüjin's growing power, and his affinity with his father. He allegedly planned to assassinate Temüjin. Toghrul, though allegedly saved on multiple occasions by Temüjin, gave in to his son<sup class="reference" id="cite_ref-resurrection_20-0"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-resurrection-20"><span>[</span>21<span>]</span></a></sup> and became uncooperative with Temüjin. Temüjin learned of Senggum's intentions and eventually defeated him and his loyalists. One of the later ruptures between Toghrul and Temüjin was Toghrul's refusal to give his daughter in marriage to <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jochi" title="Jochi">Jochi</a>, the eldest son of Temüjin, a sign of disrespect in the Mongolian culture. This act led to the split between both factions, and was a prelude to war. Toghrul allied himself with <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jamuka" title="Jamuka">Jamuka</a>, who already opposed Temüjin's forces; however, the internal dispute between Toghrul and Jamuka, plus the desertion of a number of their allies to Temüjin, led to Toghrul's defeat. Jamuka escaped during the conflict. This defeat was a catalyst for the fall and eventual dissolution of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kerait" title="Kerait">Kerait</a> tribe.<br />
<div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 62px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghiskhantraditional.svg"><img alt="" class="thumbimage" height="390" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Genghiskhantraditional.svg/60px-Genghiskhantraditional.svg.png" width="60" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghiskhantraditional.svg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Genghis Khan in traditional Mongolian writing</div></div></div>The next direct threat to Temüjin was the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Naimans" title="Naimans">Naimans</a> (Naiman Mongols), with whom Jamuka and his followers took refuge. The Naimans did not surrender, although enough sectors again voluntarily sided with Temüjin. In 1201, a <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kurultai" title="Kurultai">kurultai</a> elected <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jamuka" title="Jamuka">Jamuka</a> as <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khan_%28title%29" title="Khan (title)">Gur Khan</a>, "universal ruler", a title used by the rulers of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kara-Khitan_Khanate" title="Kara-Khitan Khanate">Kara-Khitan Khanate</a>. Jamuka's assumption of this title was the final breach with Temüjin, and Jamuka formed a coalition of tribes to oppose him. Before the conflict, however, several generals abandoned Jamuka, including <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Subutai" title="Subutai">Subutai</a>, Jelme's well-known younger brother. After several battles, Jamuka was finally turned over to Temüjin by his own men in 1206.<br />
According to the <i>Secret History</i>, Temüjin again offered his friendship to Jamuka, asking him to return to his side. Temüjin had killed the men who betrayed Jamuka, stating that he did not want disloyal men in his army. Jamuka refused the offer of friendship and reunion, saying that there can only be one Sun in the sky, and he asked for a noble death. The custom is to die without spilling blood, which is granted by breaking the back. Jamuka requested this form of death, despite the fact that in the past Jamuka had been known to have boiled his opponent's generals alive. The rest of the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Merkit" title="Merkit">Merkit</a> clan that sided with the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Naimans" title="Naimans">Naimans</a> were defeated by <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Subutai" title="Subutai">Subutai</a>, who was by then a member of Temüjin's personal guard and would later become one of the most successful <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Commander" title="Commander">commanders</a> of Genghis Khan. The Naimans' defeat left Genghis Khan as the sole ruler of the Mongol plains, which means all the prominent confederations fell and/or united under Temüjin's Mongol confederation.<br />
Accounts of Genghis Khan's life are marked by claims of a series of betrayals and conspiracies. These include rifts with his early allies such as Jamuka (who also wanted to be a ruler of Mongol tribes) and Wang Khan (his and his father's ally), his son Jochi, and problems with the most important <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Shaman" title="Shaman">shaman</a>, who was allegedly trying to drive a wedge between him and his loyal brother Qasar. His <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Military_strategy" title="Military strategy">military strategies</a> showed a deep interest in gathering good <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Intelligence_%28information_gathering%29" title="Intelligence (information gathering)">intelligence</a> and understanding the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Motivation" title="Motivation">motivations</a> of his rivals as exemplified by his extensive spy network and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yam_%28route%29" title="Yam (route)">Yam</a> route systems. He seemed to be a quick student, adopting new technologies and ideas that he encountered, such as <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Siege_warfare" title="Siege warfare">siege warfare</a> from the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Military_history_of_China_%28pre-1911%29" title="Military history of China (pre-1911)">Chinese</a>.<br />
As a result by 1206 Temüjin had managed to unite or subdue the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Merkit" title="Merkit">Merkits</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Naimans" title="Naimans">Naimans</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongols" title="Mongols">Mongols</a>, <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Keraits" title="Keraits">Keraits</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tatars" title="Tatars">Tatars</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Uyghur_people" title="Uyghur people">Uyghurs</a> and disparate other smaller tribes under his rule. It was a monumental feat for the "Mongols" (as they became known collectively). At a <i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kurultai" title="Kurultai">Kurultai</a></i>, a council of Mongol chiefs, he was acknowledged as "<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khan_%28title%29" title="Khan (title)">Khan</a>" of the consolidated tribes and took the new <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#Name_and_title">title</a> "Genghis Khan". The title <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khagan" title="Khagan">Khagan</a> was not conferred on Genghis until after his death, when his son and successor, Ögedei, took the title for himself and extended it posthumously to his father (as he was also to be posthumously declared the founder of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yuan_Dynasty" title="Yuan Dynasty">Yuan Dynasty</a>). This unification of all confederations by Genghis Khan established peace between previously warring tribes and a single political and military force under Genghis Khan.<br />
<div class="rellink boilerplate seealso">See also: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongols_before_Genghis_Khan" title="Mongols before Genghis Khan">Mongols before Genghis Khan</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongols" title="Mongols">Mongols</a></div><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=7" title="Edit section: Military campaigns">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Military_campaigns">Military campaigns</span></h2><div class="rellink boilerplate seealso">See also: <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_invasions" title="Mongol invasions">Mongol invasions</a></div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 302px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Gengis_Khan_empire-en.svg"><img alt="" class="thumbimage" height="194" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Gengis_Khan_empire-en.svg/300px-Gengis_Khan_empire-en.svg.png" width="300" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Gengis_Khan_empire-en.svg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>All significant conquests and movements of Genghis Khan and his generals during his lifetime</div></div></div><h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=8" title="Edit section: Western Xia Dynasty">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Western_Xia_Dynasty">Western Xia Dynasty</span></h3>During the 1206 political rise of Genghis Khan, the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire">Mongol Empire</a> created by Genghis Khan and his allies shared its western borders with the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tangut" title="Tangut">Tanguts</a>' <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Western_Xia" title="Western Xia">Western Xia Dynasty</a>. To its east and south was the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jin_Dynasty,_1115%E2%80%931234" title="Jin Dynasty, 1115–1234">Jin Dynasty</a>, founded by the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Manchu" title="Manchu">Manchurian</a> <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jurchen_people" title="Jurchen people">Jurchens</a>, who ruled northern China as well as being the traditional overlords of the Mongolian tribes for centuries.<br />
Genghis Khan organized his people, army, and his state to first prepare for war with Western Xia, or Xi Xia, which was closer to the Mongolian lands. He correctly believed that the more powerful Jin Dynasty's young ruler would not come to the aid of Xi Xia. When the Tanguts requested help from the Jin Dynasty, they were refused.<sup class="reference" id="cite_ref-resurrection_20-1"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-resurrection-20"><span>[</span>21<span>]</span></a></sup> Despite initial difficulties in capturing its well-defended cities, Genghis Khan forced the surrender of Western Xia by 1209.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=9" title="Edit section: Jin Dynasty">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Jin_Dynasty">Jin Dynasty</span></h3><div class="rellink relarticle mainarticle">Main article: <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol-Jin_War" title="Mongol-Jin War">Mongol-Jin War</a></div>In 1211, after the conquest of Western Xia, Genghis Khan planned again to conquer the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jin_Dynasty_%281115%E2%80%931234%29" title="Jin Dynasty (1115–1234)">Jin Dynasty</a>. The commander of the Jin Dynasty army made a tactical mistake in not attacking the Mongols at the first opportunity. Instead, the Jin commander sent a messenger, Ming-Tan, to the Mongol side, who defected and told the Mongols that the Jin army was waiting on the other side of the pass. At this engagement fought at Badger Pass the Mongols massacred thousands of Jin troops. In 1215 Genghis besieged, captured, and sacked the Jin capital of Yanjing (later known as Beijing). This forced the Emperor <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Xuanzong_of_Jin" title="Emperor Xuanzong of Jin">Xuanzong</a> to move his capital south to <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kaifeng" title="Kaifeng">Kaifeng</a>, abandoning the northern half of his kingdom to the Mongols.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=10" title="Edit section: Kara-Khitan Khanate">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Kara-Khitan_Khanate">Kara-Khitan Khanate</span></h3><div class="rellink relarticle mainarticle">Main article: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kara-Khitan_Khanate" title="Kara-Khitan Khanate">Kara-Khitan Khanate</a></div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 302px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Premongol.png"><img alt="" class="thumbimage" height="235" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Premongol.png/300px-Premongol.png" width="300" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Premongol.png" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Location of Kara-Khitan Khanate</div></div></div><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kuchlug" title="Kuchlug">Kuchlug</a>, the deposed <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khan_%28title%29" title="Khan (title)">Khan</a> of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Naimans" title="Naimans">Naiman</a> <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Confederation" title="Confederation">confederation</a> that Temüjin defeated and folded into the Mongol nation, fled west and usurped the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khanate" title="Khanate">khanate</a> of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kara-Khitan_Khanate" title="Kara-Khitan Khanate">Kara-Khitan</a> (also known as <b>Kara Kitay</b>). Genghis Khan decided to conquer the Kara-Khitan khanate and defeat <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kuchlug" title="Kuchlug">Kuchlug</a>, possibly to take him out of power. By this time the Mongol army was exhausted from ten years of continuous campaigning in China against the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Western_Xia" title="Western Xia">Western Xia</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jin_Dynasty_%281115%E2%80%931234%29" title="Jin Dynasty (1115–1234)">Jin Dynasty</a>. Therefore Genghis sent only two <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tumen" title="Tumen">tumen</a> (20,000 soldiers) against Kuchlug, under his younger general, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jebe" title="Jebe">Jebe</a>, known as "The Arrow".<br />
With such a small force, the invading Mongols were forced to change strategies and resort to inciting internal revolt among Kuchlug's supporters, leaving the Khara-Khitan khanate more vulnerable to Mongol conquest. As a result, Kuchlug's army was defeated west of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kashgar" title="Kashgar">Kashgar</a>. Kuchlug fled again, but was soon hunted down by Jebe's army and executed. By 1218, as a result of defeat of Kara-Khitan khanate, the Mongol Empire and its control extended as far west as <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Lake_Balkhash" title="Lake Balkhash">Lake Balkhash</a>, which bordered the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khwarezmia" title="Khwarezmia">Khwarezmia</a> (Khwarezmid Empire), a Muslim state that reached the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Caspian_Sea" title="Caspian Sea">Caspian Sea</a> to the west and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Persian_Gulf" title="Persian Gulf">Persian Gulf</a> and the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Arabian_Sea" title="Arabian Sea">Arabian Sea</a> to the south.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=11" title="Edit section: Khwarezmian Empire">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Khwarezmian_Empire">Khwarezmian Empire</span></h3><div class="rellink relarticle mainarticle">Main article: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_invasion_of_Khwarezmia" title="Mongol invasion of Khwarezmia">Mongol invasion of Khwarezmia</a></div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Khwarezmid_Empire_1190-1220.png"><img alt="" class="thumbimage" height="173" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Khwarezmid_Empire_1190-1220.png/220px-Khwarezmid_Empire_1190-1220.png" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Khwarezmid_Empire_1190-1220.png" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khwarezmid_Empire" title="Khwarezmid Empire">Khwarezmid Empire</a> (1190–1220)</div></div></div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:During_the_battle_of_Indus.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="307" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/thumb/2/2d/During_the_battle_of_Indus.jpg/220px-During_the_battle_of_Indus.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:During_the_battle_of_Indus.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Genghis Khan watches in amazement as the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khwarezm" title="Khwarezm">Khwarezmi</a> <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jalal_ad-Din_Mingburnu" title="Jalal ad-Din Mingburnu">Jalal ad-Din</a> prepares to ford the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Indus" title="Indus">Indus</a>.</div></div></div>In the early 13th century, the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khwarezmid_Empire#Khwarezmian_Dynasty" title="Khwarezmid Empire">Khwarezmian Dynasty</a> was governed by <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Shah" title="Shah">Shah</a> <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad_II_of_Khwarezm" title="Muhammad II of Khwarezm">Ala ad-Din Muhammad</a>. Genghis Khan saw the potential advantage in Khwarezmia as a commercial trading partner using the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Silk_Road" title="Silk Road">Silk Road</a>, and he initially sent a 500-man <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Camel_train" title="Camel train">caravan</a> to establish official trade ties with the empire. However, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Inalchuq" title="Inalchuq">Inalchuq</a>, the governor of the Khwarezmian city of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Otrar" title="Otrar">Otrar</a>, attacked the caravan that came from Mongolia, claiming that the caravan contained <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Espionage" title="Espionage">spies</a> and therefore was a conspiracy against Khwarezmia. The situation became further complicated because the governor later refused to make repayments for the looting of the caravan and handing over the perpetrators. Genghis Khan then sent again a second group of three ambassadors (two Mongols and a Muslim) to meet the Shah himself instead of the governor Inalchuq. The <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Shah" title="Shah">Shah</a> had all the men shaved and the Muslim <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Decapitation" title="Decapitation">beheaded</a> and sent his head back with the two remaining ambassadors. This was seen as an affront and insult to Genghis Khan. Outraged Genghis Khan planned one of his largest invasion campaigns by organizing together around 200,000 soldiers (20 <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tumen" title="Tumen">tumens</a>), his most capable generals and some of his sons. He left a commander and number of troops in China, designated his successors to be his family members and likely appointed <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ogedei" title="Ogedei">Ogedei</a> to be his immediate successor and then went out to Khwarezmia.<br />
The Mongol army under Genghis Khan, generals and his sons crossed the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tian_Shan" title="Tian Shan">Tien Shan</a> mountains by entering the area controlled by the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khwarezmian_Empire" title="Khwarezmian Empire">Khwarezmian Empire</a>. After compiling intelligence from many sources Genghis Khan carefully prepared his army, which was divided into three groups. His son <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jochi" title="Jochi">Jochi</a> led the first division into the northeast of Khwarezmia. The second division under <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jebe" title="Jebe">Jebe</a> marched secretly to the southeast part of Khwarzemia to form, with the first division, a <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pincer_movement" title="Pincer movement">pincer attack</a> on <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Samarkand" title="Samarkand">Samarkand</a>. The third division under Genghis Khan and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tolui" title="Tolui">Tolui</a> marched to the northwest and attacked Khwarzemia from that direction.<br />
The Shah's army was split by diverse internal disquisitions and by the Shah's decision to divide his army into small groups concentrated in various cities. This fragmentation was decisive in Khwarezmia's defeats, as it allowed the Mongols, although exhausted from the long journey, to immediately set about defeating small fractions of the Khwarzemi forces instead of facing a unified defense. The Mongol army quickly seized the town of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Otrar" title="Otrar">Otrar</a>, relying on superior strategy and tactics. Genghis Khan ordered the wholesale massacre of many of the civilians, enslaved the rest of the population and executed Inalchuq by pouring molten silver into his ears and eyes, as retribution for his actions. Near the end of the battle the Shah fled rather than surrender. Genghis Khan charged <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Subutai" title="Subutai">Subutai</a> and Jebe with hunting him down, giving them two years and 800,000 men. The Shah died under mysterious circumstances on a small island within his empire.<br />
The Mongols' conquest, even by their own standards, was brutal. After the capital <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Samarkand" title="Samarkand">Samarkand</a> fell, the capital was moved to <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Bukhara" title="Bukhara">Bukhara</a> by the remaining men, and Genghis Khan dedicated two of his generals and their forces to completely destroying the remnants of the Khwarezmid Empire, including not only royal buildings, but entire towns, populations and even vast swaths of farmland. According to stories, Genghis Khan even went so far as to divert a river through the Khwarezmid emperor's birthplace, erasing it from the map.<br />
The Mongols attacked <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Samarkand" title="Samarkand">Samarkand</a> using prisoners as body shields. After several days only a few remaining soldiers, die-hard supporters of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Shah" title="Shah">Shah</a>, held out in the citadel. After the fortress fell, Genghis supposedly reneged on his surrender terms and executed every soldier that had taken arms against him at <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Samarkand" title="Samarkand">Samarkand</a>. The people of Samarkand were ordered to evacuate and assemble in a plain outside the city, where they were killed and pyramids of severed heads raised as a symbol of victory.<sup class="reference" id="cite_ref-21"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-21"><span>[</span>22<span>]</span></a></sup><br />
The city of Bukhara was not heavily fortified, with a moat and a single wall, and the citadel typical of Khwarezmi cities. The city leaders opened the gates to the Mongols, though a unit of Turkish defenders held the city's citadel for another twelve days. Survivors from the citadel were executed, artisans and craftsmen were sent back to Mongolia, young men who had not fought were drafted into the Mongolian army and the rest of the population was sent into slavery. As the Mongol soldiers looted the city, a fire broke out, razing most of the city to the ground.<sup class="reference" id="cite_ref-Morgan_22-0"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-Morgan-22"><span>[</span>23<span>]</span></a></sup> Genghis Khan had the city's surviving population assemble in the main mosque of the town, where he declared that he was the flail of God, sent to punish them for their sins.<br />
Meanwhile, the wealthy trading city of <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Konya-Urgench" title="Konya-Urgench">Urgench</a> was still in the hands of Khwarezmian forces. The assault on Urgench proved to be the most difficult battle of the Mongol invasion and the city fell only after the defenders put up a stout defense, fighting block for block. Mongolian casualties were higher than normal, due to the unaccustomed difficulty of adapting Mongolian tactics to city fighting.<br />
As usual, the artisans were sent back to Mongolia, young women and children were given to the Mongol soldiers as slaves, and the rest of the population was massacred. The Persian scholar <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ata_al-Mulk_Juvayni" title="Ata al-Mulk Juvayni">Juvayni</a> states that 50,000 Mongol soldiers were given the task of executing twenty-four Urgench citizens each, which would mean that 1.2 million people were killed. While this is an exaggeration, the sacking of Urgench is considered one of the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_wars_and_disasters_by_death_toll#Individual_battles_and_sieges" title="List of wars and disasters by death toll">bloodiest massacres in human history</a>.<br />
In the meantime, Genghis Khan selected his third son <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96gedei_Khan" title="Ögedei Khan">Ögedei</a> as his successor before his army set out, and specified that subsequent Khans should be his direct descendants. Genghis Khan also left <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Muqali" title="Muqali">Muqali</a>, one of his most trusted generals, as the supreme commander of all Mongol forces in Jin China while he was out battling the Khwarezmid Empire to the west.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=12" title="Edit section: Georgia and Volga Bulgaria">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Georgia_and_Volga_Bulgaria">Georgia and Volga Bulgaria</span></h3><div class="rellink relarticle mainarticle">Main articles: <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_invasions_of_Georgia" title="Mongol invasions of Georgia">Mongol invasions of Georgia</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_invasion_of_Volga_Bulgaria" title="Mongol invasion of Volga Bulgaria">Mongol invasion of Volga Bulgaria</a></div>After the defeat of the Khwarezmian Empire in 1220, Genghis Khan gathered his forces in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran">Persia</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Armenia" title="Armenia">Armenia</a> to return to the Mongolian steppes. Under the suggestion of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Subutai" title="Subutai">Subutai</a>, the Mongol army was split into two component forces. Genghis Khan led the main army on a raid through <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Afghanistan" title="Afghanistan">Afghanistan</a> and northern <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/India" title="India">India</a> towards Mongolia, while another 20,000 (two <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tumen" title="Tumen">tumen</a>) contingent marched through the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Caucasus" title="Caucasus">Caucasus</a> and into <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia">Russia</a> under generals <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jebe" title="Jebe">Jebe</a> and Subutai. They pushed deep into <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Armenia" title="Armenia">Armenia</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Azerbaijan" title="Azerbaijan">Azerbaijan</a>. The Mongols destroyed the kingdom of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Georgia_%28country%29" title="Georgia (country)">Georgia</a>, sacked the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Republic_of_Genoa" title="Republic of Genoa">Genoese</a> trade-fortress of <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Caffa" title="Caffa">Caffa</a> in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Crimea" title="Crimea">Crimea</a> and overwintered near the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Black_Sea" title="Black Sea">Black Sea</a>. Heading home, Subutai's forces attacked the allied forces of the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Cuman" title="Cuman">Cuman</a>-<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kipchak_people" title="Kipchak people">Kipchaks</a> and the poorly coordinated 80,000 <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kievan_Rus%27" title="Kievan Rus'">Kievan Rus'</a> troops led by <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mstislav_the_Bold" title="Mstislav the Bold">Mstislav the Bold</a> of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Halych" title="Halych">Halych</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mstislav_III_of_Kiev" title="Mstislav III of Kiev">Mstislav III of Kiev</a> who went out to stop the Mongols' actions in the area. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Subutai" title="Subutai">Subutai</a> sent emissaries to the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Slavic_peoples" title="Slavic peoples">Slavic</a> princes calling for a separate peace, but the emissaries were executed. At the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Kalka_River" title="Battle of Kalka River">Battle of Kalka River</a> in 1223, Subutai's forces defeated the larger Kievan force, while losing the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Samara_Bend" title="Battle of Samara Bend">battle of Samara Bend</a> against the neighboring Volga Bulgars.<sup class="reference" id="cite_ref-23"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-23"><span>[</span>24<span>]</span></a></sup> The Russian princes then sued for peace. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Subutai" title="Subutai">Subutai</a> agreed but was in no mood to pardon the princes. As was customary in Mongol society for nobility, the Russian princes were given a bloodless death. Subutai had a large wooden platform constructed on which he ate his meals along with his other generals. Six Russian princes, including <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mstislav_III_of_Kiev" title="Mstislav III of Kiev">Mstislav III of Kiev</a>, were put under this platform and crushed to death.<br />
The Mongols learned from captives of the abundant green pastures beyond the Bulgar territory, allowing for the planning for conquest of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hungary" title="Hungary">Hungary</a> and Europe. Genghis Khan recalled Subutai back to Mongolia soon afterwards, and Jebe died on the road back to Samarkand. Subutai and Jebe's famous cavalry expedition, in which they encircled the entire Caspian Sea defeating all armies in their path, except for that of the Volga Bulgars, remains unparalleled to this day, and word of the Mongol triumphs began to trickle to other nations, particularly Europe. These two campaigns are generally regarded as reconnaissance campaigns that tried to get the feel of the political and cultural elements of the regions. In 1225 both divisions returned to Mongolia. These invasions added <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Transoxiana" title="Transoxiana">Transoxiana</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran">Persia</a> to an already formidable empire while destroying any resistance along the way. Later under Genghis Khan's grandson <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Batu_Khan" title="Batu Khan">Batu</a> and the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Golden_Horde" title="Golden Horde">Golden Horde</a>, the Mongols returned to conquer Volga Bulgaria and the Kievan Rus in 1237, concluding the campaign in 1240.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=13" title="Edit section: Western Xia and Jin Dynasty">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Western_Xia_and_Jin_Dynasty">Western Xia and Jin Dynasty</span></h3><div class="rellink relarticle mainarticle">Main article: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_invasion_of_China" title="Mongol invasion of China">Mongol invasion of China</a></div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:China_11b.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="216" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/China_11b.jpg/220px-China_11b.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:China_11b.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Western_Xia" title="Western Xia">Western Xia Dynasty</a>, <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jinn_Dynasty" title="Jinn Dynasty">Jin Dynasty</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Song_Dynasty" title="Song Dynasty">Song Dynasty</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_Dali" title="Kingdom of Dali">Kingdom of Dali</a> in 1142.</div></div></div>The <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Vassal" title="Vassal">vassal</a> emperor of the Tanguts (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Western_Xia" title="Western Xia">Western Xia</a>) had earlier refused to take part in the war against the Khwarezmid Empire after Genghis Khan and the main army marched towards Kharezmian Empire. Plus Western Xia and the defeated <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jin_Dynasty_%281115%E2%80%931234%29" title="Jin Dynasty (1115–1234)">Jin Dynasty</a> formed a coalition to resist the Mongols, counting on the campaign against the Khwarezmians to drain the Mongols' ability to respond effectively.<br />
In 1226, immediately after returning from the west, Genghis Khan began a retaliatory attack on the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tangut" title="Tangut">Tanguts</a>. His armies quickly took <a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Heisui&action=edit&redlink=1" title="Heisui (page does not exist)">Heisui</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ganzhou" title="Ganzhou">Ganzhou</a> and Suzhou (not the Suzhou in Jiangsu province), and in the autumn he took <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Xiliang" title="Xiliang">Xiliang</a>-fu. One of the Tangut generals challenged the Mongols to a battle near <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Helanshan" title="Helanshan">Helanshan</a>, but was defeated. In November, Genghis laid <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Siege" title="Siege">siege</a> to the Tangut city <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Lingwu" title="Lingwu">Lingzhou</a>, and crossed the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yellow_River" title="Yellow River">Yellow River</a>, defeating the Tangut relief army. According to legend, it was here that Genghis Khan reportedly saw a line of five stars arranged in the sky, and interpreted it as an omen of his victory.<br />
In 1227, Genghis Khan's army attacked and destroyed the Tangut capital of Ning Hia, and continued to advance, seizing <a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Lintiao&action=edit&redlink=1" title="Lintiao (page does not exist)">Lintiao</a>-fu, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Xining" title="Xining">Xining</a> province, <a class="stub" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Xindu" title="Xindu">Xindu</a><sup class="noprint Inline-Template" style="white-space: nowrap;" title="Link needs disambiguation from July 2011">[<i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_Disambiguation/Fixing_links" title="Wikipedia:WikiProject Disambiguation/Fixing links">disambiguation needed</a></i>]</sup>-fu, and <a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Deshun&action=edit&redlink=1" title="Deshun (page does not exist)">Deshun</a> province in quick succession in the Spring. At Deshun, the Tangut general Ma Jianlong put up a fierce resistance for several days and personally led charges against the invaders outside the city gate. Ma Jianlong later died from wounds received from arrows in battle. Genghis Khan, after conquering Deshun, went to <a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Liupanshan&action=edit&redlink=1" title="Liupanshan (page does not exist)">Liupanshan</a> (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Qingshui_County" title="Qingshui County">Qingshui</a> County, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Gansu" title="Gansu">Gansu</a> Province) to escape the severe summer. The new Tangut emperor quickly surrendered to the Mongols, and the rest of the Tanguts officially surrendered soon after. Not happy with their betrayal and resistance, Genghis Khan ordered the entire imperial family to be executed, effectively ending the Tangut lineage.<br />
Some accounts say that Genghis Khan was <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Castrated" title="Castrated">castrated</a> by a Tangut princess using a hidden knife, who wanted revenge against his treatment of the Tanguts and stop him from raping her.<sup class="reference" id="cite_ref-24"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-24"><span>[</span>25<span>]</span></a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-25"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-25"><span>[</span>26<span>]</span></a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-26"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-26"><span>[</span>27<span>]</span></a></sup> After his castration, Genghis Khan died, and the Tangut princess committed suicide by drowning in the Yellow River according to the legend.<sup class="reference" id="cite_ref-27"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-27"><span>[</span>28<span>]</span></a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-28"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-28"><span>[</span>29<span>]</span></a></sup> In some mythical legends, it is claimed that Genghis fell into a trance after being castrated and is waiting to be sent back to the Mongol people.<sup class="reference" id="cite_ref-29"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-29"><span>[</span>30<span>]</span></a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-30"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-30"><span>[</span>31<span>]</span></a></sup><br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=14" title="Edit section: Succession">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Succession">Succession</span></h2><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 252px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghis_Khan_and_three_of_his_four_sons.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="118" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/thumb/6/6f/Genghis_Khan_and_three_of_his_four_sons.jpg/250px-Genghis_Khan_and_three_of_his_four_sons.jpg" width="250" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghis_Khan_and_three_of_his_four_sons.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Genghis Khan and three of his four sons<sup class="Template-Fact" style="white-space: nowrap;" title="This claim needs references to reliable sources from July 2010">[<i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Citation_needed" title="Wikipedia:Citation needed">citation needed</a></i>]</sup>. Illustration from a 15th century <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jami%27_al-tawarikh" title="Jami' al-tawarikh">Jami' al-tawarikh</a> manuscript</div></div></div>The succession topic of Genghis Khan was already significant during the later years of Genghis Khan's reign since he was already reaching his older years. Also the long running paternity discussion about Genghis' oldest son Jochi was already a relatively hot topic behind the scenes, which particularly was contentious because of the seniority of Jochi among the brothers. According to traditional historical accounts, the issue over Jochi's paternity was voiced most strongly by Chagatai. In <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/The_Secret_History_of_the_Mongols" title="The Secret History of the Mongols">The Secret History of the Mongols</a>, just before the invasion of the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khwarezmid_Empire" title="Khwarezmid Empire">Khwarezmid Empire</a> by Genghis Khan, Chagatai declares before his father and brothers that he would never accept Jochi as Genghis Khan's successor. In response to this tension<sup class="reference" id="cite_ref-31"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-31"><span>[</span>32<span>]</span></a></sup> and possibly for other reasons, it was Ögedei who was appointed as successor.<br />
<div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mongol_Great_Khans_coin_minted_at_Balk_Afghanistan_AH_618_AD_1221.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="221" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Mongol_Great_Khans_coin_minted_at_Balk_Afghanistan_AH_618_AD_1221.jpg/220px-Mongol_Great_Khans_coin_minted_at_Balk_Afghanistan_AH_618_AD_1221.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mongol_Great_Khans_coin_minted_at_Balk_Afghanistan_AH_618_AD_1221.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Mongol "Great Khans" coin, minted at <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Balkh" title="Balkh">Balk, Afghanistan</a>, AH 618, 1221 CE.</div></div></div><h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=15" title="Edit section: Jochi">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Jochi">Jochi</span></h3>Jochi died in 1226, during his father's lifetime. Some scholars, notably Ratchnevsky, have commented on the possibility that Jochi was secretly poisoned by an order from Genghis Khan. Rashid al-Din reports that the great Khan sent for his sons in the spring of 1223, and while his brothers heeded the order, Jochi remained in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Greater_Khorasan" title="Greater Khorasan">Khorasan</a>. Juzjani suggests that the disagreement arose from a quarrel between Jochi and his brothers in the siege of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Konye-Urgench" title="Konye-Urgench">Urgench</a>. Jochi had attempted to protect Urgench from destruction, as it belonged to territory allocated to him as a fief. He concludes his story with the clearly apocryphal statement by Jochi: "Genghis Khan is mad to have massacred so many people and laid waste so many lands. I would be doing a service if I killed my father when he is hunting, made an alliance with Sultan Muhammad, brought this land to life and gave assistance and support to the Muslims." Juzjani claims that it was in response to hearing of these plans that Genghis Khan ordered his son secretly poisoned; however, as Sultan Muhammad was already dead in 1223, the accuracy of this story is questionable.<sup class="reference" id="cite_ref-32"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-32"><span>[</span>33<span>]</span></a></sup><br />
Genghis Khan was aware of this friction between his sons (particularly between Chagatai and Jochi) and worried of possible conflict between them if he died and therefore he decided to divide his empire among his sons and make all of them Khan in their own right and by appointing one of his sons as his successor. Chagatai was considered unstable due to his temper and rash behavior because of his statements he made that he would not follow Jochi if he were to become his father's successor. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tolui" title="Tolui">Tolui</a>, Genghis Khan's youngest son was not to be his successor because he was the youngest and in the Mongol culture, youngest sons were not given a huge responsibility due to their age. If Jochi was to become successor, it was likely that Chagatai would engage in warfare with him and collapse the empire. Therefore Genghis Khan decided to give the throne to Ogedei. Ogedei was seen by Genghis Khan as dependable in character and relatively stable and down to earth and would be a neutral candidate and might defuse the situation between his brothers.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=16" title="Edit section: Death and burial">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Death_and_burial">Death and burial</span></h2><div class="rellink relarticle mainarticle">Main article: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tomb_of_Genghis_Khan" title="Tomb of Genghis Khan">Tomb of Genghis Khan</a></div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghis_khan_empire_at_his_death.png"><img alt="" class="thumbimage" height="173" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Genghis_khan_empire_at_his_death.png/220px-Genghis_khan_empire_at_his_death.png" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghis_khan_empire_at_his_death.png" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Mongol Empire in 1227 at Genghis Khan's death</div></div></div>In 1227, after defeating the Tangut people, Genghis Khan died (according to <i>The Secret History of the Mongols</i>). The reason for his death is uncertain and speculations abound. Some historians maintain that he fell off his horse during a horseback pursuit from the land of present day Egypt due to battle wounds and physical fatigue, dying of his injuries.<sup class="reference" id="cite_ref-33"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-33"><span>[</span>34<span>]</span></a></sup> Others contend that he was felled by a protracted illness such as pneumonia. The <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Galician-Volhynian_Chronicle" title="Galician-Volhynian Chronicle">Galician-Volhynian Chronicle</a> alleges he was killed by the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tangut" title="Tangut">Tanguts</a> in battle. Later Mongol chronicles connect Genghis' death with a Tangut princess taken as war booty. One chronicle from the early 17th century even relates that the princess hid a small pair of pliers inside her vagina, and hurt the Great Khan so badly that he died. Some Mongol authors have doubted this version and suspected it to be an invention by the rival <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Oirad" title="Oirad">Oirads</a>.<sup class="reference" id="cite_ref-34"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-34"><span>[</span>35<span>]</span></a></sup><br />
Genghis Khan asked to be buried without markings, according to the customs of his tribe. After he died, his body was returned to <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolia</a> and presumably to his birthplace in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khentii_Province" title="Khentii Province">Khentii Aimag</a>, where many assume he is buried somewhere close to the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Onon_River" title="Onon River">Onon River</a> and the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Burkhan_Khaldun" title="Burkhan Khaldun">Burkhan Khaldun</a> mountain (part of the Kentii mountain range). According to legend, the funeral escort killed anyone and anything across their path to conceal where he was finally buried. The <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan_Mausoleum" title="Genghis Khan Mausoleum">Genghis Khan Mausoleum</a>, constructed many years after his death, is his memorial, but not his burial site.<br />
In 1939 <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Guomindang" title="Guomindang">Guomindang</a> Chinese Nationalist soldiers took the mausoleum from its position at the 'Lord's Enclosure' (Mongolian: <i>Edsen Khoroo</i>) in Mongolia to protect it from Japanese troops. It was taken through Communist-held territory in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yan%27an" title="Yan'an">Yan'an</a> some 900 km on carts to safety at a Buddhist monastery, the Dongshan Dafo Dian, where it remained for ten years. In 1949, as Communist troops advanced, the Nationalist soldiers moved it another 200 km further west to the famous Tibetan monastery of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kumbum_Monastery" title="Kumbum Monastery">Kumbum Monastery</a> or Ta'er Shi near <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Xining" title="Xining">Xining</a>, which soon fell under Communist control. In early 1954, Genghis Khan's bier and relics were returned to the Lord's Enclosure in Mongolia. By 1956 a new temple was erected there to house them.<sup class="reference" id="cite_ref-35"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-35"><span>[</span>36<span>]</span></a></sup> In 1968 during the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Cultural_Revolution" title="Cultural Revolution">Cultural Revolution</a>, <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Red_Guards_%28People%27s_Republic_of_China%29" title="Red Guards (People's Republic of China)">Red Guards</a> destroyed almost everything of value. The "relics" were remade in the 1970s and a great marble statue of Genghis was completed in 1989.<sup class="reference" id="cite_ref-36"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-36"><span>[</span>37<span>]</span></a></sup><br />
On October 6, 2004, a joint Japanese-Mongolian archaeological dig uncovered what is believed to be Genghis Khan's palace in rural Mongolia, which raises the possibility of actually locating the ruler's long-lost burial site.<sup class="reference" id="cite_ref-37"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-37"><span>[</span>38<span>]</span></a></sup> Folklore says that a river was diverted over his grave to make it impossible to find (the same manner of burial as the Sumerian King <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Gilgamesh" title="Gilgamesh">Gilgamesh</a> of Uruk and <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Atilla_the_Hun" title="Atilla the Hun">Atilla the Hun</a>). Other tales state that his grave was stampeded over by many horses, and that trees were then planted over the site, and the permafrost also did its part in hiding the burial site.<br />
Genghis Khan left behind an army of more than 129,000 men; 28,000 were given to his various brothers and his sons. Tolui, his youngest son, inherited more than 100,000 men. This force contained the bulk of the elite Mongolian <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Cavalry" title="Cavalry">cavalry</a>. By tradition, the youngest son inherits his father's property. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jochi" title="Jochi">Jochi</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khan" title="Chagatai Khan">Chagatai</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96gedei_Khan" title="Ögedei Khan">Ögedei Khan</a>, and Kulan's son Gelejian received armies of 4,000 men each. His mother and the descendants of his three brothers received 3,000 men each.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=17" title="Edit section: Mongol Empire">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Mongol_Empire">Mongol Empire</span></h2><div class="rellink relarticle mainarticle">Main article: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire">Mongol Empire</a></div><h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=18" title="Edit section: Politics and economics">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Politics_and_economics">Politics and economics</span></h3><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 302px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mongol_Empire_map.gif"><img alt="" class="thumbimage" height="236" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Mongol_Empire_map.gif/300px-Mongol_Empire_map.gif" width="300" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mongol_Empire_map.gif" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire">Mongol Empire</a></div></div></div><div class="rellink relarticle mainarticle">Main article: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Organization_of_the_Mongol_Empire_under_Genghis_Khan" title="Organization of the Mongol Empire under Genghis Khan">Organization of the Mongol Empire under Genghis Khan</a></div>The <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire">Mongol Empire</a> was governed by a civilian and military <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Code" title="Code">code</a>, called the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yassa" title="Yassa">Yassa</a>, created by Genghis Khan. The Mongol Empire did not emphasize the importance of <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ethnicity" title="Ethnicity">ethnicity</a> and <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Race_%28classification_of_human_beings%29" title="Race (classification of human beings)">race</a> in the administrative realm, instead adopting an approach grounded in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Meritocracy" title="Meritocracy">meritocracy</a>. The exception was the role of Genghis Khan and his family. The Mongol Empire was one of the most ethnically and culturally diverse empires in history, as befitted its size. Many of the empire's nomadic inhabitants considered themselves <i>Mongols</i> in military and civilian life, including <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Turkic_people" title="Turkic people">Turks</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongols" title="Mongols">Mongols</a>, and others and included many diverse <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khan_%28title%29" title="Khan (title)">Khans</a> of various ethnicities as part of the Mongol Empire such as <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad_Khan_%28Ilkhan%29" title="Muhammad Khan (Ilkhan)">Muhammad Khan</a>.<br />
There were tax exemptions for religious figures and, to some extent, teachers and doctors. The Mongol Empire practiced <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Religious_tolerance" title="Religious tolerance">religious tolerance</a> to a large degree because Mongol tradition had long held that religion was a very personal concept, and not subject to law or interference.<sup class="Template-Fact" style="white-space: nowrap;" title="This claim needs references to reliable sources from July 2008">[<i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Citation_needed" title="Wikipedia:Citation needed">citation needed</a></i>]</sup> Sometime before the rise of Genghis Khan, Ong Khan, his mentor and eventual rival, had converted to <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Nestorian_Christianity" title="Nestorian Christianity">Nestorian Christianity</a>. Various Mongol tribes were Buddhist, Muslim, shamanist or Christian. Religious tolerance was thus a well established concept on the Asian steppe.<br />
Modern Mongolian historians say that towards the end of his life, Genghis Khan attempted to create a <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Civilian" title="Civilian">civil state</a> under the Great Yassa that would have established the legal equality of all individuals, including <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Women%27s_rights" title="Women's rights">women</a>.<sup class="reference" id="cite_ref-38"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-38"><span>[</span>39<span>]</span></a></sup> However, there is no contemporary evidence of this, or of the lifting of discriminatory policies towards sedentary peoples such as the Chinese. Women played a relatively important role in Mongol Empire and in family, for example <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/T%C3%B6regene_Khatun" title="Töregene Khatun">Töregene Khatun</a> was briefly in charge of the Mongol Empire when next male <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khagan" title="Khagan">Khagan</a> was being chosen. Modern scholars refer to the alleged policy of encouraging trade and communication as the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pax_Mongolica" title="Pax Mongolica">Pax Mongolica</a> (<a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol" title="Mongol">Mongol</a> Peace).<br />
Genghis Khan realised that he needed people who could govern cities and states conquered by him. He also realised that such administrators could not be found among his Mongol people because they were nomads and thus had no experience governing cities. For this purpose Genghis Khan invited a <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khitan_people" title="Khitan people">Khitan</a> prince, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yel%C3%BC_Chucai" title="Yelü Chucai">Chu'Tsai</a>, who worked for the Jin and had been captured by the Mongol army after the Jin Dynasty were defeated. Jin had captured power by displacing Khitan. Genghis told Chu'Tsai, who was a lineal descendant of Khitan rulers, that he had avenged Chu'Tsai's forefathers. Chu'Tsai responded that his father served the Jin Dynasty honestly and so did he; he did not consider his own father his enemy, so the question of revenge did not apply. Genghis Khan was very impressed by this reply. Chu'Tsai administered parts of the Mongol Empire and became a confidant of the successive Mongol Khans.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=19" title="Edit section: Military">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Military">Military</span></h3><div class="rellink relarticle mainarticle">Main article: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_military_tactics_and_organization" title="Mongol military tactics and organization">Mongol military tactics and organization</a></div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:MongolCavalry_crop.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="110" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/MongolCavalry_crop.jpg/220px-MongolCavalry_crop.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:MongolCavalry_crop.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Reenactment of Mongol military movement.</div></div></div>Genghis Khan put absolute trust in his generals, such as Muqali, Jebe and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Subutai" title="Subutai">Subutai</a>, and regarded them as close advisors, often extending them the same privileges and trust normally reserved for close family members. He allowed them to make decisions on their own when they embarked on campaigns far from the Mongol Empire capital <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Karakorum" title="Karakorum">Karakorum</a>. Genghis Khan expected unwavering loyalty from his generals, and granted them a great deal of autonomy in making command decisions. Muqali, a trusted general, was given command of the Mongol forces against the Jin Dynasty while Genghis Khan was fighting in Central Asia, and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Subutai" title="Subutai">Subutai</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jebe" title="Jebe">Jebe</a> were allowed to pursue the Great Raid into the Caucausus and <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kievan_Rus" title="Kievan Rus">Kievan Rus</a>, an idea they had presented to the Khagan on their own initiative. The Mongol military was also successful in <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Siege_warfare" title="Siege warfare">siege warfare</a>, cutting off resources for cities and towns by diverting certain rivers, taking enemy prisoners and driving them in front of the army, and adopting new ideas, techniques and tools from the people they conquered, particularly in employing Muslim and Chinese siege engines and engineers to aid the Mongol cavalry in capturing cities. Another standard <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Military_tactics" title="Military tactics">tactic</a> of the Mongol military was the commonly practiced <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Withdrawal_%28military%29" title="Withdrawal (military)">feigned retreat</a> to break enemy formations and to lure small enemy groups away from the larger group and defended position for <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ambush" title="Ambush">ambush</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Counterattack" title="Counterattack">counterattack</a>.<br />
Another important aspect of the military organization of Genghis Khan was the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Transport" title="Transport">communications</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Materiel" title="Materiel">supply</a> route or <i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yam_%28route%29" title="Yam (route)">Yam</a></i>, adapted from previous Chinese models. Genghis Khan dedicated special attention to this in order to speed up the gathering of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Military_intelligence" title="Military intelligence">military intelligence</a> and official communications. To this end, Yam waystations were established all over the empire.<br />
<sup class="reference" id="cite_ref-39"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-39"><span>[</span>40<span>]</span></a></sup> The followers of Temujin consisted of several Christians, three Muslims, and several Buddhists. They were united only in their devotion to Temujin and their oath to him and each other. The oaths sworn at Baljuna created a type of brotherhood, and in transcending kinship, ethnicity, and religion, it came close to being a type of modern civic citizenship based upon personal choice and commitment. This connection became a metaphor for the new type of community among Temujin's followers that would eventually dominate as the basis of unity within the Mongol Empire.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=20" title="Edit section: Khanates">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Khanates">Khanates</span></h3>Several years before his death, Genghis Khan divided his <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire">empire</a> among his sons <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96gedei_Khan" title="Ögedei Khan">Ögedei</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khan" title="Chagatai Khan">Chagatai</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tolui" title="Tolui">Tolui</a>, and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jochi" title="Jochi">Jochi</a> (Jochi's death several months before Genghis Khan meant that his lands were instead split between his sons, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Batu_Khan" title="Batu Khan">Batu</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Orda_Khan" title="Orda Khan">Orda</a>) into several Khanates designed as sub-territories: their <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khan_%28title%29" title="Khan (title)">Khans</a> were expected to follow the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Khan" title="Great Khan">Great Khan</a>, who was, initially, Ögedei.<br />
<div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 302px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Harhorin.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="85" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Harhorin.jpg/300px-Harhorin.jpg" width="300" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Harhorin.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Modern day location of capital <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kharakhorum" title="Kharakhorum">Kharakhorum</a></div></div></div>Following are the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khanate" title="Khanate">Khanates</a> the way Genghis Khan assigned them:<br />
<ul><li><b><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yuan_Dynasty" title="Yuan Dynasty">Empire of the Great Khan</a></b>: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96gedei_Khan" title="Ögedei Khan">Ögedei Khan</a>, as <i>Great Khan</i>, took most of Eastern Asia, including China; this territory later to comprise the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yuan_Dynasty" title="Yuan Dynasty">Yuan Dynasty</a> under <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kubilai_Khan" title="Kubilai Khan">Kubilai Khan</a>.</li>
<li><b><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol" title="Mongol">Mongol</a> homeland</b> (present day <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolia</a>, including <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Karakorum" title="Karakorum">Karakorum</a>): <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tolui" title="Tolui">Tolui Khan</a>, being the youngest son, received a small territory near the Mongol homeland, following Mongol custom.</li>
<li><b><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khan" title="Chagatai Khan">Chagatai Khanate</a></b>: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khan" title="Chagatai Khan">Chagatai Khan</a>, Genghis Khan's second son, was given Central Asia and northern <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran">Iran</a>.</li>
<li><b><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Blue_Horde" title="Blue Horde">Blue Horde</a></b> to <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Batu_Khan" title="Batu Khan">Batu Khan</a>, and <b><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/White_Horde" title="White Horde">White Horde</a></b> to <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Orda_Khan" title="Orda Khan">Orda Khan</a>, both were later combined into the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kipchak_Khanate" title="Kipchak Khanate">Kipchak Khanate</a>, or <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Golden_Horde" title="Golden Horde">Khanate of the Golden Horde</a>, under <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Toqtamysh" title="Toqtamysh">Toqtamysh</a>. Genghis Khan's eldest son, Jochi, had received most of the distant <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia">Russia</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ruthenia" title="Ruthenia">Ruthenia</a>. Because Jochi died before Genghis Khan, his territory was further split up between his sons. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Batu_Khan" title="Batu Khan">Batu Khan</a> launched an invasion of Russia, and later <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hungary" title="Hungary">Hungary</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Poland" title="Poland">Poland</a>, and crushed several armies before being summoned back by the news of Ögedei's death.</li>
</ul><div class="rellink boilerplate seealso">See also: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Mongol_Khans" title="List of Mongol Khans">List of Mongol Khans</a></div><h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=21" title="Edit section: After Genghis Khan">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="After_Genghis_Khan">After Genghis Khan</span></h3><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Ogadai_Khan.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="258" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Ogadai_Khan.jpg/220px-Ogadai_Khan.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Ogadai_Khan.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Genghis Khan's son and successor, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96gedei_Khan" title="Ögedei Khan">Ögedei Khan</a></div></div></div>Contrary to popular belief, Genghis Khan did not conquer all of the areas of the Mongol Empire. At the time of his death, the Mongol Empire stretched from the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Caspian_Sea" title="Caspian Sea">Caspian Sea</a> to the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sea_of_Japan" title="Sea of Japan">Sea of Japan</a>. The empire's expansion continued for a generation or more after Genghis's death in 1227. Under Genghis's successor <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%96gedei_Khan" title="Ögedei Khan">Ögedei Khan</a> the speed of expansion reached its peak. Mongol armies pushed into Persia, finished off the Xi Xia and the remnants of the Khwarezmids, and came into conflict with the imperial <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Song_Dynasty" title="Song Dynasty">Song Dynasty</a> of China, starting a war that would last until 1279 and that would conclude with the Mongols gaining control of all of China. They also pushed further into Russia and eastern Europe.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=22" title="Edit section: Perceptions">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Perceptions">Perceptions</span></h2>Like other notable conquerors, Genghis Khan is portrayed differently by those he conquered and those who conquered with him. Negative views of Genghis Khan are very persistent within histories written by many different cultures, from various different geographical regions. They often cite the cruelties and destruction brought upon by Mongol armies, not to mention the systematic slaughter of civilians in the conquered regions; other authors cite positive aspects of Genghis Khan's conquests as well.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=23" title="Edit section: Positive">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Positive">Positive</span></h3><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 172px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GhingisHan-rev.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="170" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/GhingisHan-rev.jpg/170px-GhingisHan-rev.jpg" width="170" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GhingisHan-rev.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Genghis Khan on the reverse of a <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kazakhstan" title="Kazakhstan">Kazakhstan</a> 100 <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kazakhstani_tenge" title="Kazakhstani tenge">Tenge</a> coin</div></div></div>Genghis Khan is credited with bringing the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Silk_Road" title="Silk Road">Silk Road</a> under one cohesive political environment. This allowed increased communication and trade between the West, Middle East and Asia, thus expanding the horizons of all three cultural areas. Some historians have noted that Genghis Khan instituted certain levels of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Meritocracy" title="Meritocracy">meritocracy</a> in his rule, was tolerant of different religions and explained his policies clearly to all his soldiers.<sup class="reference" id="cite_ref-40"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-40"><span>[</span>41<span>]</span></a></sup> In <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Turkey" title="Turkey">Turkey</a>, Genghis Khan is looked on as a great military leader, and it is popular for male children to carry his title as name.<sup class="reference" id="cite_ref-41"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-41"><span>[</span>42<span>]</span></a></sup><br />
<h4><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=24" title="Edit section: In Mongolia">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="In_Mongolia">In Mongolia</span></h4>Traditionally Genghis Khan had been revered for centuries among the Mongols, and also among certain other ethnic groups such as the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Turkic_people" title="Turkic people">Turks</a>, largely because of his association with Mongol statehood, political and military organization, and his historic victories in war. He eventually evolved into a larger-than-life figure chiefly among the Mongols and is still considered the symbol of <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolian_culture" title="Mongolian culture">Mongolian culture</a>.<br />
<div class="thumb tleft"> <div class="thumbinner" style="width: 172px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghis_Khan_Equestrian_Statue.JPG"><img alt="" class="thumbimage" height="255" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Genghis_Khan_Equestrian_Statue.JPG/170px-Genghis_Khan_Equestrian_Statue.JPG" width="170" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghis_Khan_Equestrian_Statue.JPG" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Equestrian_statue" title="Equestrian statue">Equestrian statue</a> of Genghis Khan, the largest (40 metres tall) in the world, near <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ulaanbaatar" title="Ulaanbaatar">Ulaanbaatar</a>, Mongolia.</div></div></div>During the communist period, Genghis Khan was often described as a reactionary, and positive statements about him were generally avoided.<sup class="reference" id="cite_ref-42"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-42"><span>[</span>43<span>]</span></a></sup> In 1962, the erection of a monument at his birthplace and a conference held in commemoration of his 800th birthday led to criticism from the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Soviet_Union" title="Soviet Union">Soviet Union</a>, and resulted in the dismissal of Tömör-Ochir, a secretary of the ruling <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolian_People%27s_Revolutionary_Party" title="Mongolian People's Revolutionary Party">Mongolian People's Revolutionary Party</a> <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Central_Committee" title="Central Committee">Central Committee</a>.<br />
In the early 1990s, when democracy was established in Mongolia, the memory of Genghis Khan with the Mongolian national identity has had a powerful revival partly because of his perception during the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolian_People%27s_Republic" title="Mongolian People's Republic">Mongolian People's Republic</a> period. Genghis Khan became one of the central figures of the national identity. He is looked upon positively by Mongolians for his role in uniting various warring tribes. For example, it is not uncommon for Mongolians to refer to Mongolia as "Genghis Khan's Mongolia", to themselves as "Genghis Khan's children", and to Genghis Khan as the "father of the Mongols" especially among the younger generation. However, there is a chasm in the perception of his brutality, Mongolians maintain that the historical records written by non-Mongolians are unfairly biased against Genghis Khan, and that his butchery is exaggerated, while his positive role is underrated.<sup class="reference" id="cite_ref-43"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-43"><span>[</span>44<span>]</span></a></sup><br />
<div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:1000_Tugriks_-_Recto.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="102" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/1000_Tugriks_-_Recto.jpg/220px-1000_Tugriks_-_Recto.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:1000_Tugriks_-_Recto.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Genghis Khan on the Mongolian 1,000 <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolian_t%C3%B6gr%C3%B6g" title="Mongolian tögrög">tögrög</a> banknote</div></div></div>In Mongolia today, Genghis Khan's name and likeness are endorsed on products, streets, buildings, and other places. His face can be found on everyday commodities, from liquor bottles to candy products, and on the largest denominations of 1,000, 10,000, 50,000 and 100,000 <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolian_t%C3%B6gr%C3%B6g" title="Mongolian tögrög">Mongolian tögrög</a> (₮). Mongolia's main <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/International_airport" title="International airport">international airport</a> has been renamed <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chinggis_Khaan_International_Airport" title="Chinggis Khaan International Airport">Chinggis Khaan International Airport</a>, and major Genghis Khan statues have been erected before the parliament<sup class="reference" id="cite_ref-44"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-44"><span>[</span>45<span>]</span></a></sup> and near Ulaanbaatar. There have been repeated discussions about regulating the use of his name and image to avoid trivialization.<sup class="reference" id="cite_ref-45"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-45"><span>[</span>46<span>]</span></a></sup><br />
<div class="thumb tleft"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghis_Khan_statue_UB_MGL.JPG"><img alt="" class="thumbimage" height="165" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Genghis_Khan_statue_UB_MGL.JPG/220px-Genghis_Khan_statue_UB_MGL.JPG" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Genghis_Khan_statue_UB_MGL.JPG" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Statue of Genghis Khan in front of the Mongolian government building in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCkhbaatar_Square" title="Sükhbaatar Square">Sükhbaatar Square</a>, <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ulaanbaatar" title="Ulaanbaatar">Ulaanbaatar</a></div></div></div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chinggis_Khan_hillside_portrait.JPG"><img alt="" class="thumbimage" height="165" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Chinggis_Khan_hillside_portrait.JPG/220px-Chinggis_Khan_hillside_portrait.JPG" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chinggis_Khan_hillside_portrait.JPG" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Portrait on a hillside in Ulaanbaatar, 2006</div></div></div>Genghis Khan is regarded as one of the prominent leaders in Mongolia's history.<sup class="reference" id="cite_ref-46"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-46"><span>[</span>47<span>]</span></a></sup> He is responsible for the emergence of the Mongols as a political and ethnic identity because there was no unified identity between the various tribes that had cultural similarity. He reinforced many Mongol traditions and provided stability and unity during a time of almost <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Endemic_warfare" title="Endemic warfare">endemic warfare</a> between various tribes. He is also given credit for the introduction of the traditional <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolian_script" title="Mongolian script">Mongolian script</a> and the creation of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yassa" title="Yassa">Ikh Zasag</a>, the first written Mongolian law.<sup class="reference" id="cite_ref-47"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-47"><span>[</span>48<span>]</span></a></sup> In summary, Mongolians see him as the fundamental figure in the founding of the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_Empire" title="Mongol Empire">Mongol Empire</a>, and therefore the basis for <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolia</a> as a country.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=25" title="Edit section: Mixed">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Mixed">Mixed</span></h3><h4><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=26" title="Edit section: In China">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="In_China">In China</span></h4><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GenghisKhanMonument.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="126" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/GenghisKhanMonument.jpg/220px-GenghisKhanMonument.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GenghisKhanMonument.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Genghis Khan Monument in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hohhot" title="Hohhot">Hohhot</a></div></div></div>There are conflicting views of Genghis Khan in the People's Republic of China with some viewing him positively in the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Inner_Mongolia" title="Inner Mongolia">Inner Mongolia</a> section where there is a monument and buildings about him and where there are considerable <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongols" title="Mongols">Mongols</a> in the area with a population of around 5 million, almost twice the population of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolia</a>. While Genghis Khan never conquered all of China, his grandson <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kublai_Khan" title="Kublai Khan">Kublai Khan</a> completed that conquest,<sup class="reference" id="cite_ref-48"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-48"><span>[</span>49<span>]</span></a></sup> and established the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yuan_Dynasty" title="Yuan Dynasty">Yuan Dynasty</a> that is often credited with re-uniting China. There has also been much artwork and literature praising Genghis as a great military leader and political genius. The years of the Mongol-established <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yuan_Dynasty" title="Yuan Dynasty">Yuan Dynasty</a> left an indelible imprint on Chinese political and social structures for subsequent generations with literature during the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jin_Dynasty_%281115%E2%80%931234%29" title="Jin Dynasty (1115–1234)">Jin Dynasty</a> relatively fewer. In general the legacy of Genghis Khan and his successors, who completed the conquest of China after 65 years of struggle, remains a mixed topic, even to this day.<br />
China suffered a drastic decline in population.<sup class="reference" id="cite_ref-china_6-1"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-china-6"><span>[</span>7<span>]</span></a></sup> North China (then the most populous part) is thought to have lost about three- quarters of its population. The Chin census of 1195 showed a population of 50 million people in north China [whereas] the first Mongol census of 1235–36 counted only 18.5 million. Admittedly, some of the population decline in Northern China must also be attributed to the large migration to Southern China, but exact figures are hard to find.<sup class="reference" id="cite_ref-49"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-49"><span>[</span>50<span>]</span></a></sup> Within China many people still retain the more traditional view that Genghis Khan was a barbarian invader, but modern times have seen the latter's official reinvention as a Chinese hero.<sup class="Template-Fact" style="white-space: nowrap;" title="This claim needs references to reliable sources from June 2011">[<i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Citation_needed" title="Wikipedia:Citation needed">citation needed</a></i>]</sup><br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=27" title="Edit section: Negative">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Negative">Negative</span></h3><div class="rellink relarticle mainarticle">Main article: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Destruction_under_the_Mongol_Empire" title="Destruction under the Mongol Empire">Destruction under the Mongol Empire</a></div><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Bagdad1258.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="155" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Bagdad1258.jpg/220px-Bagdad1258.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Bagdad1258.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Invasions like <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Baghdad_%281258%29" title="Battle of Baghdad (1258)">the Battle of Baghdad</a> by his grandson are treated as brutal and are seen negatively in Iraq. This illustration is from a 15th century <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jami%27_al-tawarikh" title="Jami' al-tawarikh">Jami' al-tawarikh</a> manuscript.</div></div></div>In the Middle East and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran">Iran</a>, he is almost universally looked on as a destructive and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genocide" title="Genocide">genocidal</a> warlord who caused enormous damage and destruction to the population of these areas.<sup class="reference" id="cite_ref-50"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-50"><span>[</span>51<span>]</span></a></sup> The Mongol violence and depredations killed up to three quarters of the population of the Iranian Plateau, possibly 10 to 15 million people. Some historians have estimated that Iran's population did not again reach its pre-Mongol levels until the mid-20th century.<sup class="reference" id="cite_ref-51"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-51"><span>[</span>52<span>]</span></a></sup> Similarly, in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Afghanistan" title="Afghanistan">Afghanistan</a> (along with other non-Turkic Muslim countries) he is generally viewed unfavorably though some groups display ambivalence as it is believed that the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hazara_people" title="Hazara people">Hazara</a> of Afghanistan are descendants of a large Mongol garrison stationed therein.<sup class="reference" id="cite_ref-Zerjal2003_52-0"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-Zerjal2003-52"><span>[</span>53<span>]</span></a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-53"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-53"><span>[</span>54<span>]</span></a></sup><br />
The invasions of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Baghdad" title="Baghdad">Baghdad</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Samarkand" title="Samarkand">Samarkand</a>, <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6ne%C3%BCrgen%C3%A7" title="Köneürgenç">Urgench</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kiev" title="Kiev">Kiev</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Vladimir" title="Vladimir">Vladimir</a> among others caused mass murders, such as when portions of southern <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khuzestan" title="Khuzestan">Khuzestan</a> were completely destroyed. His descendant, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hulagu_Khan" title="Hulagu Khan">Hulagu Khan</a> destroyed much of Iran's northern part and sacked <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Baghdad" title="Baghdad">Baghdad</a> although his forces were halted by the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mamluk" title="Mamluk">Mamluks</a> of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Egypt" title="Egypt">Egypt</a>. According to the works of the Persian historian <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Rashid-al-Din_Hamadani" title="Rashid-al-Din Hamadani">Rashid-al-Din Hamadani</a>, the Mongols killed more than 70 thousand people in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Merv" title="Merv">Merv</a> and more than 190 thousand in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Nishapur" title="Nishapur">Nishapur</a>. In 1237 <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Batu_Khan" title="Batu Khan">Batu Khan</a>, a grandson of Genghis Khan, launched an invasion into Kievan Rus'. Over the course of three years, the Mongols destroyed and annihilated all of the major cities of Eastern Europe with the exceptions of <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Novgorod" title="Novgorod">Novgorod</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pskov" title="Pskov">Pskov</a>.<br />
<a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_de_Plano_Carpini" title="Giovanni de Plano Carpini">Giovanni de Plano Carpini</a>, the Pope's envoy to the Mongol Great Khan, traveled through <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kiev" title="Kiev">Kiev</a> in February 1246 and wrote:<br />
<blockquote> <i>"They [the Mongols] attacked Rus, where they made great havoc, destroying cities and fortresses and slaughtering men; and they laid siege to Kiev, the capital of Rus; after they had besieged the city for a long time, they took it and put the inhabitants to death. When we were journeying through that land we came across countless skulls and bones of dead men lying about on the ground. Kiev had been a very large and heavily populated town, but now it has been reduced almost to nothing, for there are at the present time scarce two hundred houses there and the inhabitants are kept in complete slavery."</i><sup class="reference" id="cite_ref-54"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-54"><span>[</span>55<span>]</span></a></sup><br />
</blockquote>Although the famous <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mughal_Emperor" title="Mughal Emperor">Mughal Emperors</a> were descendants of Genghis Khan and <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tamerlane" title="Tamerlane">Tamerlane</a>, they distanced themselves from the Mongol atrocities against the Khwarizim Shahs, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Turkic_peoples" title="Turkic peoples">Turks</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Persian_people" title="Persian people">Persians</a>, the citizens of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Baghdad" title="Baghdad">Baghdad</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Damascus" title="Damascus">Damascus</a> and historical figures such as <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Attar_of_Nishapur" title="Attar of Nishapur">Attar of Nishapur</a>.<br />
Among the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Iranian_peoples" title="Iranian peoples">Iranian peoples</a>, he is regarded along with <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tamerlane" title="Tamerlane">Tamerlane</a> as one of the most despised conquerors of Iran.<sup class="reference" id="cite_ref-55"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-55"><span>[</span>56<span>]</span></a></sup><sup class="reference" id="cite_ref-56"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-56"><span>[</span>57<span>]</span></a></sup> In much of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia">Russia</a>, Middle East, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Korea" title="Korea">Korea</a>, China, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ukraine" title="Ukraine">Ukraine</a>, Poland and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hungary" title="Hungary">Hungary</a>, Genghis Khan and his <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Regime" title="Regime">regime</a> are credited with considerable damage, destruction and loss of population.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=28" title="Edit section: Descent">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Descent">Descent</span></h2><div class="rellink relarticle mainarticle">Main article: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Descent_from_Genghis_Khan" title="Descent from Genghis Khan">Descent from Genghis Khan</a></div>Zerjal et al. [2003]<sup class="reference" id="cite_ref-Zerjal2003_52-1"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-Zerjal2003-52"><span>[</span>53<span>]</span></a></sup> identified a <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_genetic_results_derived_from_historical_figures" title="List of genetic results derived from historical figures">Y-chromosomal lineage</a> present in about 8% of the men in a large region of Asia (about 0.5% of the world total). The paper suggests that the pattern of variation within the lineage is consistent with a hypothesis that it originated in Mongolia about 1,000 years ago. Because the rate of such a spread would be too rapid to have occurred by <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genetic_drift" title="Genetic drift">genetic drift</a>, the authors propose that the lineage is carried by likely male-line descendants of Genghis Khan, and that it has spread through social selection. In Mongolia alone as many as 200,000 of the country's 2 million people could be Khan descendants.<sup class="reference" id="cite_ref-mongolia_5-1"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-mongolia-5"><span>[</span>6<span>]</span></a></sup> In addition to most of the Mongol nobility up to the 20th century, the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mughal_Empire" title="Mughal Empire">Mughal</a> emperor <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Babur" title="Babur">Babur</a>'s mother was a descendant. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Timur" title="Timur">Timur</a> (also known as Tamerlane), the 14th century military leader, claimed descent from Genghis Khan.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=29" title="Edit section: Depictions in modern culture">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Depictions_in_modern_culture">Depictions in modern culture</span></h2><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GhinggisKhanMausoleum.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="164" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/GhinggisKhanMausoleum.jpg/220px-GhinggisKhanMausoleum.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GhinggisKhanMausoleum.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>The <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan_Mausoleum" title="Genghis Khan Mausoleum">Genghis Khan Mausoleum</a> in the town of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ejin_Horo_Banner" title="Ejin Horo Banner">Ejin Horo Qi</a>, China</div></div></div>There have been several films, novels and other adaptation works on the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongols" title="Mongols">Mongolian</a> ruler.<br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=30" title="Edit section: Films">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Films">Films</span></h3><ul><li><i>Genghis Khan</i>, a 1950 Philippine film directed by <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Manuel_Conde" title="Manuel Conde">Manuel Conde</a>.</li>
<li><i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/The_Conqueror_%28film%29" title="The Conqueror (film)">The Conqueror</a></i>, released in 1956 and starring <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/John_Wayne" title="John Wayne">John Wayne</a> as Temüjin and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Susan_Hayward" title="Susan Hayward">Susan Hayward</a> as Börte.</li>
<li><i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan_%281965_film%29" title="Genghis Khan (1965 film)">Genghis Khan (1965 film)</a></i> starring <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Omar_Sharif" title="Omar Sharif">Omar Sharif</a>.</li>
<li><i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan_%281992_film%29" title="Genghis Khan (1992 film)">Genghis Khan (1992 film)</a></i> starring <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Tyson" title="Richard Tyson">Richard Tyson</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Charlton_Heston" title="Charlton Heston">Charlton Heston</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pat_Morita" title="Pat Morita">Pat Morita</a>.</li>
<li><i><a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan_-_A_Proud_Son_Of_Heaven_%281998_film%29&action=edit&redlink=1" title="Genghis Khan - A Proud Son Of Heaven (1998 film) (page does not exist)">Genghis Khan - A Proud Son Of Heaven (1998 film)</a></i>, made in Mongolian, with English subtitles.</li>
<li><i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan:_To_the_Ends_of_the_Earth_and_Sea" title="Genghis Khan: To the Ends of the Earth and Sea">Genghis Khan: To the Ends of the Earth and Sea</a></i>, also known as "The Descendant of Gray Wolf", a Japanese-<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolian_language" title="Mongolian language">Mongolian</a> film released in 2007 about the life of Genghis Khan.</li>
<li><i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_%28film%29" title="Mongol (film)">Mongol</a></i>, a film by <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sergei_Bodrov" title="Sergei Bodrov">Sergei Bodrov</a> released in 2007. (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Academy_Award" title="Academy Award">Academy Award</a> nominee for Best Foreign Language Film.)</li>
<li>"By the Will of Genghis Khan", a Russian film released in 2009.</li>
</ul><h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=31" title="Edit section: TV series">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="TV_series">TV series</span></h3><table class="wikitable" style="width: 50%;"><tbody>
<tr> <th width="5%">Year</th> <th width="15%">Production</th> <th width="10%">Lead actor</th> <th width="20%">Additional information</th> </tr>
<tr> <td>1987</td> <td><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Television_Broadcasts_Limited" title="Television Broadcasts Limited">TVB</a> (Hong Kong)</td> <td><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Alex_Man" title="Alex Man">Alex Man</a></td> <td>see <i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan_%28TVB%29" title="Genghis Khan (TVB)">Genghis Khan (TVB)</a></i></td> </tr>
<tr> <td>1987</td> <td><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Asia_Television_Limited" title="Asia Television Limited">ATV</a> (Hong Kong)</td> <td><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tony_Liu" title="Tony Liu">Tony Liu</a></td> <td>20 episodes</td> </tr>
<tr> <td>2004</td> <td><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/People%27s_Republic_of_China" title="People's Republic of China">China</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolia</a></td> <td>Ba Sen</td> <td>see <i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan_%282004_TV_series%29" title="Genghis Khan (2004 TV series)">Genghis Khan (2004 TV series)</a></i></td> </tr>
</tbody></table>During <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Spike_%28TV_channel%29" title="Spike (TV channel)">Spike</a>'s <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Spike_Video_Game_Awards" title="Spike Video Game Awards">VGAs</a> it was confirmed that one of <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Deadliest_Warrior" title="Deadliest Warrior">Deadliest Warrior</a>'s Season 3 fights would feature Genghis Khan.<br />
On May 26, 2011 Spike's show confirmed that he would go up against <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hannibal" title="Hannibal">Hannibal</a><br />
<h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=32" title="Edit section: Novels">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Novels">Novels</span></h3><ul><li><i>The Conqueror</i> series of novels by <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Conn_Iggulden" title="Conn Iggulden">Conn Iggulden</a></li>
<li>"You Can't, But Genghis Khan" from the Time Warp Trio book series</li>
</ul><h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=33" title="Edit section: Short stories">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Short_stories">Short stories</span></h3><ul><li><i>The Private Life of Genghis Khan</i> by <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Douglas_Adams" title="Douglas Adams">Douglas Adams</a> and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Graham_Chapman" title="Graham Chapman">Graham Chapman</a></li>
</ul><h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=34" title="Edit section: Music">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Music">Music</span></h3><ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/West_Germany" title="West Germany">West German</a> pop band <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Dschinghis_Khan" title="Dschinghis Khan">Dschinghis Khan</a> took its name from Genghis Khan. They participated in the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Eurovision" title="Eurovision">Eurovision</a> contest of 1979 with <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Dschinghis_Khan_%28song%29" title="Dschinghis Khan (song)">a song of the same name</a>.</li>
</ul><ul><li>English <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Heavy_metal_music" title="Heavy metal music">Heavy Metal</a> band <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Iron_Maiden" title="Iron Maiden">Iron Maiden</a> titled an instrumental track <i>Genghis Khan</i> on their 1981 album <i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Killers_%28Iron_Maiden_album%29" title="Killers (Iron Maiden album)">Killers</a></i>.</li>
</ul><ul><li>The band <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Protest_The_Hero" title="Protest The Hero">Protest The Hero</a>'s song <i>bloodmeat</i> references Genghis Khan and the Khanate, and re-tells the tale of a small un-militiarised, and unequiped town fighting off a large, elite enemy, which may also be a reference to Genghis Khan.</li>
</ul><ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ace_Frehley" title="Ace Frehley">Ace Frehley</a> composed and recorded a song named after Genghis Khan in his 2009 album <i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Anomaly_%28Ace_Frehley_album%29" title="Anomaly (Ace Frehley album)">Anomaly</a></i>.</li>
</ul><h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=35" title="Edit section: Games">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Games">Games</span></h3><ul><li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Age_of_Empires_II:_The_Age_of_Kings" title="Age of Empires II: The Age of Kings">Age of Empires II: The Age of Kings</a></li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan_%28video_game%29" title="Genghis Khan (video game)">Genghis Khan (video game)</a></li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan_II:_Clan_of_the_Gray_Wolf" title="Genghis Khan II: Clan of the Gray Wolf">Genghis Khan II: Clan of the Gray Wolf</a></li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Aoki_Ookami_to_Shiroki_Mejika_IV:_Genghis_Khan" title="Aoki Ookami to Shiroki Mejika IV: Genghis Khan">Aoki Ookami to Shiroki Mejika IV: Genghis Khan</a></li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Age_of_Empires_II:_The_Age_of_Kings" title="Age of Empires II: The Age of Kings">Age of Empires II</a> (and its <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Age_of_Empires_II:_The_Conquerors" title="Age of Empires II: The Conquerors">expansion</a>)</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Medieval:_Total_War" title="Medieval: Total War">Medieval: Total War</a></li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Medieval_II:_Total_War" title="Medieval II: Total War">Medieval II: Total War</a>, his name is mentioned.</li>
<li><a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sid_Meier%27s_Civilization" title="Sid Meier's Civilization">Sid Meier's Civilization</a> Series, he is a recurring leader for the Mongol empire, appearing in nearly every game.</li>
</ul><h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=36" title="Edit section: Name and title">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Name_and_title">Name and title</span></h2>There are many theories about the origins of Temüjin's title. Since people of the Mongol nation later associated the name with <i>ching</i> (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mongolian_language" title="Mongolian language">Mongolian</a> for strength), such confusion is obvious, though it does not follow etymology.<br />
<div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GhinggisKhanMausoleumGate.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="148" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/GhinggisKhanMausoleumGate.jpg/220px-GhinggisKhanMausoleumGate.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GhinggisKhanMausoleumGate.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>The gate of Genghis Khan Mausoleum</div></div></div>One theory suggests the name stems from a palatalised version of the Mongolian and <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Turkic_languages" title="Turkic languages">Turkic</a> word <i>tenggis</i>, meaning "ocean", "oceanic" or "wide-spreading". (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Lake_Baikal" title="Lake Baikal">Lake Baikal</a> and ocean were called <i>tenggis</i> by the Mongols. However, it seems that if they had meant to call Genghis <i>tenggis</i> they could have said (and written) "Tenggis Khan", which they did not. Zhèng (Chinese: 正) meaning "right", "just", or "true", would have received the Mongolian adjectival modifier <i>-s</i>, creating "Jenggis", which in medieval romanization would be written "Genghis". It is likely that the 13th century Mongolian pronunciation would have closely matched "Chinggis".<sup class="reference" id="cite_ref-57"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-57"><span>[</span>58<span>]</span></a></sup><br />
The English spelling "Genghis" is of unclear origin. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jack_Weatherford" title="Jack Weatherford">Weatherford</a> claims it to derive from a spelling used in original Persian reports. Even at this time some Iranians pronounce his name as "Ghengiss". However, review of historical Persian sources does not confirm this.<sup class="reference" id="cite_ref-58"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_note-58"><span>[</span>59<span>]</span></a></sup><br />
According to <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/The_Secret_History_of_the_Mongols" title="The Secret History of the Mongols">the Secret History of the Mongols</a>, Temüjin was named after a powerful warrior of the Tatar tribe that his father Yesügei had taken prisoner. The name "Temüjin" is believed to derive from the word <i>temür</i>, meaning iron (modern Mongolian: <span lang="mn">төмөр</span>, <i>tömör</i>). The name would imply skill as a blacksmith.<br />
More likely, as no evidence has survived to indicate that Genghis Khan had any exceptional training or reputation as a blacksmith, the name indicated an implied lineage in a family once known as blacksmiths. The latter interpretation is supported by the names of Genghis Khan's siblings, Temülin and Temüge, which are derived from the same root word.<br />
<div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GenghisKhanMonumentInHulunbuir.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="261" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/GenghisKhanMonumentInHulunbuir.jpg/220px-GenghisKhanMonumentInHulunbuir.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GenghisKhanMonumentInHulunbuir.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Monument in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hulunbuir" title="Hulunbuir">Hulunbuir</a></div></div></div><h3><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=37" title="Edit section: Name and spelling variations">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Name_and_spelling_variations">Name and spelling variations</span></h3>Genghis Khan's name is spelled in variety of ways in different languages such as <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_language" title="Chinese language">Chinese</a>: <span lang="zh">成吉思汗</span>; <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pinyin" title="Pinyin">pinyin</a>: <em>Chéngjísī Hán</em>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Turkic_languages" title="Turkic languages">Turkic</a>: <i>Cengiz Han</i>, <i>Çingiz Xan</i>, <i>Çingiz Han</i>, <i>Chingizxon</i>, <i>Çıñğız Xan</i>, <i>Chengez Khan</i>, <i>Chinggis Khan</i>, <i>Chinggis Xaan</i>, <i>Chingis Khan</i>, <i>Jenghis Khan</i>, <i>Chinggis Qan</i>, <i>Djingis Kahn</i>, <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Russian_languages" title="Russian languages">Russian</a>: Чингисхан (<i>Čingiskhan</i>) or Чингиз-хан (<i>Čingiz-khan</i>), etc. Temüjin is written in Chinese as <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Simplified_Chinese_characters" title="Simplified Chinese characters">simplified Chinese</a>: <span lang="zh-Hans">铁木真</span>; <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Traditional_Chinese_characters" title="Traditional Chinese characters">traditional Chinese</a>: <span lang="zh-Hant">鐵木眞</span>; <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pinyin" title="Pinyin">pinyin</a>: <em>Tiěmùzhēn</em>.<br />
When <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kublai_Khan" title="Kublai Khan">Kublai Khan</a> established the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yuan_Dynasty" title="Yuan Dynasty">Yuan Dynasty</a> in 1271, he had his grandfather Genghis Khan placed on the official record as the founder of the dynasty or Taizu (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_language" title="Chinese language">Chinese</a>: <span lang="zh">太祖</span>). Thus, Genghis Khan is also referred to as Yuan Taizu (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_language" title="Chinese language">Chinese</a>: <span lang="zh">元太祖</span>) in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_historiography" title="Chinese historiography">Chinese historiography</a>.<br />
<h2><span class="editsection">[<a href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Genghis_Khan&action=edit&section=38" title="Edit section: Timeline">edit</a>]</span> <span class="mw-headline" id="Timeline">Timeline</span></h2><div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width: 222px;"><a class="image" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GhinggisKhanStatue.jpg"><img alt="" class="thumbimage" height="293" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/GhinggisKhanStatue.jpg/220px-GhinggisKhanStatue.jpg" width="220" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:GhinggisKhanStatue.jpg" title="Enlarge"><img alt="" height="11" src="http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png" width="15" /></a></div>Statue of Genghis Khan at <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mausoleum_of_Genghis_Khan" title="Mausoleum of Genghis Khan">his mausoleum</a> in <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ejin_Horo_Banner" title="Ejin Horo Banner">Ejin Horo Qi</a>, China</div></div></div><ul><li>Probably 1155, 1162, or 1167: Temüjin was born in the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khentii_mountains" title="Khentii mountains">Khentii mountains</a>.</li>
<li>At the age of nine, Temüjin's father <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yes%C3%BCkhei" title="Yesükhei">Yesükhei</a> was poisoned by <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tatars" title="Tatars">Tatars</a>, leaving him and his family destitute.</li>
<li>c. 1184: Temüjin's wife <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/B%C3%B6rte" title="Börte">Börte</a> was kidnapped by <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Merkit" title="Merkit">Merkits</a>; he called on blood brother <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jamuka" title="Jamuka">Jamuka</a> and <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wang_Khan" title="Wang Khan">Wang Khan</a> for aid, and they rescued her.</li>
<li>c. 1185: First son <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jochi" title="Jochi">Jochi</a> was born; leading to doubt about his paternity later among Genghis' children, because he was born shortly after <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/B%C3%B6rte" title="Börte">Börte</a>'s rescue from the Merkits.</li>
<li>1190: Temüjin united the Mongol tribes, became leader, and devised code of law <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Yassa" title="Yassa">Yassa</a>.</li>
<li>1201: Victory over <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jamuka" title="Jamuka">Jamuka</a>'s <a class="new" href="http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Jadaran&action=edit&redlink=1" title="Jadaran (page does not exist)">Jadarans</a>.</li>
<li>1202: Adopted as Wang Khan's heir after successful campaigns against <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tatars" title="Tatars">Tatars</a>.</li>
<li>1203: Victory over Wang Khan's <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Keraits" title="Keraits">Keraits</a>. Wang Khan himself is killed by accident by allied Naimans.</li>
<li>1204: Victory over <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Naimans" title="Naimans">Naimans</a> (all these confederations are united and become the Mongols).</li>
<li>1206: Jamuka was killed. Temüjin was given the title <i>Genghis Khan</i> by his followers in a <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kurultai" title="Kurultai">Kurultai</a> (around 40 years of age).</li>
<li>1207–1210: Genghis led operations against the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Western_Xia" title="Western Xia">Western Xia</a>, which comprises much of northwestern China and parts of Tibet. Western Xia ruler submitted to Genghis Khan. During this period, the <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Uyghurs" title="Uyghurs">Uyghurs</a> also submitted peacefully to the Mongols and became valued administrators throughout the empire.</li>
<li>1211: After the kurultai, Genghis led his armies against the <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jin_Dynasty_%281115%E2%80%931234%29" title="Jin Dynasty (1115–1234)">Jin Dynasty</a> ruling northern China.</li>
<li>1215: Beijing fell; Genghis Khan turned to west and the Khara-Kitan Khanate.</li>
<li>1219–1222: Conquered <a class="mw-redirect" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Khwarezmid_Empire" title="Khwarezmid Empire">Khwarezmid Empire</a>.</li>
<li>1226: Started the campaign against the Western Xia for forming coalition against the Mongols, the second battle with the Western Xia.</li>
<li>1227: Genghis Khan died after conquering the Tangut people. Cause of death is uncertain, although legend states that he was thrown off his horse in the battle and contracted a deadly fever soon after.</li>
</ul>natsist sodkohttp://www.blogger.com/profile/09135089136143708207noreply@blogger.com0