Тэкүдэр
Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас
Ахмед Тэкүдэр буюу Султан Ахмад (1282-1284 онд хаанчилсан) нь Ил Хан эзэнт улсын султан, Хулагугийн хүү, Абахагийн дүү байлаа. Түүний дараа Аргун хан өргөмжлөгдсөн. Төрөхдөө Нестор Христ шашинтны ёсоор Николас Тэкүдэр хэмээх нэр авсан Тэкүдэр сүүлд Исламын шашинд орж, нэрээ Ахмед Тэкүдэр хэмээн өөрчилжээ.Тэкүдэр 1282 онд хаан ширээг авангуутаа Ил Хан улсыг султант улс болгон өөрчилж, Буддын болон Нестор шашныг хязгаарлахыг оролдож эдгээр шашны төлөөлөгчдийг хавчин хяхах болсон. Гэвч түүний ач дүү Хорасаны захирагч Аргун Буддын шашинтан байсан бөгөөд Юань улсын эзэн хаан Хубилайгаас тусламж хүсчээ. Марко Пологийн тэмдэглэснээр бүх Монголчуудын Их Хаан Хубилай үүнд ихэд хилэгнэсэн ажээ.
Тэкүдэр Мамлюк султанд найрсаг захидал илгээж, энхийг хүсчээ. Тэкүдэрийн Исламын шашинд орж, Мамлюкуудтай сайхан харилцаа тогтоосон нь Монгол язгууртнуудад тийм ч сайхан санагдаагүй аж.
Аргун
Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас
Агуулга[нуух] |
[засварлах] Намтар
Аргуны эмэгтэй дүү нарын нэг Өлжалх Гүржийн ван III Вахтангийн гэргий болсон.[4]
Аргун Буддын шашинтан байсан боловч ихэнх Монголчуудын нэгэн адилаар бүх шашин шүтлэгт хүлцэнгүй хандаж, тэр байтугай Лалын шашинтнуудад Кораны хуулиараа хэргээ шүүхийг хүртэл зөвшөөрч байв. Түүний сангийн сайд Саад ад давла еврей гаралтай хүн байлаа. Саад Ил Хан улсын Монгол цэргийн удирдагчдын эрх мэдлээ урвуулан ашиглах явдалтай эрчтэй тэмцэх замаар засгийн газарт дэг журмыг үр дүнтэй сэргээн тогтоожээ.[5]
[засварлах] Зөрчил мөргөлдөөн
Аргуны хаанчлалын үе харьцангуй тайван байсан бөгөөд бусад Монголчуудтайгаа цөөхөн удаа л зөрчилдөн тулалджээ. Тэрбээр Хорасанд Цагадайн ханлигийн эсрэг богино хугацааны дайн хийсэн. 1289-1290 онд тэрбээр Ойрадын эмир Наурузын үймээнийг дарж, Наурузыг Трансоксони руу дутаалгаж байв.1290 онд тэрбээр Тулабугагаар удирдуулсан Алтан ордын цэргийг Кавказын хавиас үлдэн хөөсөн юм.
Аргуны хаанчлалын хугацаанд Египетийн Мамлюкууд Сирид эрх мэдлээ тасралтгүй бэхжүүлж, Мамлюк Султан Калавун Загалмайтнуудын нутаг дэвсгэрийг эргүүлэн авсан бөгөөд эдний зарим нь, тухайлбал Триполи Монголчуудын вассал улс байлаа. Мамлюкууд 1285 онд Маргатын хойд цайзыг, 1287 онд Латтакиг эзлэн авч, 1289 онд Триполийг буулган авчээ.[6]
[засварлах] Христийн шашинт улсуудтай харилцаж байсан нь
[засварлах] Пап ламд илгээсэн анхны элч
1285 онд Аргун Пап лам IV Онориуст элчээр захидал өгүүлжээ. Энэхүү захидлын латин орчуулга нь Ватиканд хадгалагддаг.[8][9] Аргуны захидалд түүний гэр бүл Христ шашинтай ямар холбоотойг дурдаж, Лалын шашинтны газар нутгийг хамтын хүчээр эзлэн авахыг санал болгожээ:[10]"Сири, Египет хэмээх Лалын шашинт орнууд та бидний хооронд оршиж байна, бид тэднийг бүслэн, хаах ("estrengebimus") болно. Бид та нарыг Египет рүү цэргээ илгээхийг хүсч элч илгээнэ. Ингэснээр бид нэг талаас нь, та нар нөгөө талаас нь гарамгай дайчдаараа тэднийг эзлэн авч чадна. Үүнийг хэзээ гүйцэлдүүлэхийг найдвартай элч ирүүлж бидэнд мэдэгдэнэ үү. Бид Ертөнцийн Эзэн, Пап лам, Их Хааны тусламжтай Сарацинчуудыг үлдэн хөөнө."
—Аргунаас Ватиканы IV Онориуст явуулсан захидлаас[11]
[засварлах] Филип болон Эдвард вангуудад илгээсэн захидлууд
[засварлах] Гуравдахь удаагийн илгээлт
Бускарелло Монголын хаан загалмайтнуудад шаардлагатай бүх хангамжийн зүйлсийг, үүний дотор 30.000 адуу бэлдэнэ гэдгийг дуулгажээ.[15] Дараа нь Бускарел Англи руу Аргуны захидлыг I Эдвардад өргөн барив. Тэрээр Лондонд 1290.01.15-д ирэв. Энэ захидалд Эдвардын өгсөн хариу сайтар хадгалагдсан байдаг. Тэрээр төлөвлөгөөг маш сонирхсон боловч яг хэрэгжүүлэх тал дээр зайлсхийсэн хариу өгч, Пап лам руу булзааруулжээ.[16]
[засварлах] Дайралтын тэнгисийн хүчинг бүрдүүлсэн нь
1290 онд Аргун Багдадад хөлөг онгоц барих хөтөлбөр эхлүүлж, Мамлюкийн Улаан тэнгис дэх арилжаа худалдаанд саад учруулахыг зорьж байв. Генуячууд хөлөг онгоц барихад туслах зорилгоор 800 мужаан, далайчнаас бүрдсэн баг илгээв. Мөн арбалетчдын нэг баг илгээсэн. Гэвч Генуягийн засгийн газар эцэстээ тус төлөвлөгөөг татгалзаж, Персийн булангийн Басра боомтод Генуячуудын дунд тулалдаан зөрчил гарснаар энэ ажиллагаа бүтэлгүй болжээ.[17][18][засварлах] Дөрөв дэх илгээлт
Аргун 1290 онд Европын хаад руу Андрей Заган (Цагаан)-аар тэргүүтэй, Гизолфегийн Бускарел, Сахадин нэр нэгэн христ шүтлэгтнээс бүрдсэн элч илгээю.[19]1291 онд Пап лам IV Николас шинэ загалмайтны аян дайн зарлаж, Аргун, Армений II Хэтум, жакобит, этиоп, гүржүүдтэй хэлэлцээр хийв. 1291.01.05-д Николас бүх христ шашинтанд хандан Ариун газрыг аврах мөргөл үйлдэж, Английн I Эдвардын араас загалмайтны аян дайнд мордохыг христ шашинтнуудад уриалж эхлэв.[20]
Гэвч эдгээр хүчин чармайлт дэндүү бага, дэндүү хожимдсон ажил болсон. 1291.05.18-д мамлюкууд Сэн-Жан-д'Акрыг эзэлжээ.
1291 оны 8-р сард Николас Аргунд захидал бичиж, түүнд I Эдвардын Ариун газрыг эргүүлэн авах загалмайтны дайнд мордох гэж буй төлөвлөгөөг мэдээлж, загалмайтнууд зөвхөн монголчуудын "хүчирхэг гар"-ын тусламжтай амжилт олно гэж мэдэгджээ.[21] Николас загалмайтны үргэлж хийдэг заншлын дагуу Аргуныг угаалга үйлдэн, мамлюкуудын эсрэг цэргээ хөдөлгөхийг хүсчээ.[22] Гэвч Аргун өөрөө 1291.03.10-д нас барсан байсан бөгөөд IV Николас өөрөө 1292 оны 3-р сард мөн нас барснаар тэдний хамтын ажиллагаа явуулах оролдлого эцэс болжээ.[23]
I Эдвард Аргуны залгамжлагч Гайхатуд 1292 онд Жөффри дө Ланглийг элчээр илгээсэн боловч зөвхөн Аргуны хүү Газаны үед л харилцаа сэргэжээ.
[засварлах] Нас барсан нь
Аргун 1291.03.07-д нас барж[1], түүний дүү Гайхату залгамжлав.XIII зуунд Өрнөдөд Монгол нэр моодонд орж, Италид төрсөн олон хүүхэд Монгол хаадын нэрээр нэрлэгдэж байв. Тухайлбал: Can Grande ("Их хаан"), Alaone (Хулагу), Argone (Аргун), Cassano (Газан).[24]
No comments:
Post a Comment